مقاله پژوهشی
محمد سعید حمیدی؛ فرهاد عزیزپور؛ افراخته حسن؛ حامد قادرمرزی
چکیده
وجود تعاملات فضایی نواحی مرزی در همه کشورها، این مناطق را به کانونهای حساس مبدل ساخته است. نواحی مرزی استان کردستان، توانستهاند در سایه مزیتهای نسبی و رقابتی، ارتباطات گستردهای را با مناطق مرزی عراق برقرار نمایند. در این راستا، بررسی کنش متقابل بین نقاط سکونتگاهی، الگوی فضایی تعاملات و اثرات توسعهای آن در سطح این نواحی، ...
بیشتر
وجود تعاملات فضایی نواحی مرزی در همه کشورها، این مناطق را به کانونهای حساس مبدل ساخته است. نواحی مرزی استان کردستان، توانستهاند در سایه مزیتهای نسبی و رقابتی، ارتباطات گستردهای را با مناطق مرزی عراق برقرار نمایند. در این راستا، بررسی کنش متقابل بین نقاط سکونتگاهی، الگوی فضایی تعاملات و اثرات توسعهای آن در سطح این نواحی، میتواند چارچوب لازم را برای برنامهریزی توسعه فضایی پایدار فراهم آورد. پژوهش حاضر به دنبال شناسایی و تحلیل الگوی حاکم بر تعاملات فضایی در نواحی مرزی استان کردستان است. این تحقیق بر اساس روش، توصیفی- تحلیلی و بر اساس هدف، بنیادی است. جامعه آماری آن را خانوارهای 207 روستا و 8 شهر مرزی تشکیل میدهند. تعیین حجم نمونه برای سکونتگاههای روستایی با استفاده از فرمول کوکران، 135 روستا به دست آمد که در ادامه بنا به دلایلی همچون (صعب العبور بودن برخی روستاها، مسائل و محدودیتهای امنیتی در نواحی مرزی)، حجم نمونه نهایی برابر با 46 روستا به دست آمده است. روستاهای منتخب با استفاده از دو روش تصادفی طبقهای و سهمیهای به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. در ارتباط به نقاط شهری در این پژوهش تمامی نقاط شهری در نواحی مرزی استان کردستان به روش تمام شماری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج در محدوده مورد بررسی از نابرابری در توزیع امکانات و خدمات حکایت دارد. این وضعیت نشاندهندۀ عدم شکلگیری الگوی شبکهای و جریانات دوسویه در ناحیه است. نتایج نشان میدهد که جریان کالا و سرمایه به شکل فرا ناحیهای و در ارتباط با نقاط پیشکرانه ملی غرب کشور (مانند سلیمانیه و اربیل) و نقاط پسکرانه فراملی (مانند تهران)، بیشترین اثرات را در شکلگیری الگوی فضایی تعاملات مرزی محدوده مورد بررسی داشته که میتوان آن را به الگوی لوزی شکل (مرکز- پیرامون- مرکز) تشبیه نمود. همچنین جریانات خدمات و اطلاعات نیز به صورت درون ناحیهای، بیشترین تأثیر را در شکلگیری الگوی قطبی یا مرکز- پیرامونی در محدوده مورد مطالعه داشته اند.
مقاله پژوهشی
فرزاد بابکان‌پور؛ محمدرضا رضایی؛ احمد استقلال؛ محمد حسین سرایی؛ سیدعلی المدرسی
چکیده
وجود برخی عوامل همانند فقدان مدیریت شهری نیرومند و عدم کنترل مالکیت، سبب شده است تا کالبد شهری به‌صورت موزون گسترش نیابد و پیامدهای نامطلوب اقتصادی، کالبدی و زیست‌محیطی بسیاری را برای شهرها به همراه داشته باشد. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف مدلسازی ابعاد عملکردی مدیریت شهری مؤثر بر روند پراکندهرویی فضایی شهر یاسوج انجام ...
بیشتر
وجود برخی عوامل همانند فقدان مدیریت شهری نیرومند و عدم کنترل مالکیت، سبب شده است تا کالبد شهری به‌صورت موزون گسترش نیابد و پیامدهای نامطلوب اقتصادی، کالبدی و زیست‌محیطی بسیاری را برای شهرها به همراه داشته باشد. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف مدلسازی ابعاد عملکردی مدیریت شهری مؤثر بر روند پراکندهرویی فضایی شهر یاسوج انجام شد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. در مرحله تهیه دادهها، ابتدا ابعاد عملکردی مدیریت شهری مؤثر بر روند پراکندهرویی شهر یاسوج با استفاده از نظرات خبرگان مختلف از طریق روش دلفی شناسایی و برای تیم دلفی و تیم ISM، 20 تن از خبرگان با روش نمونهگیری هدفمند تعیین شدند. در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها به‌وسیله مدلسازی ساختاری-تفسیری (ISM) انجام شد. یافته‌ها نشان داد که از نظر قدرت نفوذ در بین 16 شاخص شناسایی شده، بیشترین محرک متعلق به عاملهای نظارت بر اجرای قوانین مربوط به تغییر کاربری و تعیین و نظارت بر حریم و محدوده قانونی شهر به‌ترتیب با قدرت نفوذ 16 و 15 بود. مدل پژوهش حاضر نیز شامل 11 سطح بود که عامل نظارت بر اجرای قوانین تغییر کاربری (C2) به‌عنوان سطح یازده و تأثیرگذارترین عامل شناخته شد. بر اساس خروجی تحلیل میک‌مک؛ تعیین حریم و محدوده قانونی شهر (C3)، عاملهای نظارت بر ساخت و سازها (C6)، ایجاد فضای دسترسی بیشتر به خدمات شهری (C1)، نظارت بر اجرای قوانین مربوط به تغییر کاربری (C2) جزو متغیرهای مستقل کلیدی و بسیار تأثیرگذار بر روند پراکندهرویی شهر یاسوج می‌باشند. بنابراین، مدیریت شهری به‌عنوان متولی اصلی در این زمینه، بایستی بر مؤلفههای مستقل کلیدی بعد عملکرد کالبدی توجه بیشتری نماید.
مقاله پژوهشی
شادعلی توحیدلو
چکیده
موضوع مسکن روستایی فرآیندی نهادی-ساختاری است و حساسیت و اهمیت بسیاری دارد، به گونهای که توفیق در آن ضرورتاً در گرو مشارکت و تعامل تمامی ذی‌نفعان (شامل سه گروه حاضر، ناظر و مسئول) است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به‌دنبال تبیین و تحلیل نقش کنشگران توسعه روستایی در ساماندهی مسکن روستا در شهرستان زنجان است. گردآوری دادهها با روش ...
بیشتر
موضوع مسکن روستایی فرآیندی نهادی-ساختاری است و حساسیت و اهمیت بسیاری دارد، به گونهای که توفیق در آن ضرورتاً در گرو مشارکت و تعامل تمامی ذی‌نفعان (شامل سه گروه حاضر، ناظر و مسئول) است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به‌دنبال تبیین و تحلیل نقش کنشگران توسعه روستایی در ساماندهی مسکن روستا در شهرستان زنجان است. گردآوری دادهها با روش مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 13 روستای نمونه در شهرستان زنجان با جمعیت 14075 نفر است که با فرمول کوکران، 374 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تحلیل دادهها از تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختای و مدل چندموضوع ـ چندبازیگر با کمک نرمافزارهایSPSS ، Lisrel و Mactor استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که شاخص‌های قیمت زمین(665/0)؛ سهولت دریافت تسهیلات زیرساختی(743/0)؛ نوع مصالح ساختمانی(764/0)؛ و رعایت استاندارد طراحی نما و چیدمان(747/0) بیشترین ضریب اهمیت در ارتقاء کیفیت مسکن روستایی را دارند. بر مبنای مدل معادلات ساختاری، کنشگران بیشترین روابط علی را با شاخص مدیریتی(01/5) و شاخص کالبدی(82/4) داشتهاند. براساس مدل چند موضوع‌ـ‌چندبازیگر، کنشگران «بنیاد مسکن انقلاب اسلامی؛ دهیاری روستا و ساکنین روستا» با پیشران‌های «استحکام مسکونی؛ هزینه‌های اداری و مجوز ساخت؛ رعایت استاندارد طراحی نما و چیدمان؛ قیمت مسکن؛ صدور پروانه ساخت؛ حل دعاوی مسکن مشاع و سهولت دریافت تسهیلات زیرساختی» به عنوان عوامل اصلی در تحولات مسکن روستایی هستند. لذا برای توسعه مسکن روستایی، بهسازی کالبدی؛ توانمندسازی اقشار ضعیف روستا و تسهیل تملک قانونی زمین برای روستاییان ضروری است.
مقاله پژوهشی
پیمان امیدی؛ حمیدرضا صارمی
چکیده
در سده گذشته، کلان‌شهر تهران با افزایش حدود بیست برابری جمعیت روبرو شده است، از این رو دچار مشکلات ترافیکی در اغلب روزهای سال است. یکی از الزامات کاهش ترافیک، کاهش سهم سفرهای درون‌شهری با خودروشخصی و تغییر به سایر مدهای حمل‌ونقلی است که این الگو در توسعه مبتنی بر حملونقل عمومی(TOD) به عنوان یک راهکار مورد استفاده قرار می‌گیرد. ...
بیشتر
در سده گذشته، کلان‌شهر تهران با افزایش حدود بیست برابری جمعیت روبرو شده است، از این رو دچار مشکلات ترافیکی در اغلب روزهای سال است. یکی از الزامات کاهش ترافیک، کاهش سهم سفرهای درون‌شهری با خودروشخصی و تغییر به سایر مدهای حمل‌ونقلی است که این الگو در توسعه مبتنی بر حملونقل عمومی(TOD) به عنوان یک راهکار مورد استفاده قرار می‌گیرد. الگویTOD، به عنوان یک الگوی جدید در جهت تغییر رفتار و زمینه هندسی فیزیکی شهرها با بهره‌گیری از فناوری در ارتباط با جمعیت و ساکنین شهر از سال 1993 در بسیاری از کشورهای جهان، در راستای کاهش بخشی از مشکلات ترافیکی شهر مورد استقبال قرار گرفته است. در واقع الگویTOD، توسعهای متراکم با ترکیب مناسبی از کاربری‌ها در مجاورت ایستگاه‌های حملونقل عمومی است. زیرا مجاورت بی‌واسطه مسکن، مکان‌های فعالیت و خدمات در ساختمانها، محلات و بخش‌های شهری به یک اصل مهم برای شکل خوب شهری در قرن 21 تبدیل شده است. هدف ارزیابی توسعه تراکم و اختلاط‌کاربری صورت گرفته در شعاع عملکردی ایستگاه مترو منیریه جهت پیاده‌سازی TODتدوین شده است. روش پژوهش کاربردی است، ابتدا به شناسایی معیارهای اصل اختلاط و تراکم با محوریت حملونقل عمومی پرداخته شده است. سپس، مشخصات محدوده با استانداردهای موسسه سیاست‌های توسعه و حملونقل (ITDP) ارزیابی شده است . یافته‌ها نشان میدهد ایستگاه منیریه، استانداردهای لازم این دو شاخص، در جهت پیاده‌سازی الگو(TOD) را طی نکرده است، یا شهر در جهت خودرومحوری برنامهریزی شده است و لزوم به بازنگری طرح تفصیلی است. نتایج نیز میتواند در غنی‌سازی پیاده‌سازی ادبیات TOD و کمک به برنامه‌ریزان در ارزیابی اقدامات انجام‌شده در توسعه درون‌شهری به کارگرفته شود.
مقاله پژوهشی
محمد قاسمی سیانی؛ نقی عسکری
چکیده
در بین ابعاد توسعه پایدار، بُعد اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد اصلی شناخته می‌شود که بیشتر با کیفیت زندگی همراه است، پژوهش حاضر به سنجش پایداری اجتماعی پروژه مسکن مهر کرج از دیدگاه ساکنان و شهروندان پرداخته است. پروژه‌های مسکن مهر یا در درون شهرهای جدید به صورت محلات شهری و یا به شکل منفصل و مستقل، با فاصله از شهرهای کوچک و شهرک‌های ...
بیشتر
در بین ابعاد توسعه پایدار، بُعد اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد اصلی شناخته می‌شود که بیشتر با کیفیت زندگی همراه است، پژوهش حاضر به سنجش پایداری اجتماعی پروژه مسکن مهر کرج از دیدگاه ساکنان و شهروندان پرداخته است. پروژه‌های مسکن مهر یا در درون شهرهای جدید به صورت محلات شهری و یا به شکل منفصل و مستقل، با فاصله از شهرهای کوچک و شهرک‌های اقماری کلان شهرها، ساخته شده‌اند. در کلان شهر کرج که نمونه موردی این مطالعه است، چندین نمونه مسکن مهر در شهر جدید هشتگرد و شهرک‌های ابریشم و ماهدشت به صورت منفصل در حاشیه شهرهای اقماری کیانشهر و ماهدشت شکل گرفته است. هدف اصلی این مطالعه، بررسی این موضوع بوده است که آیا شهرک‌های مسکن مهر در کلانشهرها از کیفیت‌های لازم برای تأمین مسکن پایدار و شکلگیری سکونتگاههای زیست‌پذیر برخوردارند؟ وضعیت پایداری اجتماعی در این شهرک‌ها از نگاه توسعه پایدار چگونه است؟ روش تحقیق مقاله، توصیفی –تحلیلی و بر اساس مدل نظری پایداری اجتماعی و با استفاده از دادههای میدانی، اطلاعات جمع‌آوری و تحلیل شده است. حجم نمونه مطالعه 720 خانوار در سه شهرک مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه و پرسش‌نامه‌ها توزیع و اطلاعات جمع‌آوری شد. نتایج بیانگر آن است که وضعیت پایداری در سه شهرک مورد مطالعه یکسان نیست. در این خصوص، در بُعد نیازهای پایه، تنها تحقق مسکن و سرپناه در شهرک هشتگرد با امتیاز 37/3 و در ابریشم و ماهدشت با میانگین 17/3 موفق بوده است و سایر شاخص‌های پایداری در هر سه محدوده، میانگین کمتری داشته و در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. بُعد اشتغال و وضعیت اقتصادی با میانگین 46/1 در هر سه شهرک وضعیت نامطلوبی دارد. در بُعد نیازهای میانی کیفیت محله، با میانگین 16/2 و 23/2 وضعیت بهتری وجود دارد و در بُعد نیازهای پایانی وضعیت شاخص‌های سرمایه و اختلاط اجتماعی در هشتگرد با میانگین 16/2 و در ابریشم و ماهدشت با میانگین 23/2 وضعیت مناسبتری دارد. در همه نمونه‌های مورد مطالعه، در شش بُعد دیگر ایجاد سکونتگاههای زیست‌پذیر بهخصوص در زمینه مهاجرت و حرکات جمعیتی و تأمین زیرساخت‌های اجتماعی، ناموفق و یا بسیار ناموفق بوده است.
مقاله پژوهشی
شاه بختی رستمی؛ فاطمه رستمی؛ احسان جباری
چکیده
علیرغم قابلیتهای فراوان آمار فضایی در مدلسازی و تبیین عوارض مختلف محیطی و شناسایی الگوهای حاکم بر پراکندگی آنها، در مطالعات پیشین از این قابلیتها استفادهی چندانی به ویژه در حوزهی مطالعات آب به عمل نیامده است. هدف مطالعه حاضر مدلسازی الگوهای حاکم بر پراکندگی چاههای آب در حوضه آبریز ماهیدشت در استان کرمانشاه ...
بیشتر
علیرغم قابلیتهای فراوان آمار فضایی در مدلسازی و تبیین عوارض مختلف محیطی و شناسایی الگوهای حاکم بر پراکندگی آنها، در مطالعات پیشین از این قابلیتها استفادهی چندانی به ویژه در حوزهی مطالعات آب به عمل نیامده است. هدف مطالعه حاضر مدلسازی الگوهای حاکم بر پراکندگی چاههای آب در حوضه آبریز ماهیدشت در استان کرمانشاه با استفاده از آمار فضایی است. مبنای مورد استفاده برای شناسایی این الگوها «موقعیت» و «مقادیر» چاهها است که برای انجام آن از پنج تکنیک رایج در آمار فضایی از جمله میانگین نزدیکترین همسایه، آمار عمومی G، شاخص موران I، ترسیم خوشه و ناخوشه و تعیین کانونهای داغ/سرد استفاده شده است. دادههای مورد استفاده در این پژوهش از شرکت سهامی آب منطقهای استان کرمانشاه اخذ شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که الگوی حاکم بر پراکندگی چاههای کشاورزی والگوی حاکم بر پراکندگی مقادیر زیاد (عمق زیاد چاهها) در حوضه آبریز ماهیدشت از الگوی خوشهای پیروی میکنند. الگوی کلی پراکندگی چاههای حوضهی مورد بررسی از دهه 1330 تا دهه 1380 از تصادفی به خوشهای تبدیل شده است. تحلیلهای مربوط به خوشه و ناخوشه و کانونهای داغ و سرد نیز نشاندهندۀ بحرانی بودن مناطق شمال و شمالشرقی حوضه به لحاظ برداشت بیرویهی منابع آب زیرزمینی هستند.
مقاله پژوهشی
مجتبی اسماعیلی وردنجانی؛ نفیسه مرصوصی؛ رضا مختاری ملک آبادی؛ اسماعیل علی‌اکبری
چکیده
این پژوهش، با هدف ارزیابی و تحلیل فضایی پایداری کالبد شهری در استان چهارمحال‌و‌بختیاری با روش کمی و پیمایشی و با استفاده از دادههای ثانویه انجام شده است. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش‌های CVI و CVR تعداد 22 شاخص عینی پایداری کالبدی، گزینش و با استفاده از روش تحلیل مؤلفههای اصلی، پایداری کالبدی شهرهای استان چهارمحال‌و‌بختیاری ...
بیشتر
این پژوهش، با هدف ارزیابی و تحلیل فضایی پایداری کالبد شهری در استان چهارمحال‌و‌بختیاری با روش کمی و پیمایشی و با استفاده از دادههای ثانویه انجام شده است. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش‌های CVI و CVR تعداد 22 شاخص عینی پایداری کالبدی، گزینش و با استفاده از روش تحلیل مؤلفههای اصلی، پایداری کالبدی شهرهای استان چهارمحال‌و‌بختیاری ارزیابی شد. همچنین برای تحلیل فضایی الگوی پراکنش پایداری کالبد شهری در سطح استان از آماره خودهمبتسگی فضایی موران و روش درونیابی وزندهی معکوس فاصله، استفاده شد. یافته‌های پژوهش در بخش تحلیل مؤلفههای اصلی نشان میدهد، 4 مؤلفه اصلی(کاربری اراضی شهری، بافت‌های فرسوده، دسترسیهای درون و بین شهری، زیرساختها و فناوریهای ارتباطی) با مجموع واریانس548/64 درصد، تبیین کننده همبستگی بین متغیرهای پژوهش برای سنجش و ارزیابی پایداری کالبدی شهری در سطح استان است. نتایج پژوهش در بخش تحلیل الگوهای فضایی، ضمن نشان دادن الگوی خوشهای پایداری کالبدی شهری در سطح استان، حاکی از تمرکز نسبی پایداری کالبدی شهری در شهرهای مجاور شهرکرد(مرکز استان) است.
مقاله پژوهشی
ماندانا کمالی؛ منوچهر طبیبیان؛ مسعود الهی
چکیده
در دهه‌های اخیر با افزایش قابل توجه وقوع مخاطرات طبیعی در جهان، نیاز به شهرهای تاب‌آور مطرح شده است، زیرا این شهرها ظرفیت تحمل هرگونه ضربه‌ای از جمله بحران‌ها و سوانح زیست‌محیطی را دارا می‌باشند. بنابر گزارش اسکاپ در مورد سوانح مرتبط با مخاطرات تکتونیکی، ایران جزو ده کشور اول دنیاست و از حیث مرگ و میر ناشی از این مخاطرات، جایگاهی ...
بیشتر
در دهه‌های اخیر با افزایش قابل توجه وقوع مخاطرات طبیعی در جهان، نیاز به شهرهای تاب‌آور مطرح شده است، زیرا این شهرها ظرفیت تحمل هرگونه ضربه‌ای از جمله بحران‌ها و سوانح زیست‌محیطی را دارا می‌باشند. بنابر گزارش اسکاپ در مورد سوانح مرتبط با مخاطرات تکتونیکی، ایران جزو ده کشور اول دنیاست و از حیث مرگ و میر ناشی از این مخاطرات، جایگاهی بین رتبه اول تا سوم جهان را دارد. شهر زنجان نیز فارغ از این مخاطرات نبوده و با قرارگیری در کنار سه گسل و وجود بافت‌های متراکم و فرسوده، یکی از آسیب‌پذیرترین شهرهای کشور در برابر زلزله است که لزوم پرداختن به مسئله تاب‌آوری را بیش از پیش مطرح می‌کند. در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف مقایسه الگوهای محلات پس از انقلاب در زنجان و اولویت‌بندی آنها از لحاظ تطبیق با معیارهای تاب‌آوری، ابتدا به استخراج معیارها و شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی پرداخته شد. معیارها و شاخص‌ها با استفاده از مدل پشتیبان تصمیم‌گیری فازی غیرساختاری اولویت‌بندی شده و در الگوهای پس از انقلاب تا امروز محلات زنجان بررسی شدند. نتایج حاصل از مطالعه نشان میدهد که محلات الگوی آماده‌سازی، بالاترین تاب‌آوری و محلات الگوی توسعه شتابان و فاقد برنامه از تاب‌آوری پایینی برخوردار هستند.
