با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان

چکیده

موضوع مسکن روستایی فرآیندی نهادی-ساختاری است و حساسیت و اهمیت بسیاری دارد، به گونه­ای که توفیق در آن ضرورتاً در گرو مشارکت و تعامل تمامی ذی‌نفعان (شامل سه گروه حاضر، ناظر و مسئول) است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به‌دنبال تبیین و تحلیل نقش کنشگران توسعه روستایی در ساماندهی مسکن روستا در شهرستان زنجان است. گردآوری داده‌ها با روش مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 13 روستای نمونه در شهرستان زنجان با جمعیت 14075 نفر است که با فرمول کوکران، 374 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تحلیل داده­ها از تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختای و مدل چندموضوع ـ چندبازیگر با کمک نرم­افزارهایSPSS ، Lisrel و Mactor استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که  شاخص‌های قیمت زمین(665/0)؛ سهولت دریافت تسهیلات زیرساختی(743/0)؛ نوع مصالح ساختمانی(764/0)؛ و رعایت استاندارد طراحی نما و چیدمان(747/0) بیشترین ضریب اهمیت در ارتقاء کیفیت مسکن روستایی را دارند. بر مبنای مدل معادلات ساختاری، کنشگران بیشترین روابط علی را با شاخص مدیریتی(01/5) و شاخص کالبدی(82/4) داشته­اند. براساس مدل چند موضوع‌ـ‌چندبازیگر، کنشگران «بنیاد مسکن انقلاب اسلامی؛ دهیاری روستا و ساکنین روستا» با پیشران‌های «استحکام مسکونی؛ هزینه‌های اداری و مجوز ساخت؛ رعایت استاندارد طراحی نما و چیدمان؛ قیمت مسکن؛ صدور پروانه ساخت؛ حل دعاوی مسکن مشاع و سهولت دریافت تسهیلات زیرساختی» به عنوان عوامل اصلی در تحولات مسکن روستایی هستند. لذا برای توسعه مسکن روستایی، بهسازی کالبدی؛ توانمندسازی اقشار ضعیف روستا و تسهیل تملک قانونی زمین برای روستاییان ضروری است.

کلیدواژه‌ها

استعلاجی، علیرضا(1391). بررسی الگوی مدیریت روستایی در ایران با تأکید بر مدیریت محلی و دهیاری‌ها. جغرافیا، 10(32)، 258-232.
آریافر، مژده و نیکو، پوران(1398). گونه‌شناسی مسکن روستایی استان خوزستان. اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پایدار، همدان، 30 آبان 1398.
بذرافشان، جواد، شایان، محسن و بازوند، سجاد(1396). ارزیابی عوامل تأثیرگذار پایداری مسکن درمناطق روستایی شهرستان زرین دشت. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(62)، 41-59.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی(1393). شناخت ویژگی‌های مسکن روستایی، معاونت بازسازی و مسکن روستایی. تهران: نشر شریف.
توسلیان، رحیم و حضرتی، مجید(۱۳۹۸). تحلیل نقش کنشگران شهری در ارتقاء کیفیت فضای شهری، مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان، اولین همایش ملی کیفیت در فضاهای معماری و شهری، زنجان، دانشگاه زنجان.
توکلی، مرتضی، فاضل‌نیا، غریب و امان‌گلدی، سید شرافت (1388). بررسی تحول معماری مسکن روستایی و تدوین الگوی بهینه مطالعه موردی: شهرستان آق قلا. مجله مسکن و معماری محیط روستا، 31-14.
حبیبی، محسن و مقصودی، ملیحه(1395). مرمت شهری: تعاریف، نظری‌ها، تجارب، منشورها و قطع‌نامه­های جهانی، روش‌ها و اقدامات شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل(1395). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. تهران: نشر انتخاب.
حیدری، محمدتقی و حضرتی، مجید(1399)، تحلیل فضایی ساختار کالبدی مساکن روستایی در شهرستان زنجان. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 10(38)، 95-110.
خدادادی، محمدرضا، گرکانی، امیرحسین و کریمیان اقبال، جواد(1394). گونه‌شناسی مسکن روستایی استان کردستان. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
خسرونیا، مرتضی(1392). معیارهای طراحی مسکن روستایی از دید کاربران(آذربایجان‌غربی، شهرستان ارومیه)، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
زنجانی، حبیب‌الله(1394). جمعیت و توسعه. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
رضوانی، محمدرضا، لطفی‌مهروئیه، حبیب، طالبی‌فرد، رضا (1396). تحلیل عوامل مؤثر بر گرایش روستائیان به دریافت تسهیلات بهسازی مسکن روستایی، مطالعه موردی: دهستان مهروئیه- شهرستان فاریاب. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(59)، 113-132.
سرتیپی‌پور، محسن(1385). مسکن روستایی در برنامه‌های توسعه. مجله هنرهای زیبا، 27، 12-1.
سرتیپی‌پور، محسن(۱۳۸۹)، ارزیابی و تحلیل مسکن روستایی استان سیستان و بلوچستان و پیشنهاد جهت گیری آتی. فصلنامه جغرافیا، ۸(۲۷)، ۹۵.
سرتیپی‌پور، محسن،  فریدون‌زاده، حسن، صالح‌صدقپور، بهرام، براتی، ناصر (1397). مدل‌یابی هنجار شکل‌یابی مسکن روستایی اقلیم سرد و کوهستانی استان اردبیل. پژوهش­های روستایی، 9(4)، 662-675.
سعیدی، عباس، امینی، فریبا(1389). ناپایداری سکونتگاهی و تحول کارکردی مسکن روستایی، مطالعه موردی: روستا خفر (ناحیه نطنز – بادرود). جغرافیا، 8(27)، 43-29.
سعیدی، عباس، طالشی، مصطفی و ضیاء‌نوشین، محمدمهدی (1396). تحلیل شبکه سازمانی مؤثر بر خزش روستایی در سکونتگاه‌های روستایی پیرامون همدان. پژوهش­های روستایی، 8(3), 454-469
سعیدی، عباس(1397). گونه‌شناسی معماری مسکن روستایی استان سمنان. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
شفیعی‌ثابت، ناصر، حسینی‌حاصل، صدیقه و رهبری مهناز(1398). سنجش مدیریت روستایی، توانمندسازی ذینفعان محلی و تحولات کالبدی سکونتگاه‌های روستایی، مطالعه موردی: استان سمنان. مسکن و محیط روستا، ۳۸(۱۶۵) :۱۱۳-۱۲۸.
شمس‌الدینی، علی(1387). جایگاه مسکن روستایی در تأثیرپذیری تغییرات کالبدی -فضایی روستاها از محیط شهری. مجله مسکن روستایی، 51-40.
صادقلو، طاهره و عزیزی، ثریا(1396). ارزیابی ابعاد اثرگذاری طرح‌های نوسازی و بهسازی مسکن بر کیفیت محیط روستا، مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان شیروان. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(61)، 223-240.
طالب، مهدی (1398). جامعه‌شناسی روستایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
علی‌بابایی عمران، الهه، قربانی، مهدی و مروی‌مهاجر، محمدرضا (1395). انتخاب ذینفعان محلی، قدرت اجتماعی و شاخص مرکزیت در مدیریت مشارکتی مبتنی بر سازگاری در مرتع، مطالعه موردی: روستای کُدیر، استان مازندران. نشریه علمی مرتع، ۱۰ (۴) :۴۲۶-۴۳۸.
کاویانی، عظیم(1397). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع محور در مناطق اسکان غیر رسمی، مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام. رساله دکتری، دانشگاه زنجان.
لطفی، حیدر، احمدی، علی و حسن‌زاده فرجود، داوود (1398). شاخص‌ها و مؤلفه‌های ضروری در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مسکن روستایی در ایران. آمایش محیط، 2(7)، 128-105.
مرکز آمار ایران(1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان زنجان، مرکز آمار، تهران.
مهران‌فر، مصطفی، فولادیان، احمد و اصغرپور ماسوله، احمدرضا(1391). تأثیر کیفیت زندگی مالکان و ساکنان بافت‌های فرسوده بر تمایل آنان به مشارکت در بهسازی و نوسازی در شهر مشهد. مجلة علوم اجتماعی، 182-157.
نیک‌پور، عامر، اسفرم، یعقوب و شاکری‌منصور، الهه(1396). راهبردهای اقتصادی بهبود شاخص‌های مسکن در نواحی روستایی شهرستان کهگیلویه. نشریه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۶ (۲۲) :۷۳-۹۶.
Assche, K.V., Duineveld, M., Beunen, R., (2014). Power and Contingency in Planning Environment and Planning A,Vol. 46, No.10, 2385 – 2400.
Bayat, H. (2014). Evaluation of Buildings Vulnerability and Approaches for Transformation. Paper presented at the the conference Findings Bam Earthquake, Tehran.