با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه یزد، یزد، ایران

3 استادیار گروه شهرسازی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

4 دانشیار گروه سنجش از دور و جی‌ای‌اس، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

چکیده

وجود برخی عوامل همانند فقدان مدیریت شهری نیرومند و عدم کنترل مالکیت، سبب شده است تا کالبد شهری به‌صورت موزون گسترش نیابد و پیامدهای نامطلوب اقتصادی، کالبدی و زیست‌محیطی بسیاری را برای شهرها به همراه داشته باشد. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف مدل‌سازی ابعاد عملکردی مدیریت شهری مؤثر بر روند پراکنده­رویی فضایی شهر یاسوج انجام شد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. در مرحله تهیه داده­ها، ابتدا ابعاد عملکردی مدیریت شهری مؤثر بر روند پراکنده­رویی شهر یاسوج با استفاده از نظرات خبرگان مختلف از طریق روش دلفی شناسایی و برای تیم دلفی و تیم ISM، 20 تن از خبرگان با روش نمونه­گیری هدفمند تعیین شدند. در نهایت تجزیه و تحلیل داده­ها به‌وسیله مدل­سازی ساختاری-تفسیری (ISM) انجام شد. یافته‌ها نشان داد که از نظر قدرت نفوذ در بین 16 شاخص شناسایی شده، بیش‌ترین محرک متعلق به عامل­های نظارت بر اجرای قوانین مربوط به تغییر کاربری و تعیین و نظارت بر حریم و محدوده قانونی شهر به‌ترتیب با قدرت نفوذ 16 و 15 بود. مدل پژوهش حاضر نیز شامل 11 سطح بود که عامل نظارت بر اجرای قوانین تغییر کاربری (C2) به‌عنوان سطح یازده و تأثیرگذارترین عامل شناخته شد. بر اساس خروجی تحلیل میک‌مک؛ تعیین حریم و محدوده قانونی شهر (C3)، عامل‌های نظارت بر ساخت و سازها (C6)، ایجاد فضای دسترسی بیش‌تر به خدمات شهری (C1)، نظارت بر اجرای قوانین مربوط به تغییر کاربری (C2) جزو متغیرهای مستقل کلیدی و بسیار تأثیرگذار بر روند پراکنده‌رویی شهر یاسوج می‌باشند. بنابراین، مدیریت شهری به‌عنوان متولی اصلی در این زمینه، بایستی بر مؤلفه­های مستقل کلیدی بعد عملکرد کالبدی توجه بیشتری نماید.

کلیدواژه‌ها

آتش‌سوز، علی، فیضی، کامران، کزازی، ابوالفضل و الفت، لعیا (1395). مدل‌سازی تفسیری-ساختاری ریسک‌های زنجیره تامین صنعت پتروشیمی. مطالعات مدیریت صنعتی، 14(41): 39-63.
ادارة کل مسکن و شهرسازی استان کهگیلویه و بویراحمد (1380). آمار کاربری اراضی شهر یاسوج. ادارة کل مسکن و شهرسازی استان، یاسوج.
آذر، علی و محبوبی، قربان (1399).بررسی عوامل مؤثر در رشد افقی کلان­شهرها با تأکید بر پروژه­های آماده‌سازی، مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز. شهرسازی ایران، 3(4)، 139-131.
الهیاری، فریدون، نورائی، مرتضی و بوستانی، احمد (1397). بررسی و تبیین نقش مهاجران غیربومی در تحولات شهر یاسوج (1342 تا 1357 ش/ 1963-1978 م). پژوهش‌های تاریخی، 54(4)، 1-17.
اسدی، احمد، رجبی، آزیتا، جانبازی‌قبادی ، غلامرضا و کمیلی، محمد (1399). بررسی آسیب­های مدیریت شهری و نقش آن در نظام برنامه­ریزی توسعه شهری با استفاده از تحلیل سه شاخگی، مطالعه موردی: شهرداری پاکدشت. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 11(40)، 47-58.
اسمعیل‌پور، فاطمه، سرائی، محمدحسین و اسمعیل‌پور، نجما (1399). تحلیل کمی الگوی رشد کالبدی-فضایی شهر اراک. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 10(35)، 65-84.
پوراحمد، احمد، مهدی، علی و مهدیان‌بهنمیری، معصومه (1396). مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی-فضایی شهر قم با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون، هلدرن و جینی. جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 7(4)، 59-76.
پورمحمدی، محمدرضا و جام‌کسری، محمد (1390). تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز. تحقیقات جغرافیایی، 26(1)، 32-54.
جعفری‌نژاد، مختار، زارع‌کمالی، مجتبی، میرمنصوری، سیدعلی و حاتمی، جواد (1395). مدلسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل پیش‌بینی شبکه عصبی، مطالعه موردی: خمین. دومین همایش ملی کاربرد مدل­های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین، یزد. 4 و 5 اسفند 1395، 10-1.
حسینی، هادی و قدمی، مصطفی (1392). تحلیل الگوی توسعه کالبدی-فضایی شهر سبزوار. فضای جغرافیایی، 13(44)، 219-240.
حسینی، هادی، قدرتی، حسین، میره، محمد و زنگنه، یعقوب (1392). پایداری شهری بر بنیان توسعه مشارکت شهروندی، مطالعه موردی: شهر سبزوار. جغرافیا و پایداری محیط، 6، 66-41.
خادم­الحسینی، احمد و بهرامی، انوشیروان (1398). ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در پایداری شهری، مطالعه موردی: شهر ایذه. جغرافیا و مطالعات محیطی، 8(30)، 33-48.
خلیلی، احمد، زبردست، اسفندیار و عزیزی، محمدمهدی (1394). گونه­شناسی سیاست­های مدیریت رشد شهری در مناطق شهربنیان. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 21، 308-291.
خیرالدین، رضا، ایمانی، جواد و فروهر، امیر (1392). تحلیل پیامدهای فضایی اقدامات مدیریت شهری در بافت­های قدیم و جدید کلانشهر تبریز. اقتصاد و مدیریت شهری، 4، 109-93.
رحیمی، مهری و حسینعلی، فرهاد (1400). پایش گسترش و واکاوی پراکنش شهر زنجان در طول چهار دهه با تحلیل­های آماری و مکانی. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(26)، 168-190.
رضایی، سیدمیثم و طبیبی، سیدحمیدرضا (1399). تعیین اندازه
بهینه شهرهای دارای پراکنده­رویی با رویکرد حفظ توسعه موجود، مطالعه موردی: شهر ساحلی دیلم. مطالعات شهری، 35، 18-3.
سالاری، محمد و دریاباری، سیدجمال‌الدین (1396). طراحی ساختار مطلوب جایگاه مدیریت شهری در ساختار سیاسی مدیریتی کشور، نمونه موردی: کلانشهر تهران. مدیریت شهری، 51، 325-309.
شیعه، اسماعیل (1391). مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
عابدینی، اصغر، منوچهری‌میاندوآب، ایوب، بشارت‌ده، سحر و سیوانی‌اصل، پریناز (1400). مدلسازی ساختاری-تفسیری ساماندهی بافت تاریخی شهر با رویکرد دارایی-مبنا، مطالعه موردی: شهر ارومیه. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(26)، 7-29.
قربانی، رسول، جعفری، فیروز، معبودی، محمدتقی، حسین‌آبادی، سعید، غراوی، محمد، جوادزاده‌اقدم، هادی، ظفری، داریوش، فرخی، مینا، نوشاد، سمیه و قاسمی، معصومه (1393). نگرشی بر الگوهای نوین آمایش شهری. تهران:انتشارات فروزش.
قنبری، رعنا، غلامی، یونس و حسینی، احمد (1399). ارزیابی اثرات پراکنده‌رویی در تغییر کاربری اراضی شهرهای
میانه‌اندام، مطالعه موردی: شهر قروه. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(25)، 7-29.
لحمیان، رضا و نبی­زاده، زهرا (1398). نقش توسعه نامتوازن فضایی-کالبدی بر ناپایداری شهری، مطالعه موردی: شهر سرخرود. برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 4(4)، 121-132.
مختاری‌ملک­آبادی، رضا، اجزا‌شکوهی، محمد و قاسمی، یاسر (1391). تحلیل الگوی گسترش شهر بهشهر بر اساس مدل­های کمی برنامه­ریزی منطقه­ای. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 3(8)، 93-112.
مشکینی، ابوالفضل و تیموری، اصغر (1392). سنجش و گستردگی شهری و تأثیر ان بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از RS و GIS، مطالعه موردی: شهر کرج طی دوره 1363-1391. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 7، 387-375.
مهندسین مشاور آمود (1380). طرح توسعه، عمران و حوزة نفوذ شهر یاسوج. جلد اول، ادارة کل مسکن و شهرسازی استان کهگیلویه و بویراحمد، یاسوج.
نوریان، فرشاد و عبداللهی‌ثابت، محمدمهدی (1386). تعیین معیارها و شاخص­های پایداری در محله مسکونی. شهرنگار، 9(50)، 49-63.
Abhishek, N., Jenamani, M., & Mahanty, B. (2017). Urban growth in Indian cities: Are the driving forces really changing?, Habitat International, 69, 48-57.
Akintunde, J.A., Adzandeh, E.A., & Fabiyi, O.O. (2016). Spatio-temporal pattern of urban growth in Jos Metropolis, Nigeria. Remote Sensing Applications: Society and Environment, 4, 44-54.
Alsharif, A.A.A., & Pradhan, B. (2014). Urban sprawl analysis of Tripoli Metropolitan City (Libya) using remote sensing data and multivariate Logistic Regression model. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 42(1), 149-163.
Amoateng, P., Cobbinah, P.B., & Adade, K.O. (2013). Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering, 7(1), 96-109.
Bathrellos, G.D., Gaki-Papanastassiou, K., Skilodimou, H.D., Papanastassiou, D. & Chousianitis, K.G. (2012). Potential suitability for urban planning and industry development using natural hazard maps and geological-geomorphological Parameters. Environmental Earth Sciences, 66, 537-548.
Bhat, P.A., ul Shafiq, M., Mir, A.A., & Ahmed, P. (2017). Urban sprawl and its impact on land use/land cover dynamics of Dehradun City, India, International Journal of Sustainable Built Environment, 6, 513-521.
Bhatta, B. (2018). Analysis of urban growth and sprawl from remote sensing data, Advances in geographic information science. Springer, Berlin, Heidelberg, 172.
Boundahi, M., Rezazade, M., Salari, O., & Ganjali, N. (2014). Analysis of urban management impact in physical development - Case Study: Regions 2, 3 and 4 in the Zabol City. International Journal of Academic Research in Environment and Geography, 3(1), 8-14.
Cobbinaha, P., Aboagye, H. (2017). A Ghanaian twist to urban sprawl. Land Use Policy, 61, 231-241.
Dewan, A.M., & Yamaguchi, Y. (2009). Land use and land cover change in Greater Dhaka, Bangladesh: Using remote sensing to promote sustainable urbanization. Applied Geography, 29, 390-401.
Faisal, M., Banwet, D.K., & Shankar, R. (2006). Supply chain risk mitigation: Modelling the enablers. Business Process Management, 12(4), 535-552.
Fang, L., Li, P., & Song, SH. (2017). China's urban development policies and city growth dynamics: Ananalysis based on the Gibrat's Law. International Review of Economics and Finance. 52, 322-329.
Hachicha, W., & Elmsalmi, M. (2014). An integrated approach based-structural modeling for risk prioritization in supply network management. Journal of Risk Research, 17(10), 1301-1324.
Hemanandhini, S., Suresh babu, S., & Vinay, M.S. (2016). Urban sprawl prediction and change detection analysis in and around thiruvannamalai town using remote sensing and GIS. International Journal of Innovative research in Science, Engineering and Technology, 5, 3233-3244.
Jiao, L., Liu, J., Xu, G., Dong, T., Gu, Y., Zhang, B., & Liu, X. (2018). Proximity Expansion Index: An improved approach to characterize evolution process of urban expansion. Computers, Environment and Urban Systems, 70, 102-112.
Kannan, G., Pokharel, S., & SasiKumar, P. (2009). A hybrid approach using ISM and fuzzy TOPSIS for the selection of reverse logistics provider. Resources, Conservation and Recycling, 54(1): 28-36.
Lee, J., Kurisu, K., AN, K. & Hanaki, K. (2015). Development of the compact city index and its application to Japanese cities. Urban Studies, 52, 1054-1070.
Long, Y., & Huang, C.C., (2017). Does block size matter? The impact of urban design on economic vitality for Chinese cities. Environment and Planning B-Urban Analytics and City Science, 1-17.
Mangla, S., Madaan, j., Sarma, P., & Gupta, M. (2014). Multi-objective decision modelling using interpretive structural modelling for green supply chains. International Journal of Logistics Systems and Management, 17(2), 1-17.
Ravi, V., & Shankar, R. (2005). Analysis of interactions among the barriers of reverse logistics. Technological Forecasting and Social Change, 72, 1011-1029.
Singh, B. (2014). Urban growth using Shannon Entropy: A case study of rohtak city. International Journal of Advanced Remote Sensing and GIS, North America, 3(1), 1-9.
Theart, A., (2007). Smart growth: A sustainable solution for our cities?. Master of Philosophy in Sustainable Development Planning and Management, The University of Stellenbosch.
Tian, L., Yongfu, L., Yaqi, Y., & Boyi W., (2017). Measuring urban sprawl and exploring the role planning plays: A shanghai case study. Land Use Policy Journal, 67, 426-435.
Warfield, J.W. (1974). Developing interconnected matrixes in structural modeling. IEEE Transcript on Systems, Men and Cybernetics, 4, 51-81.
Wassmer, R.W. (2001), Influences of the Fiscalization of land use and urban growth boundaries. Prepared for the
California Senate Office of Research Senate Publications stock no: 1096-S. www. csus. edu/ indiv/ w/wassmer/ sprawl.html.
Zambon, I., Serra, P., Sauri, D., Carlucci, M. & Salvati, L. (2017). Beyond the ‘Mediterranean city’: socioeconomic disparities and urban sprawl in three Southern European cities. Human Geography, 99, 319-337.