مقاله پژوهشی
حسن افراخته؛ فرهاد عزیزپور؛ محمد رمضان جورنبیان
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 9-24
چکیده
شهرها و روستاها به عنوان مراکز اصلی تجمع انسانها و شکل دهنده اصلی بنیانهای جغرافیایی یک ناحیه میباشند که دارای روابط خاص با تکیه بر ویژگیهای اقتصادی ـ اجتماعی و فضایی با یکدیگر هستند. پیوندهای روستایی ـ شهری پدیدهای حاصل از تعامل دوسویه سکونتگاههای روستایی و کانونهای شهری در عرصه منطقهای است که به سبب ...
بیشتر
شهرها و روستاها به عنوان مراکز اصلی تجمع انسانها و شکل دهنده اصلی بنیانهای جغرافیایی یک ناحیه میباشند که دارای روابط خاص با تکیه بر ویژگیهای اقتصادی ـ اجتماعی و فضایی با یکدیگر هستند. پیوندهای روستایی ـ شهری پدیدهای حاصل از تعامل دوسویه سکونتگاههای روستایی و کانونهای شهری در عرصه منطقهای است که به سبب جریانهای مختلف از جمله جریان افراد، کالاها، اطلاعات، فناوری، نوآوری و مانند آن پدید میآید. این گونه جریانها منشأ دگرگونیهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیطهای روستایی میباشد.
هدف این تحقیق بررسی جریانات فضایی درونی و بیرونی سکونتگاههای روستایی و نقش و اثرگذاری آنها بر شکلگیری و گسترش فرایند خزش روستایی میباشد. ناحیه مورد مطالعه تحقیق را ناحیه سلیمانآباد، در دهستان گلیجان از شهرستان تنکابن تشکیل میدهد. دادههای مورد نیاز از طریق بررسی میدانی، تکمیل پرسشنامه خانوار، شورا و دهیاری در روستاهای مورد مطالعه و برخی اسناد بدست آمده است. دادههای جمعآوری از طریق نرمافزارGis ،Spss ، آمار توصیفی و آزمون آماری (رگرسیون خطی) تجزیه و تحلیل شده است. نتیجه نشان می دهد که جریان جمعیت و جریان سرمایه دو جریان غالب فضایی ناحیه بوده که سبب تحولات فضایی، کالبدی در ناحیه شده است. گسترش فیزیکی کالبدی لجامگسیخته و تغییرات بافت سکونتگاهی، گسترش واحدهای خدماتی ـ کارگاهی، افزایش ساخت و ساز در بخش مسکن موجب پدیده خزش روستایی شده که تخریب زمینهای زراعی و باغی را در پی داشته است.
مقاله پژوهشی
مسعود تقوایی؛ حسین کیومرثی
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 25-36
چکیده
رشد سریع شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه بازتابهای کالبدی ـ فضایی بسیاری را به همراه داشته است که از جمله آنها میتوان به عدم توزیع بهینه کاربریهای خدماتی در شهرها به خصوص کلانشهرهای کشور اشاره نمود. شهر شیراز به عنوان یکی از کلانشهرهای کشور نیز این قاعده مستثنی نیست، به طوری که تمرکز شدید کاربریها در چند ناحیه خاص شهر، ...
بیشتر
رشد سریع شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه بازتابهای کالبدی ـ فضایی بسیاری را به همراه داشته است که از جمله آنها میتوان به عدم توزیع بهینه کاربریهای خدماتی در شهرها به خصوص کلانشهرهای کشور اشاره نمود. شهر شیراز به عنوان یکی از کلانشهرهای کشور نیز این قاعده مستثنی نیست، به طوری که تمرکز شدید کاربریها در چند ناحیه خاص شهر، سبب محرومیت سایر نواحی از امکانات و خدمات شهری شده است. یکی از این نوع کاربریهای پارکهای شهری است که علاوه بر نقش غیرقابل انکار آنها در تلطیف هوای شهر، در افزایش سلامت شهروندان نیز نقش بسزایی بر عهده دارند. بررسی توزیع فضایی پارکهای ناحیهای و منطقهای شهر شیراز حاکی از تمرکز شدید این نوع پارکها در مرکز شهر و نواحی مجاور آن میباشد که دسترسی مطلوب یه اینگونه پارکها را برای شهروندان با مشکل روبرو کرده است و حوزه نفوذ موجود پارکهای شهری با درصد بسیار بالایی دارای پوشش مشترک میباشند. لذا در پژوهش حاضر سعی بر آن شده است تا بهترین مکانهای ایجاد پارک شهری در شهر شیراز شناسایی شود. در نتیجه ابتدا معیارهای موثر در مکانیابی پارکهای شهری از نقشه کاربری اراضی وضع موجود شهر شیراز مستخرج و سپس با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی به وزن دهی به معیارها و زیرمعیارها پرداخته شد و در نهایت با استفاده از تحلیل شبکه و تعیین حوزه نفوذ، 14 پارک ناحیهای و 3 پارک منطقهای در مکانهای مناسب پیشنهاد گردید.
مقاله پژوهشی
اسماعیل علی اکبری
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 37-54
چکیده
ساختار فضایی نظام سکونتگاههای شهری تحت تاثیر دودسته عوامل قراردارد. درگذشته نقش عوامل طبیعی در شکلدهی به نظامهای شهری بسیار تاثیرگذار بود. اما در دوره اخیر مولفههای غیرطبیعی نقش بارزی در سازماندهی نظامهای شهری بر عهده دارند. طرحهای توسعه منطقهای یکی ازاین مولفهها است که تحلیل اثرات آن بر چهرهپردازی نظامهای ...
بیشتر
ساختار فضایی نظام سکونتگاههای شهری تحت تاثیر دودسته عوامل قراردارد. درگذشته نقش عوامل طبیعی در شکلدهی به نظامهای شهری بسیار تاثیرگذار بود. اما در دوره اخیر مولفههای غیرطبیعی نقش بارزی در سازماندهی نظامهای شهری بر عهده دارند. طرحهای توسعه منطقهای یکی ازاین مولفهها است که تحلیل اثرات آن بر چهرهپردازی نظامهای شهری در مقیاس خرد وکلان بسیاراهمیت دارد.
استان و شهرکرمانشاه یکی از نمونههای بارز و برجسته زاگرس میانی است که در طول پنج دهه به عنوان قطب رشد منطقهای کانون بسیاری ازتصمیمات، اقدامات و سیاستهای توسعه منطقهای درغرب کشور بوده است. نظام شهری این استان با توزیع اندازه بسیار ناموزون اکنون یکی از نامتعادلترین و ناپایدارترین نظامهای شهری کشوراست؛ شهرکرمانشاه با حدود یک میلیون نفرجمعیت قطب شهری متمرکز و مسلط چه در سطح استانی و چه منطقهای است. در حالی که دومین شهر استان با کمتر از صد هزار نفر جمعیت اندازهای معادل یک دهم کرمانشاه دارد و سومار در آخرین مرتبه نظام سلسله مراتب شهری فقط بیست نفر جمعیت را در خود اسکان داده است. شکاف وگسستگی موجود در این شکل از توزیع اندازه شهرها که شاخص نخست شهری 0/81 معرف آن است، نه تنها در مقیاس منطقهای بلکه حتی درمقیاس ملی به مقدار زیادی بالا و غیرعادی است.
آنچه در این زمینه مورد توجه این مقاله است نقش آفرینی طرحهای منطقهای بر تمرکز در نظام شهری و در نتیجه ناموزونی در ساختار فضایی نظام سکونتگاههای شهری است. این مقاله درعین حال نقش شهرمحوری وشهرمداری یا تمرکزگرایی شهری دیدگاههای کلاسیک توسعه منطقهای و بر همین اساس برنامهریزی منطقهای برآمده از آن به ویژه میل شدید این دیدگاهها را به سطوح بالا و راس نظام شبکه شهری به خوبی نشان میدهد. بر این اساس میتوان یکی از علل ریشهای توسعه شتابان شهرنشینی، قطبی شدن نظام شهری، ناهمگونی نظام سکونتگاهی و پیامدهای زیانبار آن را بر سازمان فضایی کشور و مناطق آن با رویکرد آمایشی آشکار ساخت.
مقاله پژوهشی
شاه بختی رستمی
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 55-64
چکیده
طی چند دهه اخیر عواملی چون رشد جمعیت، نیاز به سطوح بالاتر اشتغال، محدودیتهای بخش کشاورزی و نیاز به فعالیتهای جدید ضرورت گسترش فعالیتهای صنعتی را در ایران بیش از پیش آشکار ساخته است. یک شهرک صنعتی، به عنوان بهینهترین روش استفاده از فضای جغرافیایی، مکانی برای تمرکز واحدهای صنعتی و تولیدی است. تصمیمات خوب درباره گسترش و مدیریت ...
بیشتر
طی چند دهه اخیر عواملی چون رشد جمعیت، نیاز به سطوح بالاتر اشتغال، محدودیتهای بخش کشاورزی و نیاز به فعالیتهای جدید ضرورت گسترش فعالیتهای صنعتی را در ایران بیش از پیش آشکار ساخته است. یک شهرک صنعتی، به عنوان بهینهترین روش استفاده از فضای جغرافیایی، مکانی برای تمرکز واحدهای صنعتی و تولیدی است. تصمیمات خوب درباره گسترش و مدیریت این شهرکها نیازمند دادههای فضایی قابل اعتماد است. بنابراین، برای داشتن یک مدیریت مناسب و رسیدن به اهداف سازمانی شهرکهای صنعتی در ایران نیاز مبرم به ایجاد بانکهای اطلاعاتی موثق از جمله پایگاههای دادههای مکانی وجود دارد. بکارگیری سیستمهای اطلاعاتی مدرن از جملهGIS برای ذخیرهسازی، تجزیه و تحلیل، نمایش و بههنگامسازی دادههای مکانی مربوط به شهرکهای صنعتی ایران به عنوان مزیتی تلقی میشود که هرگونه تأخیر در بکارگیری آن میتواند به افزایش هزینههای اجرایی و مدیریتی منجر گردد. در این مقاله ضمن طرح مسألهی فقدان، نقصان، یا پراکندگی دادههای مربوط به واحدهای صنعتی شهرک فرامان در نزدیکی شهر کرمانشاه با 160 واحد صنعتی و کارگاهی به ضرورت استفاده از GIS در چنین شهرکهایی اشاره، و ضمن تبیین مبانی نظری، چگونگی روش طراحی، ایجاد و بکارگیری یک سیستمGIS در شهرک صنعتی فرامان به تفصیل بیان شده است. این روش شامل مراحل زیر بوده است: 1- گردآوری تمام دادههای فضایی موردنیاز جهت راهاندازی یک سیستمGIS از طریق مصاحبه، پرسشنامه، نقشههای موجود و عکسهای هوایی و ماهوارهای 2- برگزاری جلسات کاری گروهی با حضور مدیران واحدهای صنعتی و افراد صاحب دانش 3- رقومیسازی نقشههای موردنیاز 4- تهیه فهرستی جامع از تمامی دادههای ممکن و انتقال آن به پایگاه داده مکانی 5- (Geo-Database) وارد کردن دادهها به رایانه و سیستم GIS مورد پیشبینی و 6- مرتبط ساختن دادههای مکانی و توصیفی. اگرچه ارزیابی نهایی اثرات و موفقیت راهاندازی سیستمGIS شهرک صنعتی فرامان نیاز به زمان نسبتاً بیشتری دارد، با اینحال، نظرسنجیهای بهعمل آمده از مدیران و بخش اجرایی شهرک حاکی از ایجاد موقعیتی جدید و بهتر برای مدیریت شهرک از طریق راهاندازی و بکارگیری سیستمGIS شهرک است.
مقاله پژوهشی
هوشمند عطایی؛ سادات هاشمی نسب
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 65-80
چکیده
در این پژوهش جهت ارزیابی زیست اقلیم انسانی استان یزد در هر یک از ماههای سال با بکارگیری روش ترجونگ از عناصر اقلیمی میانگین حداقل و حداکثر دما، میانگین حداقل و حداکثر رطوبت نسبی، میانگین ساعات آفتابی و میانگین متوسط سرعت باد 5 ایستگاه سینوپتیک و 6 ایستگاه کلیماتولوژی طی دوره آماری 19 ساله (2009-1991) و جهت تهیه نقشه پهنهها در ماههای ...
بیشتر
در این پژوهش جهت ارزیابی زیست اقلیم انسانی استان یزد در هر یک از ماههای سال با بکارگیری روش ترجونگ از عناصر اقلیمی میانگین حداقل و حداکثر دما، میانگین حداقل و حداکثر رطوبت نسبی، میانگین ساعات آفتابی و میانگین متوسط سرعت باد 5 ایستگاه سینوپتیک و 6 ایستگاه کلیماتولوژی طی دوره آماری 19 ساله (2009-1991) و جهت تهیه نقشه پهنهها در ماههای مختلف از نرمافزارهایAutocad map وArcmap براساس گرادیان ارتفاعی و بافرینگ استفاده شده است. نتیجه این بررسی نشان میدهد ایستگاههایی که واقع در مناطق مرتفع استان بودهاند در ماههای مه و سپتامبر و ایستگاههای یزد، مروست، رباط پشت بادام، ابرکوه در ماههای آوریل و اکتبر، طبس و اشکذر در ماههای مارس و نوامبر در محدوده آسایش میباشند. در ماههای سرد سال نیز زیست اقلیم استان یزد نسبت به دیگر فصلها یکدست بوده و این به دلیل دمای کمتر در زمستان است که در پی آن جذب رطوبت کمتر میشود. در نهایت چهار گروه زیست اقلیم یزدی، نصرآبادی، طبسی و اردکانی در استان شناسایی شده است.
مقاله پژوهشی
فرهاد عزیزپور
دوره 1، شماره 2 ، اردیبهشت 1392، صفحه 81-90
چکیده
طرح هادی، اگرچه زمینه ساز نظمی مکانیکی (از جمله جلوگیری نسبی از ساخت و سازهای غیرقانونی، تعریف نیاز و تأمین کاربریها و خدمات عمومی و نظم و نسق بخشی به گسترش فیزیکی) در روستا شده ولی پیامدهای منفی را نیز برای روستا و روستاییان بدنبال داشته است. تضعیف انسجام بافت کالبدی، توجه ضعیف به مشارکت روستاییان و ... از جمله این مسایل است.
در ارتباط ...
بیشتر
طرح هادی، اگرچه زمینه ساز نظمی مکانیکی (از جمله جلوگیری نسبی از ساخت و سازهای غیرقانونی، تعریف نیاز و تأمین کاربریها و خدمات عمومی و نظم و نسق بخشی به گسترش فیزیکی) در روستا شده ولی پیامدهای منفی را نیز برای روستا و روستاییان بدنبال داشته است. تضعیف انسجام بافت کالبدی، توجه ضعیف به مشارکت روستاییان و ... از جمله این مسایل است.
در ارتباط با ناکامی طرح هادی در سامان بخشی به نظام روستایی عوامل مختلفی اثرگذار هستند که در این میان تاثیر رویکرد نظری حاکم بر طرح (رهیافت برنامهریزی جامع مبتنی بر نظریه کارکردگرایی) از اهمیت بیشتری برخوردار است. مقاله حاضر که ماهیتی نظری ـ بنیادی دارد با روشی توصیفی ـ تحلیلی تدوین شده است. روش جمع آوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانهای است. که با هدف تبیین علت بنیانی اثر بخشی ضعیف طرح هادی روستایی تهیه شده است. پژوهش حاضر نشان داده است که تحول و بازاندیشی در تفکر حاکم بر طرح هادی امری محتوم و گریز ناپذیر است. چرا که، بسیاری از نظریهها و رهیافتهای فکری بعلت تحولات گوناگون و همه جانبه در جامعه بشری، پاسخگو و راهگشا برای تبیین و حل مشکلات و نیازهای آنها نیستند. در این مقاله محقق تاکید دارد، رویکرد راهبردی پویش ساختاری ـ کارکردی که در تبیین برخی از مسایل جامعه روستایی کشور مورد آزمون قرار گرفته است، میتواند زمینه ساز کاربرد برنامهریزی فضایی در سطوح و مقیاسهای مختلف نظام سکونتگاهی بویژه نقاط روستایی قرار گیرد.
