با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

3 کارشناس‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

10.30473/psp.2023.66139.2639

چکیده

هدف این تحقیق، بررسی و ارزیابی اثرات کالبدی و فضایی اقدامات اجرایی متأثر از رویکرد سیاست­های نتولیبرال توسط نظام برنامه­ریزی در سکونتگاه­های پیراشهر بیرجند است. از حیث ماهیت و روش توصیفی با رویکرد پیمایشی بوده است و گردآوری داده­ها به کمک پرسشنامه و تحلیل آن به وسیله نماگرهای آمار کلاسیک و فضایی انجام شده است. جامعه تحقیق در سطح سکونتگاه مشتمل بر روستاهای پیرامون شهر بیرجند بوده که بر حسب دو عامل فاصله و جمعیت از بین آن­ها روستاهای نمونه انتخاب شد. به گونه­ای که ابتدا روستاهای واقع در حریم 15 کیلومتر از لبه‌ شهر بیرجند (محدوده قانونی شهر) انتخاب و سپس آن دسته از روستاهای دارای جمعیتی بیش از 20 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شدند. تعداد این‌روستاها 22 سکونتگاه با جمعیت 7739 خانوار بر اساس سرشماری سال 1395 بوده است. حجم نمونه در سطح خانوار، با استفاده از فرمول کوکران با سطح خطای 5/0 درصد 336 خانوار تعیین شده در هر آبادی با تسهیم به نسبت جمعیت آن انتخاب شده است. نتایج نشان داد اقدامات متأثر از رویکرد سیاست‌های نولیبرالی توسط نظام برنامه­ریزی بر تحولات فضایی و کالبدی در پیراشهر بیرجند، در سطح «زیاد» معنادار بوده است. در ادامه آزمون مقایسه میانگین جوامع (آزمون زوجی مستقل) به منظور مقایسه میزان (قدرت و شدت) اثرگذاری سیاست‌های نولیبرالی در دو حوزه کالبدی و فضایی صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که میزان اثرگذاری سیاست‌های نولیبرالی در دو بعد فضا و کالبد تقریبا یکسان بوده است. همچنین نتایج به دست آمده نشان می‌دهد با افزایش فاصله از مرکز شهر، تحولات فضایی و کالبدی افزایش می بابد که در این راستا پیشنهادهای اجرایی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

استگر، مانفرد و روی، راوی (۱۳۹۹). نئولیبرالیسم. تهران: نشر لوگوس.
افراخته، حسن (1399). فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2(1)، 18-1.
افراخته، حسن و افراخته، روشنک (1391). لیبرالیسم نو و تحول اقتصاد روستایی با نگاهی به وضعیت ایران، همایش ملی توسعه روستایی، رشت.
افراخته، حسن و حجی­پور، محمد (1392). خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی(مورد: روستاهای پیرامونی شهر بیرجند). فصلنامه جغرافیا، 11(39)، 159-185.
افراخته، حسن و حجی­پور، محمد (1394). اقتصاد سیاسی فضا و تعادل منطقه­ای ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4‌(14)، 110-87.
امیدی، مسعود (1396). در برابر نئولیبرالیسم و جهانی‌سازی. تهران: نشر گل آذین.
بدری، سیدعلی و اکبریان رونیزی، سعیدرضا (1386). تحلیل روابط کارکردی-خدماتی سکونتگاه­های انسانی با استفاده از روش تحلیل شبکه: بخش رونیز. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 12(2)، 28-2.
بهرامی‌کمیل، نظام (1400). فرار از امر سیاسی با نقد نئولیبرالیسم: آیا در ایران نئولیبرالیسم حاکم است؟. فصلنامه پویه، 15 و 16، 188-165.
توحیدفام، محمد و طهرانی‌زاده، نیلوفر (1388). نولیبرالیسم و همگرایی جهانی. دانشنامه حقوق و سیاست، 11، 85-65.
جمعه­پور، محمود (1384). برنامه­ریزی روستایی، دیدگاه­ها و روش­ها. تهران: انتشارات سمت.
جمعه­پور، محمود (1391). سکونتگاه نوع سوم راهکاری برای رسیدن به الگوی مناسب سکونت در راستای توسعه. مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، (1)2، 27-1.
جوشن­لو، حسین و خانی­ها، نسرین (1391). نولیبرالیسم و تاثیر آن بر توسعه اقتصادی در نظام جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه جغرافیا، 23(5)، 14-1.
جوشن­لو،حسین (1391). نولیبرالیسم و سیاست­های حقوقی اقتصادی نظام جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق اقتصادی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
حجی­پور، محمد (1399). تحلیل مکانی ـ فضایی سرمایه های معیشتی پیراشهر بیرجند. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2(2)، 219-197.
دانشپور، زهره (1385). تحلیل نابرابری فضایی در محیط پیراشهری، کوشش در استفاده از رهیافت برنامه­ریزی مدیریت راهبردی در تهران. نشریه هنرهای زیبا، 28(28)، 14-5.
دانشپور، سیدعبدالهادی، صرافی، مظفر و آشنایی، تکتم (1395). تحولات پیراشهر نشینی در هاله کلان شهری تهران در دوره 1375-1385 خورشیدی به سوی توسعه‌ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟. دو فصلنامه نامه معماری و شهرسازی، 16، 33-5.
زاهدمازندرانی، محمدجواد (1372). آزادسازی اقتصادی: آزادی یا ضرورت(پیش‌گزارشی درباره سمینار آزادسازی و توسعه کشاورزی). مجله‌ی اقتصاد کشاورزی و توسعه، 6(3)، 55-78.
سجاسی‌قیداری، حمداله، خیرآبادی، حمید، محمودی، حمیده و حجی­پور، محمد (1399). وندالیسم و حس تعلق مکانی در نواحی روستایی پیراشهر بیرجند. مسائل اجتماعی ایران، 11(1)، 122-89.
سعیدی، عباس (1377). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: انتشارات سمت.
سعیدی، عباس (1385). روابط شهر و روستا و پیوندهای روستا-شهری: یک بررسی ادراکی. فصلنامه جغرافیا، 2(2)، 91-70.
شیرعلی، اسماعیل (1399). سیاست­های تعدیل ساختاری دولت سازندگی و شاخص­های فلاکت اقتصادی در ایران. فصلنامه جامـعه شناسی سیاسی ایران، 3(10)، 131-106.
طالشی، مصطفی، عزیزپور، فرهاد و دولتی، غلام (1398). تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی – فضایی روستاهای پیراشهری، مطالعه موردی: سکونتگاه­های روستایی پیرامون کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 166(38)، 94-79.
فیروزنیا، قدیر، ضیاء‌توانا، محمدحسن و رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا (1386). تبیین فرآیند تحول روستا با بهره گیری از چرخه حیات. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 11(1)، 119-93.
مختاری هشی، حسین (1401). سیاست و فضا: تحلیل نظری تأثیر نئولیبرالیسم بر بحران آب. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 26(1)، ۲۹-۱.
مهدوی­وفا، حبیب‌اله، رضویان، محمدتقی و مومنی، مصطفی (1388). نقش اقتصاد سیاسی در ساختار فضایی تهران و پیرامون. مجله محیط شناسی، 35(50)، 14-1.
نبی­زاده، امیر و حمیدی، کامبیز (1398). نولیبرالیسم و توسعه در ایران. رویکردهای پژوهشی نو در علوم مدیریت، 12(2)، 64-53.
وفایی­فرد، مهدی (1384). در جستجوی هویت شهری بیرجند، به اهتمام سازمان ملی زمین و مسکن. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.
هاروی، دیوید (1391). تاریخ مختصر نولیبرالیسم، ترجمه محمود عبدالله‌زاده. تهران: نشر دات.
هاروی، دیوید (1399). فضاهای نولیبرال­سازی، ترجمه مهدی داودی، تهران: نشر ثالث.
Bonnamour, J. (1973). Geographic rurale .Methodes et perspectives du geographie applicable, Masson Paris.
Bunnell, T. (2002), Cities for nations? Examining the city-nation-state relation in information age Malaysia, international journal of uban and regional research, 26, 284-298.
Douglas, R. R. (1997). Changes in Rural Community well-Bing: A case of the Tobacco-Belt, Southern Ontario, Dissertation Doctor of Philosophy. The University of Guelph.
Laquinta, D., & Drescher, A. W. (August 2000). Defining Peri-Urban: Understanding Rural-Urban Linkages and Their Connection to Institutional Contexts. The Tenth World Congress of the International Rural Sociology Association, Rio-de-Janerio.
Munck, R. (2005). Neoliberalism and
Politics, and the Politics of Neoliberalism; pp. 60-69 in Alfredo Saad-Filho and Deborah Johnston: Neoliberalism – A Critical Reader. London: Pluto Press.
Piorr, A., Ravetz, J. and Tosics, I. (2012). Towards European Policies to Sustain Urban-Rural Futures, Forest & Landscape, University of Copenhagen - LIFE Coordinator of PLURE, p. 5, Available in http://www.plurel.net/images/Peri_Urbanisati on_in_Europe printversion.pdf
Simon D., Duncan M.G. and Thompson, D. (2006). Contemporary Perspectives on the Peri-Urban Zones of Cities in Developing Areas, in Volume of The Peri-Urban Interface Approaches to Sustainable Natural and Human Resource Use, First published by Earthscan in the UK and USA in 2006.