منشور اخلاقی نشریات علمی ـ پژوهشی دانشگاه پیام­ نور

 

این منشور تعهدنامه‌ای است که برخی حدود اخلاقی و مسئولیت­های مربوط به انجام فعالیت­های علمی ـ پژوهشی و چاپ آنها در نشریات را ترسیم می‌کند تا از بروز تخلفات پژوهشی آگاهانه یا ناآگاهانه توسط نویسندگان مقالات پیشگیری نماید.

این منشور برگرفته از ”منشور و موازین اخلاق پژوهش“ مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران، موازین انتشاراتی پذیرفته شده بین­المللی، و تجربیات موجود در حوزۀ نشریات علمی ـ پژوهشی است.

 

1. مقدمه

نویسندگان، داوران، اعضای هیئت­تحریریه و سردبیران نشریات موظف هستند تمام اصول اخلاق پژوهشی و مسئولیت­های مرتبط در زمینه چاپ را دانسته و به آن متعهد باشند. ارسال مقاله توسط نویسندگان، داوری مقالات و تصمیم­گیری در مورد قبول یا رد مقاله توسط اعضای هیئت­تحریریه و سردبیر به­منزله دانستن و تبعیت از این حقوق می­باشد و در صورت احراز عدم پایبندیِ هر یک از این افراد به این اصول و مسئولیت­ها، نشریات هرگونه اقدام قانونی را حق خود می­دانند.

 

2. وظایف و تعهدات نویسندگان (Authors’Responsibilities)

• مقالات ارسالی باید در زمینه­ تخصصی مجله بوده و به صورت علمی و منسجم، مطابق استاندارد مجله آماده شده باشد.
• مقالات ارائه شده بایستی پژوهش اصیل (Original Research) نویسنده/نویسندگان مقاله باشد. دقت در پژوهش، گزارش صحیح داده­ها و ذکر منابعِ دربردارندۀ تحقیقات سایر افراد، در مقاله الزامی است.
• نویسنده/نویسندگان مسئول صحت و دقت محتوای مقالات خود هستند.

نکته 1. چاپ مقاله به معنی تأیید مطالب آن توسط مجله نیست.

• نویسندگان حق ”ارسال مجدد(Duplicate Submission)“ یک مقاله را ندارند. به عبارت دیگر، مقاله یا بخشی از آن نباید در هیچ مجله‌ دیگری در داخل یا خارج از کشور چاپ شده یا در جریان داوری و چاپ باشد.
• نویسندگان مجاز به ”انتشار همپوشان (Overlapping Publication)“ نیستند. منظور از انتشار همپوشان، چاپ داده­ها و یافته­های مقالات پیشین خود با کمی تغییر در مقاله­ای به عنوان جدید است.
• نویسنده/نویسندگان موظف­اند در صورت نیاز به استفاده از مطالب دیگران، آنها را با ارجاع­دهی(Citation) دقیق و در صورت نیاز پس از کسب اجازه کتبی و صریح، از منابع مورد نیاز استفاده نمایند. هنگامی که عین نوشته­های پژوهشگر دیگری مورد استفاده قرار می­گیرد، باید از روش­ها و علائم نقل قول مستقیم، نظیر گذاشتن آن داخل گیومه (” “)، استفاده شود.
• نویسنده مسئول مقاله می­بایست نسبت به وجود نام و اطلاعات تمام نویسندگان (پس از اخذ تأیید از نامبردگان) و نبودن نامی غیر از پژوهشگران درگیر در انجام پژوهش و تهیه مقاله اطمینان حاصل کند.

نکته 2. از درج عبارت ”مؤلف افتخاری(Gift Authorship)“ و حذف ”مؤلف واقعی(Ghost Authorship) “خودداری شود.

• نویسنده مسئول مقاله موظف است از اینکه همه نویسندگان مقاله، آن­را مطالعه و نسبت به ارائه آن و جایگاه خود در مقاله به توافق رسیده اند، اطمینان حاصل کند.
•  ارسال مقاله به منزله آن است که نویسندگان رضایت کلیه پشتیبان­های مالی یا مکانی مقاله را جلب کرده و تمامی پشتیبان­های مالی یا مکانی مقاله را معرفی نموده­اند.
• نویسنده/نویسندگان موظف­اند به­هنگام وجود هر گونه خطا و بی‌دقتی در مقاله خود، متولیان نشریه را در جریان آن قرار داده، نسبت به اصلاح آن اقدام و یا مقاله را بازپس گیرند.
• نویسنده/نویسندگان ملزم به حفظ نمونه­ها و اطلاعات خام مورد استفاده در تهیه مقاله، تا یکسال پس از چاپ آن در نشریه مربوط، جهت پاسخ گویی به انتقادات و سؤالات احتمالی خوانندگان نشریه هستند.

3. رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی

نویسنده/نویسندگان موظف به احتراز از ”رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی (ResearchandPublicationMisconduct)“ هستند. اگر در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش، یا چاپ مقاله در نشریات یا پس از آن، وقوع یکی از موارد ذیل محرز گردد، رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی محسوب شده و نشریه حق برخورد قانونی با آن­را دارد.

• ·         جعل داده­ها (Fabrication):  عبارت است از گزارش مطالب غیر­واقعی و ارائه داده­ها یا نتیجه­های ساختگی به عنوان نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تجربی وا یافته­های شخصی. ثبت غیرواقعی آنچه روی نداده است یا جابه­جایی نتایج مطالعات مختلف، نمونه­هایی از این تخلف است.
• ·         تحریف داده­ها (Falsification): تحریف داده­ها به­معنای دستکاری مواد، ابزار و فرایند پژوهشی یا تغییر و حذف داده­هاست به­نحوی که سبب می­گردد تا نتایج پژوهش با نتایج واقعی تفاوت داشته­باشند.
• ·           سرقت علمی(Plagiarism): سرقت علمی به استفاده غیرعمدی، دانسته و یا بی‌ملاحظه از کلمات، ایده‌ها، عبارات، ادعا و یا استنادات دیگران بدون قدردانی و توضیح و استناد مناسب به اثر، صاحب اثر یا سخنران ایده گفته می‌شود.
• ·         اجاره علمی: منظور آن است که نویسنده/نویسندگان، فرد دیگری را برای انجام پژوهش به­کار گیرد و پس از پایان پژوهش، با دخل و تصرف اندکی آن را به نام خود به چاپ رساند.
• ·                  انتساب غیرواقعی: منظور انتساب غیرواقعی نویسنده/نویسندگان به مؤسسه، مرکز یا گروه آموزشی یا پژوهشی است که نقشی در اصل پژوهش مربوطه نداشته­اند.

 

4. وظایف داوران (Reviewers’ Responsibility)

داوران در بررسی مقالات، می­بایست نکات ذیل را درنظر داشته­باشند:

• ·         بررسی کیفی، محتوایی و علمی مقالات به­منظور بهبود، ارتقاء کیفی و محتوایی مقالات.
• ·      اطلاع­رسانی به سردبیر نشریه مبنی بر پذیرفتن یا نپذیرفتن داوری (به لحاظ مرتبط نبودن حوزه موضوعی مقاله با تخصص داور) و معرفی داور جایگزین در صورت پذیرفتن داوری.
• ·      ضرورت در نپذیرفتن مقالاتی که منافع اشخاص، موسسات و شرکت­های خاص به­وسیله آن حاصل و یا روابط شخصی در آن مشاهده می­شود و همچنین مقالاتی که در انجام، تجزیه و تحلیل یا نوشتن آن مشارکت داشته است.
• ·      داوری مقالات بایستی بر اساس مستندات علمی و استدلال کافی انجام شده و از اعمال نظر سلیقه ای، شخصی، صنفی، نژادی، مذهبی و غیره در داوری مقالات خودداری گردد.
• ·      ارزیابی دقیق مقاله و اعلام نقاط قوت و ضعف مقاله به صورتی سازنده، صریح و آموزشی.
• ·      مسئولیت­پذیری، پاسخگویی، وقت شناسی، علاقه­مندی و پایبندی به اخلاق حرفه­ای و رعایت حقوق دیگران.
• ·      عدم اصلاح و بازنویسی مقاله بر اساس سلیقه شخصی.
• ·      حصول اطمینان از ارجاع­دهی کامل مقاله به کلیه تحقیقات، موضوعات و نقل قول هایی که در مقاله استفاده شده است و همچنین یادآوری موارد ارجاع نشده در تحقیقات چاپ شده مرتبط.
  • ·      احتراز از بازگویی اطلاعات و جزئیات موجود در مقالات برای دیگران.
  • ·      داور حق ندارد قبل از انتشار مقاله، از داده­ها یا مفاهیم جدید آن به نفع یا علیه پژوهش­های خود یادیگران یا برای انتقاد یا بی­اعتبارسازی نویسندگان استفاده کند. همچنین پس از انتشار مقاله، داور حق انتشار جزئیات را فراتر از آنچه توسط مجله چاپ شده است، ندارد.
  • ·      داور حق ندارد بجز با مجوز سردبیر مجله، داوری یک مقاله را به فرد دیگری از جمله همکاران هیات علمی یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود بسپارد. نام هر کسی که در داوری مقاله کمک نموده باید در گزارش داوری به سردبیر ذکر و در مدارک مجله ثبت گردد.
  • ·      داور اجازه تماس مستقیم با نویسندگان در رابطه با مقالات در حال داوری را ندارد. هرگونه تماس با نویسندگان مقالات فقط از طریق دفتر مجله انجام خواهد گرفت.
    • ·      تلاش برای ارائه گزارش ”رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی“ و ارسال مستندات مربوطه به سردبیر نشریه.

5. وظایف سردبیر و اعضای هیئت تحریریه (Editorial Board Responsibilities)

• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید حفظ نشریه و ارتقاء کیفیت آن­را هدف اصلی خود قرار دهند.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه باید در جهت معرفی هرچه بیشتر نشریه در جوامع دانشگاهی و بین­المللی بکوشند و چاپ مقالات از دانشگاه­های دیگر و مجامع بین­المللی را در اولویت کار خود قرار دهند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نباید در چاپ مقالات خود دچار حس سهم­خواهی و افراط شوند.
  • اختیار و مسئولیت انتخاب داوران و قبول یا رد یک مقاله پس از کسب نظر داوران بر عهده سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله است.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله بایستی از نظر حرفه­ای صاحب­نظر، متخصص و دارای انتشارات متعدد، و همچنین دارای روحیه مسئولیت پذیری، پاسخگویی، حقیقت جویی، انصاف و بی طرفی، پایبندی به اخلاق حرفه ای و رعایت حقوق دیگران باشند و به صورت جدی و مسئولانه در راستای نیل به اهداف مجله و بهبود مداوم آن مشارکت نمایند.
  • از سردبیر و اعضای هیئت تحریریه انتظار می رود که یک بانک اطلاعاتی از داوران مناسب برای مجله تهیه و به طور مرتب بر اساس عملکرد داوران آن­را به­روز نمایند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه بایستی در انتخاب داوران شایسته  با توجه به زمینه تخصصی، سرآمدی، تجربة علمی و کاری، و التزام اخلاقی اهتمام ورزند.
  • سردبیر مجله باید از داوری­های عمیق و مستدل استقبال، از داوری­های سطحی و ضعیف جلوگیری، و با داوری­های مغرضانه، بی­اساس یا تحقیرآمیز برخوردکند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید نسبت به ثبت و آرشیو اسناد داوری مقالات به عنوان اسناد علمی، و محرمانه نگاه داشتن اسامی داوران هر مقاله اقدام لازم را انجام دهند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله موظف به اعلام سریع نتیجه تصمیم گیری نهایی در مورد پذیرش یا رد مقاله به نویسنده مسئول هستند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید کلیه اطلاعات موجود در مقالات را محرمانه تلقی نموده و از دراختیار دیگران قراردادن و بحث درباره جزئیات آن با دیگران احتراز نمایند.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله موظف­ند از بروز تضاد منافع (Conflict of interests) در روند داوری، با توجه به هرگونه ارتباط شخصی، تجاری، دانشگاهی و مالی که ممکن است به طور بالقوه بر پذیرش و نشر مقالات ارائه شده تأثیر بگذارد، جلوگیری کنند.
  • سردبیر مجله موظف است آثار متهم به عدول از اخلاق انتشاراتی و پژوهشی که از سوی داوران یا به هر نحو دیگر گزارش می­شود را با دقت و جدیت بررسی نموده و در صورت نیاز در این خصوص اقدام نماید.
  • سردبیر مجله موظف است نسبت به حذف سریع مقالات چاپ شده ای که مشخص شود در آنها ”رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی“ رخ داده است و اطلاع­رسانی شفاف به خوانندگان و مراجع نمایه نمایی مربوطه اقدام نماید.
  • سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله موظف­اند نسبت به بررسی و چاپ سریع اصلاحیه و اطلاع­رسانی شفاف به خوانندگان، برای مقالات چاپ شده ای که در آنها خطاهایی یافت شده است، اقدام نمایند.
  •  سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید به طور مستمر نظرات نویسندگان، خوانندگان، و داوران مجله در مورد بهبود سیاست­های انتشاراتی و کیفیت شکلی و محتوایی مجله را جویا شوند.

 

منابع

1. منشور و موازین اخلاق پژوهش مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

Committee on Publication Ethics, COPE Code of Conduct, www.publicationethics.org