با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد پروفسور حسابی، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه معماری، واحد پروفسور حسابی، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران.

10.30473/psp.2023.63480.2591

چکیده

مسکن اجتماعی در سال­های اخیر به­دنبال افزایش جمعیت و مهاجرت به شهرها، به ­عنوان یکی از راه­های پاسخ­گویى به نیاز مسکن مطرح شده است. از آنجا که در ایران مسکن اجتماعی، تجربه­ای کم و بیش جدید محسوب می­شود، در این راستا تحقق امر سکونت، به­دلیل گسترش روزافزون چنین مسکن­هایی در شهرها، ضرورى به­نظر مى­رسد، تا بتوان پایه­هاى علمى روشنى در طراحی و در مطابقت با نیازهای انسان ایجاد نمود. هدف مقاله حاضر در بخش اول تبیین ابعاد پنهان سکونت مطابق با نیازهای انسان با رویکردی معناشناسانه و در بخش دوم واکاوی ابعاد پنهان سکونت به­طور جامع در مسکن اجتماعی شهر همدان  به­منظور دستیابی به سیاست­های طراحی و اجرایی، در جهت ارتقاء کیفیت اینگونه از مسکن است. این مقاله به­روش آمیخته و با بهره­گیری از روش تحلیل محتوا، با رویکردی معناشناسانه و در حوزه معماری انجام شده است.  بخش اول داده­ها بصورت کیفی با استفاده از مصاحبه  و در بخش دوم از طریق روش کمی انجام شده است. در این ارتباط ابتدا با تکیه بر اسناد کتابخانه­ای، به مطالعه مفاهیم، نظریه­های مرتبط با مفهوم سکونت و تحقق ابعاد وجودی انسان در مکان پرداخته شده است. در ادامه، داده­ها در بخش اول، با استفاده از کدگذاری، تحلیل شده­اند. در بخش دوم، داده­های به­دست آمده در بخش اول، به­صورت پرسشنامه درآمده و با استفاده از نرم­افزار SPSS و روش­های آماری همچون آزمون تی، فریدمن و تحلیل عاملی مورد ارزیابی قرار گرفته­اند. با توجه به مطالعات انجام شده، چهار بعد شامل کالبدی- فضایی، اجتماعی- فرهنگی، ادراکی- زیباشناختی و زیست­محیطی، ابعاد پنهان سکونت، هر کدام اشاره به بعدی از وجود انسان و در مطابقت با نیازهای او قرار دارند. در بین ابعاد یافت شده، برای انسان بعد اجتماعی- فرهنگی در درجه اول نسبت به سایر ابعاد، در دستیابی به مفهوم سکونت در مسکن تأثیر دارد. پس از آن به ترتیب ابعاد کالبدی- ساختاری، زیست­محیطی و نهایتاً ادراکی- زیباشناختی در درجات بعدی قرار دارند، لذا در این راستا می­توان با ارائه راهکارهایی در طراحی، متناسب با هر بعد، موجب ارتقاء کیفی، تحقق سکونت واقعی و آرامش انسان در چنین سکونتگاه­هایی شد.

کلیدواژه‌ها

آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. فصلنامه هنرهای زیبا،23(4)، 54-41.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز (1395). بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه­های سنتی. فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی، 4 (2)، 75-56.
احمدی، سارا و حبیبی، میترا (1398). بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاه­های خودانگیخته مبتنی بر تجارب جهانی. فصلنامه معماری و شهرسازی، 29(4)، 84-59.
اعتمادی­پور، مرضیه (1400). تحلیل معنا در معماری مسکن سنتی ایرانی با تأکید بر نقش نشانه­ها. فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی، 9(4)، 106-95.
امین­پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد و دلداده، محمدعلی (1394). بازشناسی مفاهیم مسکن و سکونت براساس آموزه­های اسلامی. فصلنامه مدیریت شهری، 14(40)،59-47.
ایلیکا، شاهین، منصوری، بهروز، نصیرسلامی، محمدرضا و صارمی، علی اکبر (1394). تبیین مفهوم مسکن و سکونت در رویکرد پدیدارشناسی و رهیافت پارادایم­های فرهنگی زیستی. فصلنامه مدیریت شهری، 39(14)،188-165.
بمانیان، محمدرضا و عظیمی، فاطمه (1389). انعکاس معانی مبعث از جهان­بینی اسلامی در طراحی معماری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(2)، 48-39.
توکلی، نیکی و ماجدی، حمید (1392). عملکرد محیط­هاى سبز و طبیعى در ارتقاء سلامت روحى-  روانى انسان. فصلنامه هویت شهر، 7(13)، 33-23.
حجازی، مهرداد و مهدیزاده‌سراج، فاطمه (1393). رابطه معنا، زیبایی، شکل و سازه در معماری دوران اسلامی. فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی، 1(2)، 22-7.
حمزه­نژاد، مهدی و دشتی، مینا (1395). بررسی خانه­های سنتی ایران از منظر پدیدارشناسان و سنت­گرایان معنوی. فصلنامه نقش جهان،6(2)، 35-24.
دزفولی، مریم و نقی­زاده، محمد (1393). طراحی فضای شهری به­منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی. فصلنامه هویت شهر، 8(17)، 24-15.
دهخدا، علی­اکبر (1377). لغت­نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رئیسی، محمدمنان و نقره­کار، عبدالحمید (1397). معناشناسی در آثار معماری از منظر اسلامی. فصلنامه نقش جهان، 8(4)، 266-260.
سبحانی تبریزی، جعفر (1383). منشور جاوید، جلد چهارم. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سقایی، محسن، مؤذنی، احمد و ثنایی­راد، امیر (1398). ارزیابی مسکن اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در تأمین مسکن گروه­های کم­درآمد. فصلنامه جغرافیا،17(63)، 195-179.
سلطانی، زهرا و وارثی، حمیدرضا (1396). تحلیلی بر رضایتمندی ساکنان از مسکن­های اجتماعی اجاره به شرط تملیک. فصلنامه  برنامه­ریزی فضایی،7(3)، 127-93.
صدری­کیا، سمیه، بمانیان، محمدرضا و پورمند، حسن­علی (1398). مطالعه تطبیقی کارکردهای تمثیل با رویکرد بیان معنا در معماری ایرانی. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان­شهر،12(29)، 98-81.
عبدلی سلطان احمدی، جواد، پاشوی، قاسم و فراست محمدی، معصومه (1392). بررسی مؤلفه­های نیازهای معنوی از دیدگاه اسلام. فصلنامه مطالعات اسلام و روانشناسی، 7(12)، 36-7.
علی­الحسابی، مهران و کرانی، نعیمه (1392). عوامل تأثیرگذار بر تحول مسکن از گذشته تا آینده. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 32(141)،36-19.
قرآن مجید (1376)، ترجمه مهدی الهی قمشه­ای، تهران: پیراسته.
کبیری سامانی، علی، ملکوتی، علیرضا و یادگاری، زهره (1395). بازشناسی معنی خانه در قرآن. فصلنامه باغ نظر، 13(45)، 76-61.
کریمی، مهسا، حجت، عیسی و شهبازی­چگنی، بهروز (1397). جستار در چگونگی پیوند ساکن و مسکن. فصلنامه باغ نظر، 15(61)، 16-5.   
کوچکیان، مسعود، آیوازیان، سیمون، دیبا، داراب و نوروزبرازجانی، ویدا (1396). بازتعریف مفهوم مسکن و سکونت بر اساس مؤلفه­های اقتصادی و اجتماعی. فصلنامه مدیریت شهری،16(49)،286-263.
مسعودی­راد، ماندانا، ابراهیم­زاده، عیسی و رفیعیان، مجتبی (1394). سنجش پایداری مسکن در سیاست­های مسکن اجتماعی ایران. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 3(4)، 465-447.
مظفر، فرهنگ، نقره­کار، عبدالحمید،حمزه­نژاد، مهدی و معین­مهر، صدیقه (1396). معناشناسی حیات و سرزندگی در آموزه­های اسلامی و بررسی تأثیر آن در محله. فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی،5(1)، 33-18.
مفیدی ­شمیرانی، مجید، کامران­کسمایی، حدیثه و مفیدی، محمدرضا (1395).مسکن اجتماعی: تبلور هویت، فرهنگ پایداری. تهران: مؤسسه علم معمار رویال.
معماریان، غلامحسین (1393)، سیری در مبانی نظری معماری، چاپ نهم. تهران: انتشارات سیمای دانش.
معین، محمد (1362)،  فرهنگ فارسی، جلد چهارم، تهران: انتشارات سپهر
مهدی­نژاد، جمال­الدین، عظمتی، حمیدرضا و صادقی حبیب­آباد، علی (1397). بررسی و بازخوانی مؤلفه­های مؤثر بر ارتقاء حس معنویت در معماری. فصلنامه معماری شهر پایدار، 6(1)، 78-61.
نصرت­پور، دریا، انصاری، مجتبی و پورمند، حسنعلی (1399). تبیین نقش ادراکات حسی در میزان خاطره انگیزی میدان­های شهری. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 12(44)، 65-47.
نقره­کار، عبدالحمید، مظفر، فرهنگ و تقدیر، سمانه (1393). بررسی قابلیت­های فضای معماری برای ایجاد بستر پاسخ­گویی به نیازهای انسان از منظر اسلام. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 5(15)،34-21.
نقره­کار، عبدالحمید و رئیسی، محمدمنان (1390). تحلیل نشانه­شناختی سامانه مسکن ایرانی بر پایه ارتباط لایه­های متن/ مسکن. فصلنامه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 3 (46)، 14-5.
وحدت، سلمان، کریمی­مشاور، مهرداد و بخشی بالکانلو، عادل (1396). تحلیل فضایی مکانی عوامل مؤثر در ایجاد معنای مکان از دیدگاه کاربران. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 144-129.
وزیری­زاده، علیرضا (1397). تفاوت نظام مسکن در کشورهای درحال توسعه با تجارب اروپایی، با تأکید بر بازتعریف مفهوم و نقش مسکن اجتماعی در برآوردن نیاز مسکن اقشار کم درآمد. فصلنامه نامه معماری و شهرسازی،10(20)، 68-49.
Amirjani,Rahmatollah. (2020).The History of Social Housing: An Ongoing Story. Univerdity Canberra Publication.
Heidegger, Martin. (1976). The Concept of Time. (Translated from English to Persian by A. Abdollahi). Tehran: Nashr Markaz Publication.
Norberg-Schulz, Christian. (1984). The Concept Of Dwelling: On the Way to Figurative Architecture. (Translated from English to Persian by MAmir Yarahmadi). Tehran: Agah Publication.
Rapoport, A. (1982).The meaning of the built environment, a nonverbal communication approach. (Translated from English to Persian by F. Habib). Tehran: Pardazesh & Barnamehrizi Shahri Publication.
Strauss, A. L & Corbin, J .(1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. (B.Mohammadi, Trans).Tehran: Pajoheshgah Oloum Ensani Publication.