نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 هیات عملی, پیام نور
2 دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیای
10.30473/psp.2023.62135.2558
چکیده
تحلیل های تاریخی نشانگر آن است که منطقه سیستان از دیرباز پهنهای آباد و از نظر تولیدی سرآمد بودهاست. در این حوزۀ جغرافیایی، شهرهای متعددی ایجاد و به مرور و با تغییر شرایط یا از بین رفته و یا تقلیل کارکرد پیدا کردهاند. اما از اوایل قرن کنونی، شهر زابل با عنایت به اعتبارات دولتی شکلگرفته و در این مدت، دائماً بر جمعیت خود افزودهاست. در واقع، به دلیل توسعه برونزای شهر، مشکلات محیطی و منطقهای هیچگاه رشد این شهر را متوقف نکرده و به قیمت تخریب محیط پیرامونی، حیات آن با شدت بیشتری استمرار پیدا کردهاست. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی، وضعیت زیستپذیری شهر زابل را مورد تحلیل قرار دادهاست. دادههای مورد نیاز این شناخت با پرسشنامه محقق ساخته و از نمونهای به حجم 300 نفر از کارشناسان این حوزه، گردآوری و با استفاده از ماتریس ارزیابی شاخص های مؤثر و متأثر و مدل ریاضی پایداری و زیستپذیری مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج نشان داد که این شهر در بخش زیست محیطی امتیاز 4829/0 و در بخش اقتصادی و اجتماعی امتیاز 2945/0 را کسب کردهاست. بر اساس این امتیازات، درجه زیستپذیری این شهر 1884/0 تعیین شده و مطابق استانداردهای موجود، در گروه زیستپذیری ضعیف و بسیار ضعیف قرار میگیرد. بنابراین، اگر سیاستهای کنترلی و پیشگیرانه لازم اعمال نشود، نه فقط سکونت و زندگی در این شهر مورد تهدید قرار میگیرد، بلکه محیط پیرامونی نیز دچار تخریب اساسیتری خواهد شد.
کلیدواژه‌ها
ابراهیم زاده، عیسی(1374). سیستان در گذر زمان، بررسی برخی از نامهای سیستان در ادوار تاریخی. مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1(1)، 20-7.
امیریان، سهراب(1385). تحلیل نقش دولت در گسترش تمرکز شهرنشینی در ایران با تأکید بر دولت مدرن. رساله دکتری جغرافیا، به راهنمای دکتر رهنمایی، دانشگاه تهران، تهران.
بزی، خدارحم(1385). تحلیلی بر روند شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهر زابل. فضای جغرافیایی، 2، 27-6.
بهرامسلطانی، کامبیز(1387). محیط زیست. جلد دوم. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
حسینآبادی، سعیده، یعقوبزاده، مصطفی و فروزانمهر، مهدیه(1399). شناسایی گرد و غبار و تحلیل آن بر روی تصاویر ماهوارهای مودیس(مطالعه موردی: شهرستان زابل). کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی، 1، 186-167.
حسینزاده، سیدرضا(1376). بادهای 120 روزهی سیستان. مجله تحقیقات جغرافیایی، 46، 127-103.
رهنمایی، محمدتقی(1373). دولت و شهرنشینی، نقدی بر نظریه عناصر قدیمی شهر و سرمایهداری بهرهبری هانس بوبک. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31، 26-17.
رهنمایی، محمدتقی، کلانتری، محسن و صفری لوحه سرا، پروانه(1389). بررسی نقش دولت در رشد و گسترش فیزیکی شهر ماسال با تأکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون. جغرافیا، 8(26)، 31-7.
زبردست، اسفندیار(1386). بررسی تحولات نخست شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا، 8(29)، 38-29.
زمردیان، محمدجعفر و پورکرمانی، محسن(1376). بحثی پیرامون ژئومورفولوژی استان سیستان و بلوچستان، ویژه نامه آب و خاک زابل. مجله فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 9، 115-95.
ساسانپور فرزانه، علیزاده، سارا و اعرابیمقدم، حوریه(1397). قابلیت‌سنجی زیستپذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI. نشریه تحقیقات کاربردی در علوم جغرافیایی، 18(48)، 241-258.
ساسانپور، فرزانه و جعفری اسدآبادی، حمزه(۱۳۹۲). اصول و ویژگیهای شهر زیستپذیر. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار. تهران: انجمن محیط زیست کومش.
سامانی، سمیه، ابراهیمزاده دوم، عاطفه و عبادیپور، محدثه(1398). بررسی اثر ریزگردها بر میزان شیوع ناراحتیهای تنفسی. دانشکده پزشکی زابل، 2، 71-64.
سرور، هوشنگ و خیریزاده، منصور(1396). ارزیابی توسعه فیزیکی درون زا و برونزای شهر مراغه و ارایه الگوی بهینه. برنامهریزی آمایش فضا، 21(3)، 367-329.
سلیقه، محمد(1382). توجه به باد در ساخت کالبد فیزیکی شهر زابل. مجله جغرافیا و توسعه، 14، 122-109.
ضیایی، محمود(1379). تبیین نقش و جایگاه دولت در توسعه شهر و شهرنشینی ایران. رساله دکتری جغرافیا.دانشکده جغرافیا.دانشگاه تهران.
طرح مدیران سبز اندیش(1387). جمعیت و اثرات آن بر محیط زیست. جمعیت و محیط زیست، 5، 10-1.
عابدی، مریم، دبیرزاده، منصور، ظهور، علیرضا، بیرانوند، لیلی و وطنپرست، علی(1392). بررسی شیوع عفونتهای انگلی رودهای در بین متقاضیان کارت سلامت شهر زابل در سال 1391. فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زابل، 5(2)، 59-53.
عباسزاده، شهاب، ذوالفقاری، قاسم و ژیوهانکیا، محمدعلی(1393). بررسی نقش باد در آرایش ساختار فضایی-کالبدی شهرهای مناطق گرم و خشک-گرم و مرطوب(نمونه موردی: شهرهای زابل و بوشهر). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(15)، 69-53.
علیاکبری، اسماعیل(1378). مکانیزمهای توسعه شهری در استان ایلام با تأکید بر نقش دولت. رساله دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری. دانشکده جغرافیا.دانشگاه تهران.
قلعجهی، مریم، باقری، سمیه، ایوبی، میکائیل و آشنود، فرشاد(1398). بررسی رابطه گرد و غبار با سلامت روان دانشجویان علوم پرشکی زابل. مجله دانشکده پزشکی زابل، 1، 36-30.
فرپاک(1363). گزارش مرحله اول طرح تامین و احداث شبکه آب مشروب کلیه قراء سیستان. زاهدان: سازمان منطقهای آب سیستان و بلوچستان.
فرجی، محمد(1384). مکانیزمهای توسعه شهری در سرابله. پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشکده جغرافیا.دانشگاه تهران.
کیانیزاده، زهرا(1398). گردشگری و نقش آن در توسعه اقتصادی شهر بشرویه. پایاننامه کارشناسی ارشد، فردوس: دانشگاه پیام نور.
گودرزی، غلامرضا. احمدی انگالی، کامبیز، سلیمی، جواد، غفاریزاده، فرخ و کدخدایی، فرزاد(1394). بررسی کیفیت بهداشتی هوای شهرستان زابل بر اساس شاخصهای کمی و محاسبهی میزان مرگ و میر ناشی از ریزگردها. مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، 22(5)، 841-832.
محمدنژاد، علیرضا، جاهدیپور، سعید و قلیزاده، زهرا(1400). ارزیابی روند تغییر اقلیم بر بیابان. بیابانزایی و بیابانزدایی، 13، 68-57.
مستوفی، حمدالله(1336). نزههالقلوب. تهران: انتشارات ظهوری.
موسویحاجی، سیدرسول و مهرآفرین، رضا(1389). بررسی ویژگیهای محیطی شهر تاریخی زاهدان کهنه. جغرافیا و توسعه، 20، 96-79.
مهرآفرین، رضا و موسویحاجی، سیدرسول(1388). بررسی باستانشناسی سیستان. فاز دوم. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان با همکاری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری، آرشیو پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
میری، فریبا و ترکمانی، جواد(1398). ارزیابی درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان، کاربرد روشهای چند معیاره. اقتصاد کشاورزی، 1، 119-95.
نجفی، سعید(1398). تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه شهرهای مرزی با رویکرد آینده پژوهی(نمونه موردی: شهر زابل). فصلنامه پژوهشی مطالعات و برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 14(3)، 789-773.
Achal, V., Mukherjee, A., & Zhang, Q. (2016). Unearthing ecological wisdom from natural habitats and its ramifications on development of biocement and sustainable cities. Landscape and Urban Planning, 155, 61–68.
Belant, J. L. (1997). Gulls in urban environments: landscape-level management to reduce conflict. Landscape and Urban Planning, 38(3–4), 245–258.
Di Giulio, M., Holderegger, R., & Tobias, S. (2009). Effects of habitat and landscape fragmentation on humans and biodiversity in densely populated landscapes. Journal of Environmental Management, 90(10), 2959–2968.
Ee, C. O. K., & Leng, K.S. (2017). Issues and challenges of a liveable and creative city: The case of Penang, Malaysia. Geografia-Malaysian Journal of Society and Space, 10(3), 1-12.
Eidinow, E. (2016). Telling stories: Exploring the relationship between myths and ecological wisdom. Landscape and Urban Planning, 155, 47–52.
Esri, S. (2011). GIS for urban and regional planning. United States: Esri.
Fu, X., Wang, X., Schock, C. & Stuckert, T. (2016). Ecological wisdom as benchmark in planning and design. Landscape and Urban Planning, 155, 79–90.
Furlan, R., & Faggion, L. (2021). Urban regeneration of GCC cities: preserving the urban fabric’s cultural heritage and social complexity. United States : Esri.
Jorgenson, A. K., & Burns, T.J. (2007). Effects of rural and urban population dynamics and national development on deforestation in less-developed countries, 1990—2000. Sociological Inquiry, 77(3), 460–482.
Kang, Y. A. N., & Yan, K. (2017). Application Research of the Chinese Traditional Ecological Wisdom. UIA 2017 Seoul World Architects Congress, 1(51), 1–6.
Kashef, M. (2016). Urban livability across disciplinary and professional boundaries. Frontiers of Architectural Research, 5(2), 239-253.
Liao, K. H., Le, T.A., & Nguyen, K. (2016). Urban design principles for flood resilience: Learning from the ecological wisdom of living with floods in the Vietnamese Mekong Delta. Landscape and Urban Planning, 155, 69–78.
Nikpour, A., & Yarahmadi, M. (2021). Effective Effect on Sustainability in Noorabad Mamasani. Quarterly Journal of Project and Urban Function Studies, 23, 7-27. https://www.elsevier.com/locate/cities.
Patten, D. T. (2016). The role of ecological wisdom in managing for sustainable interdependent urban and natural ecosystems. Landscape and Urban Planning, 155, 3–10.
Phillips, J. (2013). The application of a mathematical model of sustainability to the results of a semi-quantitative Environmental Impact Assessment of two iron ore opencast mines in Iran. Applied Mathematical Modelling, 2, 7839-7854.
Portage County (2007). Stevens Point Urban Area Sewer Service Plan. Portage: Stevens Point Urban Area Sewer Service Advisory Committee.
Rist, B. (1981). Diestadt Zabol. Berlin: Zur Wirtschaftlichen und Sozialen.
Scerrato, U. (1977). Evidence of religious life at Dahan-e Ghulaman, Sistan. M. Taddei (ed.), South Asian Archaeology, 3, 1-15.
Setijanti, P., Defiana, I., Setyawan, W., Silas, J., Firmaningtyas, S., & Ernawati, R. (2015). Traditional Settlement Livability in Creating Sustainable Living. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 179, 204–211.
Sharma, A. K. (2017). Historic City–A Case of Resilient Built Environment. Procedia Engineering, 180, 1103–1109.
Soflaei, F., Shokouhian, M., & Zhu, W. (2017). Socio-environmental sustainability in traditional courtyard houses of Iran and China. Zahedan: Renewable and Sustainable Energy Reviews.
Tian, Y., Jim, C. Y., & Wang, H. (2014). Assessing the landscape and ecological quality of urban green spaces in a compact city. Landscape and Urban Planning, 121, 97–108.
Viegas, C. V., Saldanha, D. L., Bond, A., Ribeiro, J. L. D., & Selig, P. M. (2013). Urban land planning: The role of a Master Plan in influencing local temperatures. Cities, 35, 1–13.
Wagner, M., Merson, J., Wentz, E. A. (2016). Design with Nature: Key lessons from McHarg’s intrinsic suitability in the wake of Hurricane Sandy. Landscape and Urban Planning, 155, 33–46.
Wang, R., Li, F., Hu, D., & Li, B. L. (2011). Understanding eco-complexity: social-economic-natural complex ecosystem approach. Ecological Complexity, 8(1), 15–29.
Wang, X., Palazzo, D., Carper, M. (2016). Ecological wisdom as an emerging field of scholarly inquiry in urban planning and design. Landscape and Urban Planning, 155, 100–107.
WHO. (2016). Who releases country estimates on air pollution exposure and health impact. Retrieved February 17, 2020, from https://www.who.int/news-room/detail/27-09-2016-who-releas-es-country-estimates-on-air-pollution-exposure-and-health-impac
Xiang, W. N. (2014). Ecological Wisdom for Urban Sustainability: Doing real and permanent good in ecological practice. Landscape and Urban Planning, 121, 65–69.
Xiang, W.N. (2016). Ecophronesis: The ecological practical wisdom for and from ecological practice. Landscape and Urban Planning, 155, 53–60.
Yang, B., Li, S. (2016). Landscape and Urban Planning Design with Nature: Ian McHarg’ s ecological wisdom as actionable and practical knowledge. Landscape and Urban Planning, 155, 21–32. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2016.04.010.
Young, R. F. (2016). Modernity, postmodernity, and ecological wisdom: Toward a new framework for landscape and urban planning. Landscape and Urban Planning, 155, 91–99. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2016.04.012.
Zanetell, B. A., & Knuth, B. A. (2002). Knowledge partnerships: Rapid rural appraisal’s role in catalyzing community-based management in Venezuela. Society and Natural Resources, 15(9), 805–825. https://doi.org/10.1080/08941920290107576.
Zhang, C., Lu, B. (2016). Residential satisfaction in traditional and redeveloped inner city neighborhood: A tale of two neighborhoods in Beijing. Travel Behaviour and Society, 5, 23–36. https://doi.org/10.1016/j.tbs.2015.08.001.
Zheng, S., Han, B., Wang, D., & Ouyang, Z. (2018). Ecological Wisdom and Inspiration Underlying the Planning and Construction of Ancient Human Settlements: Case Study of Hongcun UNESCO World Heritage Site in China. Sustainability, 10(5), 1–19. https://doi.org/10.3390/su10051345.
)