با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جغرافیا،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران

2 دانش آموخته دکتری

10.30473/psp.2023.58624.2466

چکیده

پروژه‌های توسعه شهری به عنوان فرایند سیاسی قدرتمند و نوآورانه برآمده از پروژه نئولیبرالیسم جهانی ذیل توسعه نابرابر جغرافیایی با سرپوش گذاشتن بر روی مناسبات واقعی اجتماعی نضج می‌یابد و در معارضه گروه‌های هم­سود که هیچ­یک حاضر به کناره‌گیری از منافع خود نیستند، نفوذ می‌کند. هدف از این مقاله شفاف ساختن چگونگی تداوم تصاحب رانت از طریق تحول در سیاست‌ها و پروژه‌های توسعه شهری در سه دهۀ اخیر در کلانشهر تهران است. روش‌شناسی این مقاله مبتنی بر فلسفه رئالیسم انتقادی است و با رویکردی بازاندیشانه به قدرت و پیامدهای آن در برنامه‌ریزی شهری و ماهیت طبقاتی پروژه‌های توسعه شهری توجه می‌کند. یافته‌ها نشان داد رابطه ساختاری بین «پروژه‌های توسعه شهری» و قطبی شدن در کلانشهر تهران وجود دارد. پروژه‌های توسعه شهری به عنوان شیوه­ جدیدی از تولید محیط مصنوع، به منافع اقتصادی خاص که سازگار با استراتژی انباشت رانت اولویت می‌دهد و تا حد زیادی از منافع و اولویت‌های گروه‌های اجتماعی بی‌قدرت از جمله فقرای شهری و طبقات کم‌درآمد صرفه نظر می­کند. علاوه بر این، پروژه‌های توسعه شهری به اجرا درآمده در کلانشهر سطح بالایی از شکاف اجاره و رانت و افزایش قیمت زمین ایجاد می‌کند که به اعیانی‌سازی با شخصیتی سوداگرانه و رانت‌جویانه منتهی می‌شوند. 

کلیدواژه‌ها

آیتکین، استورات و ولنتاین، گیل (1395). رویکردهایی به جغرافیای انسانی. ترجمه: محمد سلیمانی، علیرضا آل‌امین، الهام امیرحاجلو و ابوالفضل زنگانه.تهران: انتشارات ناقوس.
بحرینی، حسین و امین زاده، الهام (1385). طراحی شهری در ایران: نگرشی نو. هنرهای زیبا، 1 (26)، 26-13.
بلیکی، نورمن (1395). طراحی پژوهش های اجتماعی. ترجمه: حسن چاوشیان،تهران: نشر نی.
خاتم، اعظم (1383). بازار و مرکزیت شهر. گفتگو، 41، 141-127.
رهنما، محمدرحیم (1388). برنامه‌ریزی مناطق مرکزی شهرها (اصول، مبانی، تئوری­ها، تجربیات و تکنیک­ها). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد.
سایر، آندرو (1388). روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. ترجمه: عماد افروغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شمس، مجید و پالیزبان، سیاوش (1389). بررسی اثرات سیاست­های اقتصاد نفتی بر بازار مسکن در ایران. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 3 (1)، 76-57.
مهندسان مشاور عرصه (1395). طرح شناسایی سکونتگاه‌های غیررسمی در تهران و توانمندسازی جوامع آن­ها با تأکید بر بهسازی شهری (از دیدگاه شهرنگر)، جلد دوم، تهران: شرکت بازآفرینی شهری ایران.
هاروی، دیوید (1392). شهری ‌شدن سرمایه: چرخۀ دوم انباشت سرمایه در تولید محیط مصنوع. ترجمه: عارف اقوامی مقدم. تهران : نشر دات.
هاشم خانی، میثم (1389). کاربرد اوراق مشارکت شهری برای تأمین مالی نوسازی بافت های فرسوده (مطالعه موردی: پروژه امام علی (ع)). اقتصاد شهر، 6، 26-22.
Cox, K. R. & Mair, A. (1989). Urban Growth Machines and the Politics of Local Economic Development. International Journal of Urban and Regional Research, 13: 137-146.
Dobson, P. J. (2001). The Philosophy of Critical Realism- An Opportunity for Information System Research. Information Systems Frontier,.3 (2): 199-201.
Gottdiener, M. & Budd, L. (2005). Key Concepts in Urban Studies, Sage.
Harvey, D. (1982). The Limits to Capital. Oxford, chap.9,11.
Jonas, A.E.G & Wilson, D. (1999). The City as Growth Machine: Critical Reflections Two Decades Later. in A.E.G Jonas and D. Wilson (eds) The Urban Growth Machine: Critical Perspectives Two Decades Later, Albany, NY: State University of New York Press: 3-18.
Logan, J.R. and Molotch, H. (1987), Urban fortunes: the political economy of place, Berkeley and Los Angeles, University of California Press.
Marx, C. (1967), Capital. 3 vols. International Publishers, New York.
Sayer, A. (1979). Epistemology and Conseptions of people and nature in geography, Geoforum, 10.
Smith, N. (1987), Academic war over the field of geography: the elimination of geography at Harvard, 1947–51. Annals of the Association of American Geographers. 77: 155–72.
Smith, N. (1996), The New Urban Frontier: Gentrification and the Revanchist City, Routledge, London & New York.
Smith, N. (2002), Scales of Terror: The Manufacturing of Nationalism and the War for US Globalism, In S Zukin and M Sorkin (eds) After the World Trade Center, Routledge, New York.
Swyngedouw, E. & Heynen, N. (2003), Urban political ecology, justice and the politics of scale, Antipode. 35 (5): 898-918.