با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه فنی و حرفه ای، تهران، ایران

2 دانشگاه تهران

3 دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

شهرها با سرعت بالایی درحال‌ رشد و توسعه هستند و روند شهرنشینی یکی از مهم‌ترین موضوعات پیش‌روی برنامه‌ریزان شهری است. در کنار سطح بالای نرخ رشد جمعیت، تغییرکاربری زمین و تبدیل آن به کاربری‌های شهری نیز مسئله مهمی است. پژوهش حاضر تلاشی در جهت تبیین الگویی‌های فضایی شهر کرمانشاه در 25 سال اخیر دارد. این پژوهش از نظر ماهیت، کاربردی و از نظر روش، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر داده‌های سنجش‌ازدور است. به‌گونه‌ای که ابتدا تصاویر سال‌های 1995، 2005 و 2020 از ماهواره لندست 5 و 8 در سنجنده‌های TM وOLI  اخذ شد، سپس با استفاده از نرم‌افزار NVEI و روش طبقه‌بندی نظارت شده به نقشه‌های کاربری اراضی در چهار کلاس شهری، کشاورزی، کوه و آب تبدیل شدند. سپس این نقشه با استفاده از نرم‌افزار ARCGIS برای ورود به نرم‌افزار FRAGASTATS آماده‌سازی و در مرحله بعدی برای تحلیل سیمای سرزمین به این نرم‌افزار فراخوانی شدند. در مرحله بعدی، این نقشه‌ها با استفاده از متریک‌های فضایی (PALAN-PD-NP-LSI-LPI-AWMFD-ENN-MN) مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله آخر با فراخوانی این متریک‌ها در مدل آنتروپی شانون شمای کلی از الگوی رشد فضایی شهر کرمانشاه در 25 سال اخیر حاصل شد. نتایج این پژوهش نشان داد که شهر کرمانشاه در 25 سال اخیر الگوهای رشد متفاوتی را طی کرده است. این الگوها را می‌توان در 3 دوره دسته‌بندی کرد. دوره اول (سال 1374) به دلیل رشد شتابان شهرنشینی و عدم کفایت الگوهای برنامه‌ریزی شهری، شهر دوره‌ای از رشد پراکنده را در لکه‌های شهری مجزا سپری می‌کند. در دوره دوم (1384) شهر به دلیل کاهش مهاجرت‌ها و توسعه شهر در محدوده لکه‌های موجود دوره‌ای از الگوی فشرده را سپری می‌کند اما مجدداً در دوره سوم (1399) شهر کرمانشاه به دوره‌ای از الگوی پراکندگی گام نهاده است، به‌گونه‌ای که در تمامی متریک‌های سیمای سرزمین تمایل به الگوی فضایی شهر پراکنده مشاهده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

کاویانی، آزاده، فرهودی، رحمت‌اله و رجبی، آزیتا(1394). تحلیل الگوی رشد شهر تهران با رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 3(4)، 407-429.
مرکز آمار ایران. سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن سال‌های، 1355، 1365، 1375، 1385، 1395.
منصوریان، حسین(1395). پویش جمعیتی و الگوهای پوشش زمین در منطقه کلانشهری تهران. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(4)، 613-633.
مهیم‌میهمی، امیر، فدایی‌قطبی، مریم، اسماعیلی، علی و غضنفرپور، حسین(1398). ارزیابی شاخص‌های فضایی-کالبدی در تبیین الگوی پراکنده رویی شهری با استفاده از داده‌های سنجش از دور، نمونۀ موردی: شهر کرمان. آمایش جغرافیایی فضا، 38(10)، 126-107.
نظریان، علی اصغر(1393). پویایی نظام شهری در ایران. تهران: انتشارات مبتکران.
Aguilera, F., Valenzuela, L.M., & Botequilha-Leitão, A. )2011(. Landscape metrics in the analysis of urban land use pattern: A case study in a Spanish metropolitan area. Landscape and Urban
Planning
, 99(3-4), 226-238.
Clarke, K.C., Hoppen, S., & Gaydos, L.J.)1997(. A self-modifying cellular automaton model of historical urbanization in the San Francisco Bay area. Environment and Planning B: Planning and Design, 24,(2), 247-261.
Deng, J.S., Wang, K., Hong, Y., & Qi, J.G.)2009(. Spatio-temporal dynamics and evolution of land use change and landscape pattern in response to rapid urbanization. Landscape and Urban
Planning
, 92,(3-4), 187-198.
Dixon, B., & Candade, N. (2008). Multispectral landuse classification using neural networks and support vector machines: one or the other, or both? International Journal of Remote Sensing, 29(4), 1185e1206
Jantz, C.A., Goetz, S.J., & Shelley, M.K. )2004(. Using the SLEUTH urban growth model to simulate the impacts of future policy scenarios on urban land use in the Baltmore-Washington metropolitan area. Environment and Planning B: Planning and Design, 31(2), 251-271.
Hassan, M., Jamileh ,T., Hadi, K,Asghar,T, Mohammad K, (2017). "Monitoring land use change and measuring urban sprawl based on its spatial forms: The case of Qom city." The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science 20,(1),103-116.
Herold, M, Scepan, J, & Clarke, K. (2002). The use of remote sensing and landscape metrics to describe structures and changes in urban land uses. Environment and Planning A 34 (8), 1443-1458.
Herold, Martin, Couclelis, Helen, & Clarke, Keith C. (2005). The role of spatial metrics in the analysis and modeling of urban land use change. Computers, Environment and Urban Systems 29 ,(4), 369-399.
Huang, J, Lu, X., & Sellers, J. (2007). A global comparative analysis of urban form: Applying spatial metrics and remote sensing. Landscape and Urban Planning 82 ,(4), 184-197.
Mohsen, D, Helmi, Z, Noordin, A , Biswajeet ,P & Sahabeh ,S.)2014(. Six decades of urban growth using remote sensing and GIS in the city of Bandar Abbas, Iran, Earth and Environmental Science 20, (214), 1755-1315.
Mathur, A., & Foody, G.M. (2008). Crop classification by support vector machine with intelligentlyselected training data for an operational application. International Journal of Remote Sensing, 29(8), 2227-2240
Norzailawati,M,& Nur, R. (2013). Determination of Spatial Factors in Measuring Urban Sprawl in Kuantan Using Remote Sensing and GIS, Procedia - Social and Behavioral Sciences 85 ( 213) 502 – 512.
Srivastava, P.K., Han, D., Rico-Ramirez, M.A., & Bray, M. (2012). Selection of classification techniques for land use/land cover change investigation. Advances in Space Research, 50(9), 1250-1265.
Schwarz, Nina. (2010). Urban form revisited-Selecting indicators for characterising European cities. Landscape and Urban Planning 96 (1), 29-47.
Szuster, B.W., Chen, Q., & Borger, M. (2011). A comparison of classification techniques to support land cover and land use analysis in tropical costal zones. Applied Geography, 31(2), 525-532.
Turner, B.L., Kasperson, R.E., Meyer, W.B., Dow, K.M., Golding, D., Kasperson, J.X., Mitchell, R.C., & Ratick, S.J. (1990). Two types of global environmental change: definitional and spatial-scale issues in their human dimensions. Global Environmental Change, 1(1), 14-22.
Wu, F. (2002). Calibration of stochastic cellular automata: the application to rural-urban landconversions. International Journal of Geographical Information Science, 16,(8), 795-818.
Wu, Jianguo G., Jenerette, Darrel., Buyantuyev, Alexander, & Redman, Charles L. (2011). Quantifying spatiotemporal patterns of urbanization: The case of the two fastest growing metropolitan regions in
the United States. Ecological Complexity 8 (1), 1-8. 3-503
Yanping, Q,& Zhen,W.(2019). Study on Urban Expansion Using the Spatial and
TemporalDynamicChangesin the Impervious Surface in Nanjing, journal sustainability,4-22
Yuan, F., Sawaya, K.E., Loeffelholz, B.C., & Bauer, M.E. 2005. Land cover classification and change analysis of the Twin Cities (Minnesota) Metropolitan Area by multitemporal Landsat remote sensing. Remote Sensing of Environment, 98(2-3), 317-328
UN-Habitat.)2018.(org/qatar-ambassador-jabor-bin-ali-al-dosari-and-un-habitat executive-directohold-talks.