با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مطالعه به دنبال آن است تا با تکیه بر مدل­های تحلیل فضایی و در چارچوب نگرش «انتشار فضایی»، جایگاه هسته مرکزی شهر طرقبه را از منظر گروه­های جمعیتی، در شرایط رشد آرام (قبل از 1385) و رشد سریع (بعداز 1385)، مورد ارزیابی قرار ‏دهد. متغیرهای تحقیق شامل تعداد جمعیت، تعداد زنان، سالخوردگان، جوانان، شاغلین، بیکاران و کم‏سوادان و مقیاس تحلیل در سطح 1476بلوک شهری و طی سه دوره زمانی1375، 1385و 1395 است. برای این منظور ضمن ایجاد پایگاه اطلاعات مکانی از ویژگی­های جمعیت شهر طرقبه و هسته مرکزی آن و با استفاده از ابزارها و تکنیک­های آماری-فضایی همچونGetis-Ord Gi  و  Grouping Analysisبه ارزیابی و تحلیل داده‏ها پرداخته شد. نتایج این ارزیابی نشان می‏دهد تا قبل از 1385، هسته مرکزی منشأ تمام گروه­های جمعیتی و متمایز از سایر محدوده‏های شهری است. اما پس از 1385، گروه­های جمعیتی با الگوی غالب «انتشار فضایی پیوسته» از هسته مرکزی خارج و در پیرامون آن ساکن می‏شوند. مدل­های تحلیل فضایی نشان می‏دهند که در نتیجه این تغییرات، هسته مرکزی طرقبه، جایگاه خود را در مقایسه با سایر محدوده‏های شهری از دست نمی‏دهد؛ بلکه این فرایند، سبب شبیه‏تر شدن برخی محدوده‏ها به هسته مرکزی و تکثیر ویژگی­های جمعیتی هسته مرکزی در سایر محدوده‏ها می‏شود. انتشار گروه­های جمعیتی در پیرامون هسته مرکزی و چسبیده به آن، از سویی بیانگر تمایل افراد به‏حضور در این محدوده و نمایش پیوستگی و انسجام فضایی و از سوی دیگر بیانگر وجود الگوی متمایز از تحولات هسته مرکزی در شرایط رشد کالبدی در شهرهایی از این قبیل و تفاوت آن با الگوهای تعمیم­یافته ناشی از تحولات شهرهای بزرگ خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

آریانژاد، محمد (1390). راهنمای شهرستان طرقبه شاندیز. مشهد: خانه پژوهش.
بازوبندی، حسین (1386). جغرافیای گردشگری طرقبه شاندیز. مشهد: زلال.
بصیری، مصطفی، موسوی، میرسعید و حسین‌زاده‌دلیر، کریم (1396). ارزیابی و اولویت‌بندی مداخله در محلات بافت مرکزی شهر تبریز. جغرافیا،7، 115-131.
پوراحمد، احمد و شماعی‌پور، علی (1380). توسعه فیزیکی شهر یزد و تاثیر آن بر ساختار جمعیت بافت قدیم شهر. نامه علوم‌اجتماعی، 18، 3-32.
پوراحمد، احمد، فرهودی، رحمت‌اله، حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز(1390). بررسی نقش کیفیت محیط سکونتی در مهاجرت‌های درون شهری، مطالعه موردی: بافت قدیم خرم آباد. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 75، 17-36.
توسلی، محمود (1368). طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
توکلی‌نیا، جمیله و محمدی، علیرضا(1389). فرسایش کالبدی کارکردی در بافت مرکزی شهرها اهداف و اصول راهبردی بهسازی، نوسازی و بازسازی، مطالعه موردی : بافت مرکزی شهر زنجان. پژوهش­های دانش زمین، 1، 35-54.
ثابت‌کوشکی‌نیان، مجتبی، حاتمی‌نژاد، حجت و حاتمی‌نژاد، حسین(1392). سنجش پارامترهای فیزیکی مؤثر در بافت‌های فرسوده، مطالعه موردی: شهر طرقبه. آمایش محیط، 23، 51-78.
حبیبی، سیدمحسن(1367). احیای بافت قدیم شهر کرمان. تهران: دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
حسینی، مهدی(1394). ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی گسترش بی‌رویه شهرها پروژه مسکن‌مهر شهر طرقبه. برنامه­ریزی منطقه­ای، 18، 43-58.
رحیمی، اکبر، واعظی، موسی، محمدی، حجت و باکویی، مائده (1397). ارزیابی عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری، مطالعه موردی: مرکز شهر تبریز. زن و جامعه، 35، 219-243.
رشادت‌جو، حمیده و طلوعی، پدرام (1392). بررسی علل تغییر کالبدی در مرکز شهر تهران و راهکارهای تعدیل آن از نظر مدیریت شهری. مطالعات مدیریت شهری، 15، 13-27.
رهنما، محمدرحیم (1375). احیاء بافت قدیم و توسعه شهری، نمونه بافت­های مسکونی مرکز شهر مشهد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
رهنما، محمدرحیم، امیرفخریان، مصطفی و شیرزاد، زهرا(1393). جایگاه محله در شهر اسلامی و بررسی علل ناپایداری آن در بافت مرکزی شهر مشهد. ششمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری ، مشهد: شهرداری مشهد.
زنگنه، یعقوب، سمیعی‌پور، داود و حسینی، سیدهادی(1391). بررسی روندها و انگیزه‌های مهاجرت‌های درون شهری، مطالعه موردی: سبزوار. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 7, 43-61.
زنگی‌آبادی، علی و نسترن، مهین (1394). تحلیل روند و نحوه توسعه فیزیکی کلبدی شهر کرمان از پیدایش تا کنون. مطالعات نواحی شهری، 2، 5, 23-42.
زنوزی، فرح (1379). مشکلات اساسی بهسازی و نوسازی مراکز تاریخی و قدیمی شهرها. معماری و شهرسازی، 58-59, 36.
سجادی، ژیلا و محمدی، کاوه(1390). تحلیل اجتماعی - فضایی در بافت‌های فرسوده شهری، مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر سردشت. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 2، شماره 6, 55-70.
سلیمانی، محمد و تولایی، سیمین(1390). درآمدی بر اثرات اصالت بخشی بافت­های فرسوده شهر تهران. شهر ایرانی اسلامی، 5, 67-78.
سلیمانی، محمد، زنگانه، ابوالفضل و شیخی، محمد(1396). تحلیل فضایی تغییرات الگوی تراکم جمعیت متأثر از اقدامات نوسازی در کلانشهر تهران (90-1375). جغرافیا، 53, 7-20.
سلیمانی، محمد و تولایی، سیمین(1392). زمینه­ها و فرایندهای زوال در بخش مرکزی شهر اراک. مطالعات مدیریت شهری، 5(12)، 23-34.
شرکت بازآفرینی شهری ایران (1398). سیاست­ها و برنامه­های بهسازی و نوسازی شهری در ایران. تهران: وازرت راه و شهرسازی.
شکویی، حسین(1373). دیدگاههای نو در جغرافیای شهری. تهران: سمت.
فرنهاد، مهندسین مشاور (1388). طرح راهبردی توسعه و عمران شهر طرقبه. مشهد: وزارت مسکن و شهرسازی، مسکن و شهرسازی خراسان رضوی.
فرید، یداله(1391). جغرافیا و شهرشناسی. تبریز: دانشگاه تبریز.
مصطفی‌زاده, غلامرضا(1377). تحولات اکولوژیکی اجتماعی شهر میاندوآب. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
نسترن، مهین، احمدی، قادر و آقازاده‌مقدم، سهند(1394). ارزیابی کیفیت زندگی شهری در محلات بافت قدیم و جدید شهر ارومیه. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 27, 7-33.
وارثی، حمید، زنگی‌آبادی، علی، وفایی، ابوذر و شاطریان، محسن (1392). تحلیلی بر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی بافت قدیم شهر کاشان. آمایش محیط، 23, 1-26.
همتی، رضا، تقی‌پور, فاطمه و بیات، اکرم (1393). تحلیل جامعه شناختی گرایش به جابه جایی سکونتی در بافت قدیم خمینی شهر. جامعه شناسی کاربردی، 55, 21-42.
Bromley, R., R. Tallon, A., & J. Roberts, A. (2007). New populations in the British city center: Evidence of social change from the census and household surveys. Geoforum 38, 138-154.
Cheshire, P. (1995). 1995. “A New Phase of Urban Development in Western Europe? The Evidence for the 1980s.
Urban Studies, 32 (7), 1045-1063.
Cliff, A., Hagget, P., Ord, J., & Versey, G. (1981). Spatial Diffusion: An Historical Geography of Epidemics in an Island Community. Cambridge: Cambridge University Press.
ESRI. (2019). Grouping Analysis. Retrieved from ArcGIS Desktop: https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/10.5/tools/spatial-statistics-toolbox/grouping-analysis.htm
ESRI. (2019). Hot Spot Analysis (Getis-Ord Gi*). Retrieved from ArcGIS Desktop: https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/10.3/tools/spatial-statistics-toolbox/hot-spot-analysis.htm
Fol, S., & Cunningham-Sabot, E. (2010). « Déclin urbain » et Shrinking Cities: une évaluation critique des approches de la décroissance urbaine. Annales de géographie, no 674, (4)
Grant, J., & Gregory, W. (2016). Who lives downtown? Neighbourhood
change in central Halifax, 1951–2011. International Planning Studies, 21, 176-190.
Haggett, P. (1375). Geography A Modern Synthesis. Tehran: Samt.
Hoffman, L., & Musil, J. (1999). Culture meets commerce: Tourism in postcommunist Prague. In D. R. Judd, & S. S. Fainstein (Eds.), The tourist city. New Haven & London: Yale University Press.
Hyuntae , E., & Myungje , W. (2015). The impacts of Urban Sprawl on the Decline of Inner City and Implications for Urban Regeneration: Focused on the Capital Region of South Korea. Journal of korea Planners Association. 50, 73-80. doi:10.17208/jkpa.2015.04.50.3
K.Brueckner, J., FrançoisThisse, J., & Zenoubd, Y. (1999). Why is central Paris rich and downtown Detroit poor? An amenity-based theory. European Economic Review, 43,1, 91-107.
MDP, S. M. (2015, March 16). What is Smart Growth? Retrieved from Smart Growth ONLINE: https://smartgrowth.org
Musil, J. (1993). Changing urban systems in post-communist societies in Central Europe: Analysis and prediction. Urban Studies, 30, 899–905.
QI, W., LIU, S., & GAO, X. (2015). Modeling the spatial distribution of urban population during the daytime and at night based on land use: A case study in Beijing, China. Journal of Geographical Sciences, 25(6), 756-768.
Rosenberg, M. (2019, July 11). Common Geography Terms: Diffusion: How Things Spread from Place to Place. Retrieved from www.thoughtco.com/diffusion-definition-geography-1434703
Sakamoto, K., Iida, A., & Yokohari, M. (2018). Spatial patterns of population turnover in a Japanese Regional City for urban regeneration against population decline: Is Compact City policy effective? Cities, 81, 230-241.
Tallon, A., & D.F. Bromley, R. (2004). Exploring the attractions of city centre living: evidence and policy implications in British cities. Geoforum, 35, 771–787.
Tammaru, T., Kempen, R., & Gentile, M. (2012). Heteropolitanization: Social and Spatial Change in Central and East European Cities. Cities, 29, 291-350.
Temelová , J., & Dvorˇáková, N. (2012). Residential satisfaction of elderly in the city centre: The case of revitalizing neighbourhoods in Prague. Cities, 29, 310–317.