با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

داشـتن اطلاعـات روزآمد از کاربری و پوشـش زمین بـه ویـژه در محدوده­های شـهری و آگاهی از تغییر و تحـولات آن در طـول یـک دورة زمانی برای برنامـه­ریـزان و مـدیران بسـیار حـائز اهمیت است. این پژوهش، با هدف پایش تغییرات فضایی کاربری و پوشش زمین در محدودة شهری بابل و امیرکلا در دوره­ 1986 تا 2020 و پیش­بینی آن در سال 2030 تهیه شده است. پژوهش حاضر بر اساس هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. جهت گردآوری اطلاعات از تصاویر ماهواره لندست 5 و 8 استفاده شده است. برای آشکارسازی و طبقه­بندی تصاویر از مدل Fuzzy ARTMAP و جهت تحلیل تغییرات کاربری و پوشش زمین از مدل کراس­تب وLCM  و برای پیش­بینی کاربری و پوشش زمین در سال 2030 از مدل­ CA-Markov در محیط نرم­افزار IDRISI TerrSet استفاده شده است. همچنین از نرم­افزارARC GIS  برای ترسیم نقشه­های نهایی استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که تبدیل کاربری باغ و کشاورزی آبی به اراضی ساخته شده روند رو به رشدی داشته، به طوری که این اراضی از 3/11 درصد در سال 1986 به 7/19 درصد در سال 2020 افزایش یافته است و مطابق پیش­بینی انجام شده در سال 2030، اراضی ساخته شده به 2/22 درصد از کل مساحت می­رسد. هچنین نسبت اراضی ساخته شده به اراضی ساخته نشده از 8/12 درصد در سال 1986 به 5/24 درصد در سال 2020 افزایش یافته است و پیش­بینی می­شود به 6/28 درصد در سال 2030 برسد که این امر میزان تخریب باغ و اراضی کشاورزی را نشان می­دهد.

کلیدواژه‌ها

حسین­زاده، رباب (1399). بررسی رشد شهری و تبدیل اراضی زراعی و بایر به توده شهری، مطالعه موردی: شهر ارومیه. فصلنامه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(2)، 184-169.
درویشی، شادمان، سلیمانی، کریم و شعبانی، مرتضی (1399). تحلیل و پیش بینی روند رشد شهری و تأثیر آن بر کاربری اراضی با استفاده از سنجش از دور و مدل CA-Markov، مطالعه موردی: شهرهای مریوان، بانه و سقز. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 29(114)، 147-163.
روستایی، شهریور، احدنژاد، محسن و فرخی صومعه، مینا (1391). سنجش فضایی گستردگی شهری با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره ای چندزمانه، مطالعه موردی: شهر ارومیه. نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 18(50)، 206-189.
سلیمانی، کریم (1399). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهر ساری با استفاده از سنجش از دور. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(24)، 57-72.
شیعه، اسماعیل (1377). مقدمه­ای بر مبانی برنامه ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
عبدالهی، علی اصغر، خبازی، مصطفی و درانی، زهرا (1398). مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی شهر لاهیجان با رویکرد توسعه پایدار. فصلنامه شهر پایدار، 2(4)، 17-3.
فتح­الهی روباری، معصومه، خان­محمدی، مهرداد و نصیراحمدی، کامران (1397). مدل­سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل­ساز تغییر سرزمین (LCM)، مطالعه موردی: شهرستان نکا. مجله اکوسیستم­های طبیعی ایران، 9(1)، 69-53.
فروغی­فر، اکرم و دشتی، سولماز (1399). آشکارسازی تغییرات
کاربری اراضی با استفاده از تصاویرماهواره‌ای، مطالعه موردی: شهرستان شوش. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، 7(3)، 101-114.
قنبری، رعنا، غلامی، یونس و حسینی، سید احمد (1399). ارزیابی اثرات پراکنده­رویی در تغییر کاربری اراضی شهرهای میانه اندام، مطالعه موردی: شهر قروه. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(25)، 29-7.
کاظم، امیرحسین، فرهاد، حسینعلی و آل شیخ، علی‌اصغر (1394). مدلسازی رشد شهری با استفاده از تصاویر ماهواره­‌ای متوسط مقیاس و مبتنی بر روش خودکاره‌های سلولی، مطالعة موردی: شهر تهران. فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 24(94)، 58-45.
کریمیان، کیان، امینی، عباس، باقری بداغ‌آبادی، محسن و قیومی‌محمدی، حمید (1399). پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‏ای لندست، مطالعه موردی: دشت خان‏ میرزا). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(2)، 419-436.
لحمیان، رضا (1397). ارزیابی اثرات بافت کالبدی در افزایش امنیت فضاهای شهری، مطالعه موردی: محلات شهر امیرکلا. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 10(2)، 295-313.
میرعلیزاده‌فرد، سیدرضا و علی‌بخشی، سیده مریم (1395). پایش و پیش­بینی روند تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره مارکوف و مدلساز تغییر کاربری اراضی، مطالعه موردی: دشت برتش دهلران ایلام. فصلنامه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(2)، 45-33.
نیک­پور، عامر و حسنعلی­زاده، میلاد (1398). تحلیل الگوهای فضایی شاخص­های سالمندی جمعیت در شهر بابل. مطالعات توسعه­ی اجتماعی- فرهنگی، 8(1)، 9-31.
دارابی، حسن، سیدی فر، لیدا، امیری، محمدجواد، کرباسی، عبدالرضا و آقامحمدی، حسین (1399). پیش بینی تغییر کاربری اراضی شهری تبریز، با استفاده از مدلSLEUTH.  فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 7(3)، 21-33.
Abdelrahman, M., Tahoun, S., & Arafat, S. (2017). Effect of land-use changes on Agricultural Soil at Northern Part of Suez Canal Region. Acta Scienthfic Agricultur, 1(3), 1-6.
Berling-Wolff, S., & Wu, J. (2004). Modeling urban landscape dynamics: A review. Ecological Research, 19(1), 119-129.
Dadi, D., Azadi, H., Senbeta, F., Abebe, K., Taheri, F., & Stellmacher, T. (2016). Urban sprawl and its impacts on land use change in Central Ethiopia. Urban Forestry & Urban Greening, 16, 123-141.
Erasu, d. (2017). Remote, Sensing-Based Urban Land Use/Land Cover Change Detection and Monitoring. Journal of Remote Sensing &GIS, 6(2), 1-5.
Fan, C, & Myint, S. (2017). A comparison of spatial autocorrelation indices and landscape metrics in measuring urban landscape fragmentation. Landscape and Urban Planning, 121, 117–128.
Hietel, E., Waldhardt, R., & Otte, A.
(2004). Analysing Land-Cover Changes in Relation to Environmental Variables in Hesse, Germany. Landscape Ecology, 19, 473–489,
Li, H., Wei, Y,D., & Korinek, K. (2018). Modeling Urban expansion in the transitional Greater Mekong Region. Urban Studies, 55(8), 1729-1748.
Lu, D., Mausel, P., Brondi´zio, E., & Moran, E. (2004). Change detection techniques. International Journal of Remote Sensing, 25(12), 2365–2407.
Shravya, S., & Sridhar, P. (2017). Land use and Land Cover Change Detection for Delhi Region through Remote Sensing Approach. International Journal for Scientific Research & Development, 4(11), 54-58.