با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

2 استاد تمام و هیات علمی دانشگاه تهران- هنرهای زیبا

چکیده

مسئله اصلی تحقیق حاضر، تحقق‌پذیری شاخص‌ها و مؤلفه‌های بازآفرینی پایدار شهری شیراز است که به منظور رسیدن به اهداف، وضعیت شاخص­های بازآفرینی شهری پایدار (اقتصادی، مدیریتی، حقوقی، قانونی، مشارکتی، اجتماعی-جمعیتی، فرهنگی-گردشگری و کالبدی–عملکردی) در محلات هدف بافت تاریخی شیراز (درب شازده، سردزک، اسحاق بیک، بازارمرغ و سنگ سیاه) که به علت وجود اسناد و مدارک طرح‌ها و برنامه‌های بهسازی، نوسازی و بازآفرینی و همچنین در دسترس بودن ذینفعان، بازیگران و عوامل اصلی طرح‌ها و برنامه‌ها به صورت هدفمند به عنوان محله هدف ارزیابی شاخص‌های بازآفرینی و پایداری انتخاب شدند، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش را ساکنین پنج محله منتخب از منطقه هشت شهرداری بافت تاریخی شهر شیراز معادل 26069 نفر تشکیل می‌دهند که با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر انتخاب و پرسشنامه به روش تصادفی ساده در سطح محلات توزیع و تکمیل شد. داده‌های مورد نیاز تحقیق، از طریق روش تجزیه و تحلیل FMEA و مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) گردآوری و با نرم‌افزار SPSS، آزمون آماری T تک نمونه‌ای، تحلیل واریانس، آزمون پس از تجربه (LSD) و فریدمن تجزیه و تحلیل شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد در شرایط موجود شیراز، شاخص کالبدی-عملکردی با میانگین 443/3 بالاترین میانگین و شاخص مشارکت عمومی-مردمی با میانگین 232/2 کمترین میانگین را به خود اختصاص داده است. نتایج حاصل از تحلیل واریانس حاکی است که در میان محلات پنج‌گانه بافت تاریخی شهر شیراز به لحاظ شاخص‌های بازآفرینی پایدار شهری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، با توجه به نتایج آزمون فریدمن، محله سردزک با میانگین 53/3، کمترین رتبه و محله بازارمرغ با میانگین 17/12، در رتبه اول قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

آریانا، اندیشه، محمدی، محمود و کاظمیان، غلامرضا (1397). مدل مدیریت تعارض ذینفعان بازآفرینی شهری برپایه حکمروایی همکارانه. نشریه نامه معماری و شهرسازی، 21، 143-123.
ابوذری، پانته­آ و زیاری، یوسفعلی (1398). تحلیل نقش سرمایه اجتماعی بر مشارکت­پذیری در طرح­های ساماندهی بافت­های فرسوده با رویکرد بازآفرینی شهری (مورد پژوهی: منطقه 12 شهر تهران). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 9 (3)، 349-335.
اسدی، درنا و رفیعیان، مجتبی (1397). بررسی عوامل موثر بر بازآفرینی محلات تاریخی با تاکید بر رویکرد برندسازی شهری نمونه موردی: محله سنگ سیاه شیراز. مطالعات محیطی هفت حصار، 6 (24)،14-5.
امینی، میلاد، صارمی، حمیدرضا و قالیباف، محمدباقر (1397). جایگاه حکمروایی شهری در فرآیند بازآفرینی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه ۱۲ شهر تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۳۳ (۳)، ۲۰۲-۲۱۷.
ایزدفر، نجمه و رضایی، محمدرضا (1399). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر بازآفرینی پایدار شهری با رویکرد آینده‌پژوهی (مورد شناسی: بافت ناکارآمد شهر یزد). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای،10(34)، 109-130.
ایزدی، پگاه (1396). ارائه و تبیین الگوی بازآفرینی شهری با تأکید بر رویکرد فرهنگ­مبنا؛ مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری شهر شیراز. پایان‌نامه دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ایزدی، محمدسعید (۱۳۸۰). بررسی تجارب مرمت شهری در ایران با تأکید بر تحولات دو دهه اخیر. هفت شهر- فصلنامه عمران و بهسازی شهری، 3، ۴۲-۳۲.
برک­پور، ناصر و اسدی، ایرج (1388). مدیریت و حکمروایی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
پوراحمد، احمد و احمدی­فرد، نرگس(1397). بررسی نقش گردشگری خلاق در بازآفرینی بافت تاریخی (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری،6 (1)، 90-75.
پوراحمد، احمد، حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز (1389). سیر تحول مفهوم­شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت­های فرسوده شهری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1 (1)، 92-73.  
پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت­الله و حسینی، علی (1389). بازآفرینی بافت­های فرسوده شهری با تاکید بر فضاهای گذران اوقات فراغت (نمونه موردی: محله قیطریه تهران). برنامه­ریزی و آمایش فضا، 19 (3)، 38-1.
توکلی، نجمه، مویدفر، سعیده و ذاکریان، ملیحه (1396). نقش سازمان­های مردم­نهاد و تشکل­های مردمی در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری (نمونه موردی: محله مهدیه واقع در ناحیه غرب شهرکرد). مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 41، 914-895.
توکلی­نیا، جمیله و یداله­نیا، حسین (1397). تحلیل شاخص‌های حکمروایی خوب در بازآفرینی شهری از منظر ساکنان محله (مطالعه موردی: محله تجریش). فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 9 (1)، 280-265.
حبیبی، سیدمحسن و مقصودی، ملیحه (1396). مرمت شهری: تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطعنامه‌های جهانی، روش‌ها و اقدامات شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل (1386). بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری. کردستان: انتشارات دانشگاه کردستان. 
رسولی، محمد، نوری، سیدعلی و ذبیحی، حسین (1398). ابعاد و شاخص­های مشترک در ارتقا کیفی سکونتگاه­های غیررسمی و بازآفرینی شهری پایدار در ایران. جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه‌ای)، 9 (2)، 792-767.
زنگی­آبادی، علی و مؤیدفر، سعیده (1391). رویکرد بازآفرینی شهری در بافت­های فرسوده: برزن شش بادگیری شهر یزد. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمانشهر، 5 (9)، 314-297.
سجادزاده، حسن، حمیدی­نیا، مریم و دالوند، رضوان (1396). سنجش و ارزیابی ابعاد محرک توسعه در بازآفرینی محله­های سنتی نمونه موردی: محله حاجی در بافت تاریخی شهر همدان. مجله جغرافیا و توسعه، 49، 22-1.
شعله، مهسا، لطفی، سهند و کیان، فریبا (1397). کاربست فرآیند یکپارچه طراحی شهری در بازآفرینی مکان­مبنای بافت‌های تاریخی باززنده­سازی تداوم مکانی گذر سنگ­ سیاه شیراز. فصلنامه مدیریت شهری، 52 ، 126-109.
شماعی، علی، موحد، علی و رضاپورمیرصالح، حسن (1397). تحلیل نقش بازآفرینی بافت قدیم شهر اردکان در توسعه گردشگری شهری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، 9 (34)، 72-59.
شهرداری شیراز (1398). بخش آمار و اطلاعات شهرداری منطقه 8 شهر شیراز. سایت:http://ww.shiraz.ir/zone8
شیری، بهروز و معروف­نژاد، عباس (1397). بررسی منظر اجتماعی بافت­های ناکارآمد شهری؛ مطالعه موردی: کوی نهضت­آباد کلان­ شهر اهواز. مجله آمایش محیط، 11 (43)، 252-235.
صفایی‌پور، مسعود  و دامن‌باغ، صفیه (1398). تحلیل مؤلفه‌های بازآفرینی شهری در بافت فرسوده مرکزی شهر اهواز. فصلنامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 6(15)، 103-122.
عزیزی، محمدمهدی و بهرا، بهاره (1396). نقش پروژه­های محرک توسعه در بازآفرینی بافت مرکزی شهرها نمونه مطالعاتی: بافت تاریخی شهر یزد. مجله هنرهای زیبا، 22 (4)، 16-5.
فکوهی، ناصر (1383). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.
فنی، زهره، توکلی‌نیا، جمیله و بیرانوندزاده، مریم (1399). کاربست تحلیلی-ساختاری بازآفرینی پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر خرم‌آباد). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(1)، 181-197.
فنی، زهره و شیرزادی، فرزانه (1397). تحلیل عوامل موثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر (مطالعه موردی: میدان مشق، تهران). مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 42، 197-179.
قاسمی، ایرج، قاسمی­سیانی، محمد و حیدری، حسین (1394). تحلیل عوامل موثر بر مشارکت مردم در نوسازی و بهسازی بافت فرسوده. فصلنامه رفاه اجتماعی، 15(59)، 286-253.
کریم­زاده، علی، شهریاری، سیدکمال­الدین و اردشیری، مهیار (1397). تحلیلی بر گردشگری شهری در بازآفرینی بافت­های تاریخی از دیدگاه ساکنین محلی با بهره­گیری از روش تحلیل عاملی‌(نمونه موردی: شهر شیراز). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه‌ای، 32، 139-127.
لطفی، سهند (1390). بازآفرینی شهری فرهنگ مبنا: تأملی بر بن­مایه­های فرهنگی و کُنش بازآفرینی. مجله هنرهای زیبا، 3(45)، 62-49. 
لطفی، سهند، شعله، مهسا و علی­اکبری، فاطمه (1396). تدوین چارچوب مفهومی کاربست اصول و آموزه­های بازآفرینی شهری فرهنگ مبنا (موردپژوهی: بافت تاریخی شیراز). نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 13، 245-229.
مهندسین مشاور پرداراز (1395). طرح تفصیلی بافت تاریخی فرهنگی شیراز.
مؤیدفر، سعیده و صابری، محمدرضا (1399). آینده‌پژوهی در بافت تاریخی با رویکرد توسعۀ پایدار (مطالعۀ موردی: برزن شش بادگیری یزد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(1)، 137-159.
نادریان، زهرا (1396). بازآفرینى فرهنگى اجتماعى فضاهاى شهرى با هدف ارتقاء هویت محله­اى (مطالعه موردى: محله سنگ شیر همدان). مجله مطالعات محیطى هفت­حصار، 19(6)، 96-87. 
ویسی، فرزاد، مرادی، اسکندر و دیوانی، آرمان (1399). مقایسۀ ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله‌هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعۀ موردی: شهر مریوان). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(1)، 45-71.
Hong, Y. (2018). Resident participation in urban renewal: Focused on Sewoon Renewal Promotion
Project and Kwun Tong Town Centre Project. Frontiers of architectural research, 7(2), 197-210.
Kim, S., & Bramwell, B. (2019). Boundaries and boundary crossing in tourism: A study of policy work for tourism and urban regeneration. Tourism Management, 75.
Korkmaza, C., & Balabanb, O. (2019). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International.
Lazarević, E., Koružnjak, A. & Devetaković, M. (2016). Culture Design-led Regeneration as a Tool Used to Regenerate Deprived Areas Belgrade- the Savamala quarter; Reflections on an Unplanned Cultural Zone. Energy and Buildings, 1(115), 3-10.
Maginn, P J. (2007). Towards more effective community participation in urban regeneration: the potential of collaborative planning and applied ethnography. Qualitative Research, 7 (1), 25-43.   
Peerapun, W. (2012). Participatory Planning Approach to Urban Conservation and Regeneration in Amphawa Community. Asian Journal of Environment-Behavior studies, 3(7).
Rabbiosi, C. (2015). Renewing a Historical Legacy: Tourism, Leisure Shopping and Urban Branding in Paris. Cities, 4(1), 195-203.
Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration, in P. Roberts and H. Syke (Eds). Urban Regeneration, a Handbook. British Urban Regeneration Association. London: SAGE Publications.
Tort-Donada, J., Santasusagna, A., Rode, S., & TeresaVadrí, M. (2020). Bridging the gap between city and water: A review of urban-river regeneration projects in France and Spain. Science of the Total Environment, 700(15).
Yung, E. H. K., Zhang, Q., & Chan, E. H. (2017). Underlying social factors for evaluating heritage conservation in urban renewal districts. Habitat International, 66, 135-148.
Zheng, H.W., Shen, G.Q., & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal. Hong Kong: Habitat International, 41, 272-279.