با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران- دانشکده جغرافیا

3 دکترای جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

روستاهای ایران با مشکلات عدیده ای در ابعاد اکولوژیکی، کالبدی، اقتصادی و اجتماعی روبه رو هستند. مجموعه مشکلات فوق منجر به تبدیل روستاها به مکانی برای استقرار گروه­های پردرآمد شهری،  اغتشاش کالبدی، تغییر کاربری اراضی و عدم توجه به فرآیند تدوین سیاست­ها و برنامه­ها در برابر فراورده و برآیند آنها می­شود و در نتیجه، آینده توسعه کالبدی مناطق روستایی با چالشی جدی مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت موجود چارچوب تدوین سیاست‌گذاری فضایی توسعه پایدار کالبدی مناطق روستایی کشور انجام شده است. در این راستا، هم محتوای سیاست­های توسعه روستایی و هم فرآیند تدوین این سیاست ها و نقش عوامل مؤثر در آن مورد بررسی قرار می گیرند. دستیابی به شناخت در این پژوهش با استفاده از دو روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار و نظریه داده بنیاد(گراندد تئوری) انجام شده است.نتایج نشان می دهد که چارچوب تدوین سیاست‌گذاری فضایی موجود توسعه پایدار کالبدی مناطق روستایی در ایران متشکل از عوامل سیاست‌گذاری، فرآیندهای سیاست‌گذاری و محتوای سیاست­هاست. افزون بر این، عوامل مهمی نظیر نبود سیاست­های کلی نظام در توسعه روستایی، تمرکزگرایی و جایگاه حاشیه­ای جامعه روستایی در سطح ملی بر چارچوب تدوین سیاست‌گذاری فضایی نیز اثرگذار است. همچنین، فرآیندهای کنونی سیاست‌گذاری، چالش های متعددی دارند که دربرگیرنده سیاست‌های بخشی و متمرکز و نیز عدم انسجام و هماهنگی دستگاه‌ها در تدوین برنامه‌ها می‌باشند. تعدیل چالش‌های یادشده مستلزم اصلاح فرآیندها و نهادها به جای گسترش تشکیلات اداری، یکپارچگی سیاست‌های توسعه کشاورزی و روستایی و در نهایت ایجاد و تقویت خوشه‌ها، منظومه‌ها و شبکه‌های روستایی است. تحلیل محتوای کیفی اسناد نشان داد که عوامل برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و تدوین استراتژی ملی توسعه پایدار بیشترین نقش واثربخشی را در تدوین سیاست‌گذاری فضایی توسعه روستایی داشته و بعد از آن، لزوم هماهنگی بخش‌ها و ارتباط سطوح مختلف ملی و محلی و نیز بعد اقتصادی، بعد زیربنایی – کالبدی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

دانایی فرد، حسن (1388)، روش شناسی تدوین خط مشی ملی کارآفرینی کشور. نشریه توسعه کارآفرینی، 2(6): 155 – 125.
دانایی فرد، حسن؛ امامی، سید مجتبی (1386). استراتژی پژوهش کیفی؛ تأملی بر نظریه داده بنیاد. اندیشه مدیریت، 1(2): 97 – 69.
فیروزنیا، قدیر؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، سیدعلی. (1389). چشم انداز و نظام مدیریت  برنامه‌ریزی  توسعه کالبدی نواحی روستایی ایران. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی (1386) گزارش تحلیلی طرح تاسیس سازمان توسعه روستایی (بند الف ماده 19 برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج. ا. ا.)، گزارش منتشرشده محدود، مؤسسه توسعه روستایی ایران.
معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری، (1395). سند توسعه روستایی. تهران:انتشارات کوشا.
منوریان، عباس، ابویی، محمد، ایروانی، محمد جواد، زندی منش، محمدرضا  (1392). طراحی مدل خط مشی گذاری به منظور بهبود محیط کسب و کار جمهوری اسلامی ایران با استفاده از نظریه داده بنیاد. فصلنامه مدیریت دولت، 2(5): 142 – 125.
مؤسسه عالی آموزش پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، (1381) همایش چالش‌ها و چشم‌انداز توسعه روستایی. دفتر 24، محور توسعه روستایی، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
Albrechts, L. (2004). Strategic (spatial) planning re-examined. Environment and Planning B. Planning and Design, 31,743e758.
Allmendinger, P., & Haughton, G. (2012). Post-political spatial planning in England: A crisis of consensus? Transactions of the Institute of British Geographers, 37(1), 89–103.
Boonstra, F. (2006). Dutch Rural Policies at a Turning Point. In Bas Arts, ‎Pieter Leroy: Institutional Dynamics in Environmental Governance. Springer, 183 – 201.
Castells, M. (2000).The rise of the network society (2nd Ed.). Oxford: Blackwell.
Cheshire, P. (2017). Identifying principles for spatial policy: levels of intervention. Last assessed (8/1/2017): www.apdr.pt/siteRPER/numeros/RPER13/13.4.pdf
Cockfield, Geoff. 2013. Rural and Regional Policy: A Case of Punctuated Incrementalism? Australian Journal of Public Administration, vol. 72, no. 2, pp. 129–142.
Creswell, J. W. (2005), Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (2nd edition).
De Marchi, Giada, Giulia Lucertini, and Alexis Tsoukiàs. (2016). from evidence-based policy making to policy analytics. Ann Oper Res 236:15–38.
Fernández, Walter D. (2004), Using the Glaserian Approach in Grounded Studies of Emerging Business Practices. Electronic Journal of Business Research Methods, 2(2).
Freshwater, D. (2007). Rural Development and the Declining Coherence of Rural Policy: An American and Canadian Perspective. University of Kentucky.
Gregory, Derek., Ron Johnston., Geraldine Pratt., Michael J. Watts., and Sarah Whatmore. (2009). The dictionary of human geography, 5th edition, A John Wiley & Sons, Ltd., Publication.
Haughton, G., Allmendinger, P., Counsell, D., & Vigar, G. (2010). The new spatial planning: Territorial management with soft spaces and fuzzy boundaries. London: Routledge.
Hermans, F.L.P., Haarmann, W.M.F., Dagevos, J.F.L.M., 2008. Evaluation of Stakeholder  participation in monitoring regional sustainable development. Reg. Environ. Chang. 11, 805–815.
High, C., Nemes, G., 2007. Social learning in LEADER: exogenous, endogenous and hybrid evaluation in rural development. Sociol. Rural. 47, 103e119. 
Horlings, I., 2011. Strategies for vital coalitions and sustainable regional Development in  the Netherlands. In: Torre, A., Traversac, J.B. (Eds.), Territorial Governance,  Local development, Rural Areas and Agrofood Systems. Springer Verlag, Heidelberg & New York, pp. 67–92.
Hill, M. (1997). The public policy process. Harlow, England: Pearson Education Limited.
Hsiu F. H. & Shannon, S. E. (2005). “Three Approaches to Qualitative Content Analysis”, Journal of Qualitative Health Research, 15(9). 75-93.
Jann, W., & Wegrich, K. (2007). Theories of the policy cycle. In F. Fischer, G. J. Miller, & M. S. Sidney (Eds.), Handbook of public policy analysis (pp. 43–62). Boca Raton, FL: CRC Press.
Karanikolas and Hatzipanteli, 2006. decentralization Process of Rural Development Policy in Greece. European Planning Studies. 18(3).
Lee, J. (2001), A Grounded Theory: Integration and Internalization in ERP Adoption and Use, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Nebreska, In Proquest UMI Database.
Lee, S. W., & Kim, H. J. (2011). The effects of rural settlement projects on the living environment in Korea. Harvard Asia Quarterly, 13(3), 6e13. 
Lefevrve, H. (1991). The social production of space. Oxford: Blackwell.
Lovan, W.R., Murray, M., Shaffer, R., 2004. Participatory Governance: Planning, Conflict Mediation and Public Decision Making in Civil Society. Ashgate Publishing, Aldershot.
OECD (2003), the Future of Rural Policy: From Sectoral to Place-Based Policies in Rural Areas, OECD Publications: Paris.
OECD, 2006. The New Rural Paradigm: Policies and Governance. OECD Rural Policy, Reviews, Paris.
OECD (2009), Regions Matter: Economic Recovery, Innovation andSustainable Growth, OECD Publishing, http://dx.doi.org/10.1787/9789264076525-en
Pike, A., Tomaney, J., Rodriguez-Pose, A., 2006. Local and Regional Development. Routledge,  London.
Prager, K., Nienaber, B., Neumann, B., Phillips, A. (2015). How should rural policy be evaluated if it aims to foster community involvement in environmental management? Journal of Rural Studies 37 (2015) 120-131.
Reimer, B. and Brett, (2013). Scientific Knowledge and Rural Policy: A Long-distant Relationship. Sociologia
Ruralis, Vol 53, Number 3.
Reimer, B. and S. Markey (2008) Place-based policy: a rural perspective. 7 November 14 pages with 49-page appendix (Ottawa, ON: Human Resources and Social Development Canada).
Scott, M. (2006). Strategic spatial planning and contested ruralities: Insights from the Republic of Ireland, European Planning Studies 14(6):811-829.
Shortall, S. (2004) Social or economic goals, civic inclusion or exclusion? An analysis of rural development theory and practice. Sociologia Ruralis 44(1): 109–123.
Van der Ploeg, J.G., Marsden, T., (2008). Unfolding Webs: Enlarging Theoretical Understanding of Rural Development. In: Van der Ploeg, J.G., Marsden, T. (Eds.).Van Gorcum, Assen.
Ventura, F., Brunori, G., Milone, P., Berti, G., (2008). The rural web: a synthesis. In:Van der Ploeg, J.D., Marsden, T. (Eds.), Unfolding Webs: The Dynamics ofRegional Rural Development. Van Gorcum, Assen, Netherlands, pp. 149–174.
Wallis, A. (2002) the new regionalism: inventing governance structures for the early twenty-first century. Available online at http://www.miregions.org/ Accessed 23 August 2011.
Williams, R. H. (1996). European Union Spatial Policy and Planning. London: Chapman publishing, 283 pages.
Witherick, Michael., Simon Ross and John Small. (2001). A modern dictionary of geography, Oxford University Press London and New York.