با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

در مقولۀ مسکن، تهیۀ طرح و برنامه­های توسعه با توجه به ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن می­تواند از شکاف و نابرابری در رفاه سکونتی ساکنان و رشد بی­برنامۀ شهر جلوگیری کند. بر این اساس، این پژوهش با هدف تحلیل فضایی ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن، تناسب بین عرضه و تقاضای مسکن و ارتباط کمبود مسکن با گسترش افقی در شهر اهواز انجام شده است. نوع پژوهش «کاربردی- توسعه­ای» و روش انجام آن «توصیفی- تحلیلی» است. گردآوری داده­ها با روش کتابخانه­ای- اسنادی صورت گرفت. از 20 شاخص اجتماعی و کالبدی برای سطح­بندی مناطق شهر اهواز استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های رتبه­بندی مافوق و مادون (SIR)، هولدرن، آنتروپی شانون و ضریب همبستگی پیرسون و همچنین نرم­افزار Visual PROMETHEE استفاده شده است. نتایج حاصل از یافته­ها نشان داد که در شاخص­های اجتماعی و کالبدی، مناطق 2، 3، 4 و 8 در وضعیت مطلوبی قرار دارند. اما مناطق 1، 6 و 7 در شرایط مناسبی از لحاظ شاخص­های اجتماعی و کالبدی نیستند. این امر بیانگر عدم تعادل توزیع مسکن مناسب در شهر اهواز است. ضریب همبستگی پیرسون با میزان sig دو طرفۀ 501/0 نشان­دهندۀ عدم تناسب عرضه و تقاضای مسکن در این شهر است. همچنین، حاصل روش­های هولدرن و آنتروپی شانون نمایانگر توسعۀ مساحت مسکونی از سال 1385 تا 1390 است، ولی این توسعه بدون توجه به تقاضای مسکن در مناطقی صورت گرفته است که مسألۀ کمبود مسکن در آنها شدید نبوده است. این امر نشانگر رشد ناپایدار شهر اهواز در بخش مسکن است.   

کلیدواژه‌ها

آزادخانی، پاکزاد و جهانی، فتاح (1395)، «ارزیابی مکانی مجتمع­های مسکن مهر ایلام و تعیین پهنه­های مناسب به‌منظور ارائۀ الگوی مطلوب با رویکرد کالبدی و زیست­محیطی»، مطالعات نواحی شهری، دورۀ سوم، شمارۀ 4، 41-23.
بهمنی، افشین و قائدرحمتی،صفر (1395)، «ارزیابی مسکن مهر از نظر شاخص­های کیفی مسکن مناسب (نمونۀ موردی: مسکن مهر 22 بهمن شهر زنجان)»، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، دورۀ چهاردهم، شمارۀ 26، 65-47.
 پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت­الله؛ یوسفی، رشید و مهدی حاجیلو (1395)، «تحلیل شاخص­های کمّی و کیفی و برنامه­ریزی مسکن شهر زنجان»، فصلنامۀ آمایش محیط، شمارۀ 33، 23-1.
حکمت­نیا، حسن و موسوی، میر نجف (1392)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای،  چاپ سوم، انتشارات آزاد پیما، تهران.
ربیعی­فر، ولی­الله؛ حقیقت نائینی، غلامرضا و قرایی، فریبا (1392)، «ارزیابی ابعاد کالبدی مسکن با رویکرد توسعۀ پایدار شهری، نمونۀ موردی: منطقۀ 8 شهر کرج»، نشریۀ معماری و شهرسازی آرمان­شهر، شمارۀ 11، 321-307.
رفیعیان، مجتبی؛ ابراهیم­زاده، عیسی و حسینی، سید احمد (1396)، «ارزیابی و تحلیل فضایی وضعیت کالبدی مسکن محلات شهری پیرانشهر»، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای. دورۀ پانزدهم، شمارۀ 10، 76-51.
رهنمایی، محمدتقی و شاه­حسینی، پروانه (1391)، فرایند برنامه­ریزی شهری، چاپ نهم، انتشارات سمت، تهران.
زیاری، کرامت­الله و قاسموند، عزت­الله قاسمی (1395)، «ارزیابی شاخص­های کمّی و کیفی مسکن با رویکرد توسعۀ پایدار (مطالعۀ موردی: شهر سامان)»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری. دورۀ چهارم، شمارۀ 2، 221-197.
زیاری، کرامت­الله؛ پرهیز، فریاد؛ مهدنژاد، حافظ و اشتری ، حسن (1389)، «ارزیابی مسکن گروه­های درآمدی و ارائۀ برنامۀ تأمین مسکن اقشار کم­درآمد (نمونۀ موردی: استان لرستان)»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ چهل و دوم، شمارۀ 74، 21-1.
زیاری، کرامت­الله؛ قرخلو، مهدی و بابانژاد طوری، محمدحسین جان (1392)، «مقایسۀ تطبیقی شاخص­های کمّی و کیفی مسکن شهر بابل با نقاط شهری کشور با تأکید بر شهر سالم»، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، دورۀ بیست و پنجم، شمارۀ 97، 116-83.
سامی، ابراهیم و کرباسی، پوران (1396)، «تحلیلی بر وضعیت مسکن در محلات شهر مراغه با استفاده از مدل­های چند معیاره»، نشریۀ جغرافیای اجتماعی شهری، دورۀ چهارم، شمارۀ 1، 67-45.
سجادی، ژیلا؛ خاوریان گرمسیر، امیررضا؛ کانونی، رضا و فیروزی مجنده ، ابراهیم (1395)، «سنجش توسعه یافتگی شهرستان­های استان اردبیل در برخورداری از شاخص­های کیفیت مسکن»، فصلنامۀ برنامه­ریزی منطقه­ای، دورۀ ششم، شمارۀ 23، 44-31.
شکرگزار، اصغر و رضایی­پور، غنچه (1392)، «تحلیلی بر نقش انبوه­سازان در توسعۀ مسکن کلانشهر رشت»، مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دورۀ هشتم، شمارۀ 22، 47-36.
شکویی، حسین (1389)، دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، چاپ سیزدهم، انتشارات سمت، تهران.
ضرابی، اصغر و محمودزاده، محمود (1394)، «تحلیلی بر وضعیت مسکن استان اصفهان با استفاده از تحلیل عاملی و ویکور»، فصلنامۀ برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، دورۀ پنجم، شمارۀ 1، 62-49.
طالعی­زاده، عطاالله، فضیلت­خواه، محسن و حیدری ،( جعفر 1393)، بهینه­سازی فرایندهای چند پاسخی با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره SMART و SIR. نشریۀ مهندسی و مدیریت کیفیت، دورۀ چهارم، شمارۀ 2، 102-92.
عابدینی، اصغر و کریمی ، رضا (1394)، «بررسی و رتبه‌بندی مناطق چهارگانۀ شهر ارومیه بر اساس شاخص­های کمّی و کیفی مسکن»، فصلنامۀ مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، دورۀ ششم، شمارۀ 24، 64-49.
عزیزی، محمدمهدی (1383)، «جایگاه شاخص­های مسکن در فرایند برنامه­ریزی مسکن»، نشریۀ هنرهای زیبا، دورۀ یازدهم، شمارۀ 17، 42-31.
علی­اکبری، اسماعیل و اکبری ، مجید (1396)، «پهنه­بندی توسعۀ میان­افزا؛ کوششی در سناریوی توسعۀ کالبدی کلانشهر تهران»، نشریۀ علمی- پژوهشی برنامه­ریزی توسعۀ کالبدی، سال دوم، شمارۀ 4، 100-86.
فرهودی، رحمت­اله و کریم­خان، علی (1390)، «تحلیلی بر عرضه و تقاضای مسکن در منطقۀ یک تهران»، چشم­انداز جغرافیایی، سال ششم، شمارۀ 17، 74-61.
فنی، زهره؛ بیرانوندزاده، مریم؛ سبحانی، نوبخت و سلطان­زاده، اکبر (1396)، «تحلیل جایگاه تعاونی­های مسکن در نظام برنامه­ریزی مسکن در ایران»، پژوهش­های بوم­شناسی شهری، سال هشتم، شمارۀ 15، 94-77.
مختاری ملک­آبادی، رضا؛ اجزاء شکوهی، قاسمی، محمد و یاسر (1391)، «تحلیل الگوی گسترش شهر بهشهر بر اساس مدل­های کمّی برنامه­ریزی منطقه­ای»، مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دورۀ سوم، شمارۀ 8، 112-93.
مرکز آمار ایران (1390)، آمار و اطلاعات موضوعی مسکن شهر اهواز.
معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری اهواز (1388 و 1394)، آمارنامۀ شهر اهواز.
مهندسان مشاور معماری و شهرسازی عرصه (1388)، طرح راهبردی توسعه و عمران (جامع) شهر اهواز، مطالعات پایه و پیش نیاز. جلد اول (اسناد مصوب شهر اهواز).
مهندسان مشاور معماری و شهرسازی عرصه (1389)، طرح راهبردی توسعه و عمران (جامع) شهر اهواز، جلد سوم (مطالعات محیط انسان­ساخت و کالبدی).
مهندسان مشاور معماری و شهرسازی عرصه (1391)، طرح راهبردی توسعه و عمران (جامع) شهر اهواز، خلاصۀ گزارش مرحلۀ اول و دوم (مطالعات پایه، شناخت، الگوی توسعه).
هادی­زاده زرگر، صادق؛ هاشمی امری، وحید و مسعود، محمد (1392)، «سنجش توسعه یافتگی مناطق شهری اصفهان در بخش مسکن»، فصلنامۀ مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، دورۀ پنجم، شمارۀ 17، 100-85.
یزدانی، محمدحسن؛ عشقی چهاربرج، علی و احمد آفتاب (1396)، «لزوم برنامه­ریزی توسعۀ درونی با تأکید بر پایداری شهری (نمونۀ مورد مطالعه: شهر مراغه)»، فصلنامۀ برنامه­ریزی فضایی، سال هفتم، شمارۀ 2، 116-95.
Ahmad Saleh, A; Kien Hwa, T; Majid, R (2016), "Housing Mismatch Model in Suburban Areas", Procedia - Social and Behavioral Sciences, No. 234, pp 442-451.
Habitat for Humanity (2013), "Elevating Housing in the Post-2015 Development Agenda", Input for Consideration by the Open Working Group.
Henilane, I (2016), "Housing Concept and Analysis of Housing Classification", Baltic Journal of Real Estate Economics and Construction Management, No. 4, pp 168-179.
Ihuah, P. W; Kakulu, I. I; Eaton, D (2014), "A review of Critical Project Management Success Factors (CPMSF) for sustainable social housing in Nigeria", International Journal of Sustainable Built Environment, No. 3, pp 62–71.
Jiboye, A (2011), "Achieving Sustainable Housing Development in Nigeria: A Critical Challenge to Governance", Humanities and Social Science, No. 9, pp 121-127.
Kain, J; Quigley, J (1975), Housing Markets and Racial Discrimination: A Microeconomic Analysis, NBER Press.
Mulliner, E; Malys, N; Maliene, V (2015),
 Comparative analysis of MCDM methods for the assessment of sustainable housing affordability, Omega Press (The International Journal of Management Science).
Omole, K. F (2010), "An Assessment of Housing Condition and Socio-Economic Life Styles of Slum Dwellers in Akure, Nigeria", Journal of Contemporary Management Research, Vol. 6, No. 4, Pp 273-290.
Owoeye, J.O; Omole, F.K (2012), "Analysis of Housing Condition and Neighbourhood Quality of Residential Core of Akure, Nigeria", Journal of Social Sciences, Vol. 3, No. 3, pp 471-481.
Sliogeris, E. et al (2008), Housing Affordability Literature Review and Affordable Housing Program Audit, Urban Research Centre University of Western Sydney Press.
Un-Habitat (2014), The Right to Adequate Housing, United Nations Press.
www.SpatialAcademy.com.
Xu, X (2001), "The SIR method: A Superiority and Inferiority Ranking Method for Multiple Criteria Decision Making", European Journal of Operational Research, No. 131, pp 587–602.