نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور تهران
10.30473/psp.2023.68395.2685
چکیده
بهبود کیفیت و شرایط زیستی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، نیازمند ارائه راهبردهای متناسب با وضعیت و ویژگی‌های هر بافت است. در این پژوهش، وضعیت موجود بافت‌های ناکارآمد شهر نیشابور از بعد کالبدی، بررسی و مورد مقایسه قرار گرفته است. این بافت‌ها در دو دسته جداگانه شامل بافت میانی (و تاریخی) و بافت حاشیه‌ای مطالعه شده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از تکنیک SWOT به تحلیل و ارزیابی وضعیت موجود پرداخته شده و با اعمال نظرات خبرگان، راهبردهای اولویت‌دار مداخله در بافت، تعیین گردیده است. برای شناسایی راهبردهای اولویت‌دار بازآفرینی، از روش ACCEPT و نظرات متخصصان بهره گرفته شده است. براساس مراحل انجام شده، در بافت میانی (و تاریخی) هفت راهبرد و در بافت حاشیه‌ای چهار راهبرد به عنوان اولویت‌ها تعیین گردیده‌اند. با توجه به امتیاز مطلوبیت، در بافت میانی (و تاریخی)، "فعال سازی توان‌ها و خدمات گردشگری، تاریخی و فرهنگی و مذهبی در بافت و پیرامون عناصر موجود" و در بافت حاشیه‌ای، "تشویق ساکنان به سنددار کردن املاک و واحدها و ارائه تسهیلاتی در این زمینه" به عنوان مهمترین اولویت بعد کالبدی، تعیین شده است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که شرایط بافت‌های ناکارآمد نیشابور از نظر وضعیت موجود در دو بافت میانی (و تاریخی) و حاشیه‌ای ، با یکدیگر تفاوت دارند و لذا لازم است راهبردهای بازآفرینی متناسب با شرایط موجود در هر بافت، اتخاذ شود.
کلیدواژه‌ها
ایزدفر، نجمه، رضائی، محمدرضا و محمدی، حمید(1399). ارزیابی بافت های ناکارآمد شهری بر اساس رویکرد بازآفرینی پایدار (مطالعه موردی: بافت ناکارآمد شهر یزد) . پژوهش‌های جغرافیای برنامهریزی شهری، 8(2)، 345-327.
ایزدی، آرزو، ناسخیان، شهریار و محمدی، محمود (1397). تبیین چارچوب مفهومی بازآفرینی پایدار بافت‌های تاریخی (بررسی اسناد، بیانیه‌ها و منشورهای بازآفرینی). مطالعات باستان شناسی پارسه، 2(6)، 177-161.
باباخانی، ملیحه، زبردست، اسفندیار و ایزدی، محمدسعید (1395). تببین اصول نوسازی در بافت‌های ناکارآمد شهری با هدف ارتقاء رضایتمندی سکونتی. معماری و شهرسازی ایران، 7(1)، 127-115. https://doi.org/10.30475/isau.2017.62021
پوراحمد، احمد، حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز(1389). سیر تحول مفهوم‌شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت‌های فرسوده شهری. مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 1(1)، 92-73.
پورمحمدی، محمدرضا، بابائی‌اقدم، فریدون و نعیمی، کیومرث(1399). بازآفرینی پایدار سکونتگاه‌های فرودست شهری با رهیافت نوین آینده‌نگاری مطالعه موردی: سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج. جغرافیا و برنامهریزی، 24(73)، 93-67.
حجازی، سیدجعفر(1399). ارزیابی مشارکت مردم در اجرای طرح بازآفرینی شهری؛ نمونه موردی: بافت فرسوده مرکزی شهر اهواز. مهندسی جغرافیایی سرزمین، 4(1)، 132-117.
حسن‌‌زاده، مهرنوش و سلطان‌زاده، حسین(1395). طبقه‌بندی راهبردهای بازآفرینی براساس سطح پایداری بافت‌های تاریخی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(23)، 29-19.
جعفری‌جبلی، حسین، موسی‌کاظمی، سیدمهدی، حکمت‌نیا، حسن و مختاری‌ملک‌آبادی، رضا (1400). تحلیلی بر عوامل کلیدی مؤثر بر فرسودگی عملکردی محدوده میدان امام علی(ع). مدیریت شهری و روستایی، ۲۰(۶۵)، ۱۷۸-157.
روستا، مجید، سلیمانی‌مهرجانی، محمد، صرافی، مظفر و رفیعیان، مجتبی(1400). تحلیل مقیاس طرح‌های بازآفرینی شهری و اثرات آن بر کیفیت زندگی ساکنان با تاکید بر تجربه ایران. مطالعات شهری، 11(41)، 112-99.
سرایی، محمدحسین، قاسمی، مسلم و رستم‌زاده، میترا(1402). برنامهریزی بازآفرینی بافت‌های تاریخی کرمان. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 11(1)، 85-67.
شرکت بازآفرینی شهری ایران(1402). نقشه GIS محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری.
شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران(1393).
سـند ملی راهبردی احیاء، بهسـازی و نوسـازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، ابلاغ 2/7/1393.
سـند ملی راهبردی احیاء، بهسـازی و نوسـازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، ابلاغ 2/7/1393.
شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران(1394).مجموعه قوانین و مقررات بازآفرینی شهری پایدار، www.udrc.ir
صفایی‌پور، مسعود و زارعی، جواد(1396). برنامهریزی محله محور و بازآفرینی پایدار بافت‌های فرسوده شهری با تاکید بر سرمایه اجتماعی؛ نمونه موردی محله جولان شهر همدان. آمایش جغرافیایی فضا، 7(23)، 150-135.
علی‌محمدی، امیر، ستاری‌ساربانقلی، حسن، فرامرزی اصل، مهسا و پاکدل، محمدرضا(1403). الگوها و فنون برنامهریزی شهری پایدار در بافت‌های تاریخی؛ مطالعه موردی، محله بلاغی قزوین. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۲۴(۷۲)، 97-81.
قربانلو، حسن، معصومی، محمدتقی و یزدانی، محمدحسن(1401). تحلیل استراتژیک بازآفرینی شهری با تأکید بر مؤلفه‌های اجتماعی در فضاهای پیراشهری؛ مورد، بافت فرسوده منطقه 20 تهران. توسعه فضاهای پیراشهری، 4(2)، 34-19.
کورکماز، اوزگور(1393). فرآیند نوسازی در ترکیه، ترجمه نعیمه رضایی، نوسازی، 5(25).
لطفی، سهند(1391). تبارشناسی بازآفرینی شهری از بازسازی تا نوزایی. تهران: انتشارات آذرخش.
لطیفی، غلامرضا و صفری‌چابک، ندا(1392). بازآفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی اسلامی بر پایه اصول نوشهرگرایی. مطالعات شهری، 2(8)، 12-3.
مرکز آمار ایران (1400). سالنامه آماری استان خراسان رضوی.
مهندسین مشاور بهاوند مهراز(1395). طرح توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی شهر نیشابور، اداره کل راه و شهرسازی استان خراسان رضوی.
مهندسین مشاور رای فن(1394). طرح جامع شهر نیشابور. اداره کل راه و شهرسازی استان خراسان‌رضوی.
میرسجادی، سیدامیر و فرکیش، هیرو(1395). ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تاثیرگذار در معماری خانه‌های تاریخی نیشابور جهت دست یابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 13(4)، 92-72.
Ahsan, S. R., Asad, R., & Alam, A. (2012). Urban regeneration for sustainable economic growth: the study of Boro Bazaar in Khulna, Bangladesh. Journal of Social and Development Sciences, 3(4), 111-122.
Alimmohamadi A, Sattari Sarebangholi H, Faramarzi Asl M. & Pakdel M. (2024). Sustainable urban planning patterns and techniques in historical contextsCase study (Bolaghi neighborhood of Qazvin). Applied Reasearches in Geographical Sciences, 24 (72), 81-97. (in persian).
Babakhani, M., Zebardast, E. & Izadi, M.S. (2017). Renewal Principles in Deteriorated Urban Areas for Improving Residential Satisfaction. Iranian Architecture & Urbanism (JIAU), 7(1), doi: 10.30475/isau.2017.62021. (in persian).
Bahavand Mehraz Consulting Engineers. (2016). Empowerment and organization plan for informal settlements in Neishabour, General Department of Roads and Urban Development of Khorasan Razavi Province. (in persian).
Chen, Y., Song, Y., Bowker, S. & Hamilton, A. (2012). The suregen workbench: A web-based collaborative regeneration tool. International Journal of E-Planning Research, 1(2), 44–64.
Furlan, R. & Faggion, L. (2017). Urban Regeneration of GCC Cities: Preserving the Urban Fabric’s Cultural Heritage and Social Complexity. Journal of Historical Archaeology & Anthropological Sciences, 1(1), 14-18. doi:10.15406/jhaas.2017.01.00004
Ghorbanloo, H., Masomi, M. T., & Yazdani, M. H. (2022). Strategic analysis of urban regeneration with an emphasis on social components in peri-urban spaces (Case: the worn-out texture of Tehran's 20th district). Preipheral Urban Spaces Development, 4(2), 19-34. (in persian).
Hassanzadeh, M. & Sultanzadeh, H. (2016). Classification of regeneration strategies based on the level of sustainability of historical textures. Iranian Islamic City Studies, 6(23), 19-29. (in persian).
Hejazi, S. J. (2020). Assessing people's participation in the implementation of the urban regeneration plan; Case study, worn-out central texture of Ahvaz city. Geographical Engineering of Territory, 4(1), 132-117. doi: JGET-2004-1160. (in persian).
Iran Statistics Center (2021). Statistical Yearbook of Razavi Khorasan Province.
Iran Urban Development and Improvement Holding Company (2014). National Strategic Document for Rehabilitation, Improvement and Renovation and Empowerment of Dilapidated and Inefficient Urban textures, Communication 2/7/1493. (in persian).
Iran Urban Development and Improvement Holding Company (2015). Collection of rules and regulations for sustainable urban regeneration, www.udrc.ir. (in persian).
Izadfar, N., Rezaei, M. R., & mohammadi, H. (2020). Assessment of effective factors on the future of Inefficient Urban Tissue Based; Case Study, Yazd. Geographical Urban Planning Research (GUPR), 8(2), 327-345. doi: 10.22059/jurbangeo.2020.293372.1199. (in persian).
Izadi, A., Naskhian, S., & Mohammadi, M. (2018). Explanation the conceptual framework of sustainable reconstruction of historical textures (review of documents, statements and charters of reconstruction). Archaeological Studies of Parseh, 6, 161-177. (in persian).
Jafari Jeblai, H., Mousakazemi, S. M., Hekmatnia, H., & mokhtari, R. (2022). Investigating the Effects of Re-generated Urban Spaces on the Socio-Economic Performance of the Historical Context of Isfahan; Case study, Imam Ali Square. Geography and Environmental Planning, 33(1), 21-44. doi: 10.22108/gep.2021.130646.1459 (in persian).
Korkmaz, A. (2014). The process of modernization in Turkey, translated by Naeema Rezaei, online journal of modernization, 5 (25). (in persian)
Lak, A., Gheitasi, M. & Timothy, D. J. (2020). Urban regeneration through heritage tourism: cultural policies and strategic management. Journal of Tourism and Cultural Change, 18(4), 386-403.
La Rosa, D. Privitera, R., Barbarossa, L. & La Greca, P. (2017). Assessing spatial benefits of urban regeneration programs in a highly vulnerable urban context: A case study in Catania, Italy. Landscape and Urban Planning, 157, 180-192.
Latifi, G. & Safari Chabak, N. (2013). Regeneration of neighbourhood new urbanism principles times in Islamic Iranian cities. Urban Studies, 8, 3-12. (in persian).
Lotfi, S. (2012). The genealogy of urban regeneration from reconstruction to renaissance. Azarakhsh Publications, Tehran. (in persian).
Mirsajadi S. A. & Farkisch H. (2017). Recognition of Typology and Effective Physical Factors in Traditional Residential Tissue of Neyshabur. JRIA. 4 (4) :72-90. (in persian).
Natividade-Jesus, E., Arminda Almeida, N. S., & João C.-R. (2019). A Case Study Driven Integrated Methodology to Support Sustainable Urban Regeneration Planning and Management. Sustainability 11(15): 4129. https://doi.org/10.3390/su11154129.
Pourahmad, A., Habibi, K. & Keshavarz, M. (2009). the evolution of the concept of urban regeneration as a new approach in worn-out urban textures, Iranian-Islamic City Studies Quarterly, 1(1), 73-92. (in persian).
Pour Mohammadi, M. R., Babaei Aghdam, F. & Naimi, K. (2020). Sustainable Reconstruction of Urban Suburban Settlements with a New Futuristic Approach; Case Study, Sanandaj Urban Suburban Settlements. Geography and Planning, 24 (74), 67-93. (in persian).
Rai Fan Consulting Engineers (2014). Neishabur city master plan. General Department of Road and Urban Development of Khorasan Razavi Province. (in persian).
Rousta, M., Soleimani, M., Sarafi, M., & Rafiyan, M. (2022). Scale analysis of urban regeneration projects and its effects on the quality of life of residents with emphasis on the Iran experience. City Studies, 11(41), 99-112. doi: 10.34785/J011.2022.404. (in persian).
Safaei pour, M., Zarei, J. (2017). Community -based planning and urban renewal, sustainable worn tissue with an emphasis on social capital; Case Study, Jollan neighborhood of Hamadan. Geographical Planning of Space, 7(23), 135-150. (in persian).
Saraei, M. H., Ghasemi, M., & Roostamzadeh, M. (2023). Planning to recreate the historical contexts of Kerman. Geographical Research on Desert Areas, 11(1), 67-85. doi: 10.22034/grd.2023.18507.1536. (in persian).
UN-HABITAT (2014). Streets as Tools for Urban Transformation in Slums, UN-HABITAT – Earthscan Publications Ltd.
UN-HABITAT., (2013) UN-Habitat Global Activities Report; Our Presence and Partnerships, in: www.unhabitat.org.
Urban Regeneration Corporation of IRAN (2023), GIS map of urban regeneration target areas.
)