با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زمین‌ساخت (تکتونیک)، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه زمین‌شناسی، دانشگاه پیام‌‌نور، تهران، ایران

چکیده

مورفوتکتونیک علمی است که تاثیر تکتونیک فعال را با استفاده از شاخص­های ژئومورفیک به عنوان سنجش و توصیف کمی اشکال و چشم­اندازهای زمین مشخص می­کند؛ بر همین اساس اندازه­گیری­های کمی، شرایطی را فراهم می­آورد تا با استفاده از آن­ها به شناسایی وضعیت مناطق دارای تکتونیک فعال پرداخته شود. در این مطالعه با استفاده از شاخص­های کمی مورفومتری حاصل از مطالعات مورفوتکتونیک بخشی از البرز مرکزی (شهرهای مرزن­آباد و طالقان)، مورد بررسی قرار گرفته و پنج شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی (a∆)، شاخص انشعابات (R)، شکل حوضه (Ff)، تراکم زهکشی (Dd) و ضریب ناهمواری (Bh) در 19 حوضه زهکشی محاسبه شده است. در این مناطق هر یک از این شاخص­ها به پنج گروه بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم طبقه­بندی شده­اند و در نهایت شاخص تکتونیک فعال نسبی (Iat) به دست آمده است. براساس نتایج حاصل از این پژوهش، حوضه­هایی گسل­های خزر، شمال البرز، دزدبن و راندگی­های کندوان و شمال طالقان در گروه‌های بسیار بالا و بالا قرار گرفته­اند که بیانگر تأثیر این گسل­ها بر تکتونیک فعال منطقه است. در اثر بالا بودن این مقادیر، انتظار می­رود که ریسک لرزه­خیزی منطقه نیز در اثر گسیختگی گسل­ها افزایش یابد. تراکم کانون لرزه­ای زمین­لرزه­های اخیر در منطقه تصدیقی بر اثبات این موضوع است.

کلیدواژه‌ها

آقا نباتی، علی(1383). زمین شناسی ایران. تهران: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
شاه­پسندزاده، مجید و زارع، مهدی (1374). بررسی مقدماتی لرزه­خیزی و  لرزه­زمین­ساخت و خطر زمین‌لرزه و گسلش در پهنه استان مازندران‌، گزارش پژوهشگاه بین­المللی زلزله.
مهدوی، محمد(1396). هیدرولوژی کاربردی. جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نظری، حمید و فرانسوا، ژان­ریترز (1388). ویژگی­های هندسی و سازو کار جوان گسل طالقان: بر پایه بررسی‌های ریخت زمین ساختی.  نشریه علوم زمین، 71(18)­، 176-173.
بابایی، شیما (1396). بررسی تکتونیک فعال با استفاده از شاخص­های رودخانه­ای در حوضه­های آبریز هراز، نور و نوشهر، البرز مرکزی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه علوم زمین، دانشکده علوم، دانشگاه خوارزمی.
شکری، پریسا (1397). بررسی تکتونیک فعال با استفاده از شاخص­های مورفومتری در حوضه­های آبریز رامسر، جواهرده و رامسر (البرز مرکزی). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه علوم زمین، دانشکده علوم، دانشگاه خوارزمی.
Alavi, M. (1996). Tectonostratigraphic synthesis and structural style of the Alborz mountain system in northern Iran. Geodynamics, 21, 1- 33.
Baroni, C., Noti, V., Ciccacci, S., Righini, G., Salvatore, M.C. (2005). Fluvial Origin of the Valley System in Northern Victoria Land (Antarctica) from Quantitative Geomorphic Analysis. GSA Bulletin, 117, 212–228.
Berberian, M. (1994). Natural hazards and the first earthquake catalogue of iran. historical hazards in iran prior to 1900, No 1.
Berberian, M., Qorashi, M., Argang Ravesh, B., Mohajer Ashjaie, A. (1993). Seismotectonics and earthquake - fault hazard investigation in the Tehran Region: contribution to the seismotectonics of Iran. Geological Survey of Iran, Report 56.
Bull, W.B. and McFadden, L.D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California, In: Doehring, D.O. (Ed.), Geomorphology in Arid Regions, Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, State University of NewYork, Binghamton, 115- 138.
EL Hamdouni, R., Irigaray, C., Fernandez, T., Chacon, J., Keller, E.A. (2007). Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain), Geomorphology, 969, 150- 173.
Guarnieri, P., Pirrotta, C. (2008). The response of drainage basins to the late quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina strait (NE Sicily). Geomorphology, 95, 260-273
Harland, W.B. (1971). Tectonic transpression in caledonian Spitsbergen. Geological magazine, 108, 27-41.
Holbrook, J., Schumm, S.A. (1999). Geomorphic and Sedimentary Response of Rivers to Tectonic Deformation: a Brief Review and Critique of a Tool For Recognizing Subtle Epeirogenic Deformation In Modern And Ancient Settings. Tectonophysics, 305, 287- 306.
Horton, R. E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Geological Society of America Bulletin, 56, 275- 370.
Keller, E. A., Pinter, N. (2002). Active Tectonics: Earthquakes, Uplift and Landscape. Prentice Hall, New Jersey.
Keller, E.A., Zepeda, R.L., Rockwell, T.K., Ku, T.L. and Dinklage, W.S. (1998). Active tectonics at Wheeler Ridge, southern San Joaquin Valley, California. Geological Society of America Bulletin, 110, 298- 310.
Schumm, S.A. (1997). Drainage density: problems of prediction'. In: Stoddart, D.R. (Ed.), Process and Form in Geomorphology. Routledge, London, 15- 45.
Seeber, L., Gornitz, V. (1983). River profiles along the Himalayan arc as indicators of active tectonics. Tectonophysics, 92, 335- 367.
Stocklin, J. (1968). Structural history and tectonics of Iran: a review. American
Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52, p 1229- 1258.
Strahler, A.N. (1952). Hypsometric (area- altitude) analysis of erosiona topography. Geological Society of America Bulletin, 63, 1117- 1142.
Strahler, A.N. (1964). Quantative geomorphology of drainage basins and channel networks. In: Te Chow, Ven. (Ed.). Hand Book of Applied Hydrology. New York: McGraw Hill Book Company.
Vauchez, A. and Nicolas, A. (1991). Mountain building: strike-parallel motion and mantle anisotropy. Tectonophysics, 185(3-4), 183-201.
Walker, R.T. (2006). A remote sensing study of active folding and faulting in southern Kerman province, S.E. Iran. Journal of Structural Geology, 28, 654- 66.