برنامه ریزی توسعه کالبدی

با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

اثربخشی طرح بازسازی زلزله بم بر تحولات کالبدی مسکن روستایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

یکی از اهداف بنیادین در برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، کاهش آسیب‌پذیری فضای کالبدی در برابر مخاطرات‌محیطی است. از مهم‌ترین بحران‌های خطرآفرین در فضای جغرافیایی کشور، وقوع زلزله و خسارات اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن است. وقوع زلزله بم در سال 1382به اجرای «طرح بازسازی شهر بم وروستاهای پیرامون» در سال 1384منجر شد که تغییرات تأمل‌برانگیزی را در طرح‌ریزی و بازسازی مسکن روستایی داشته است. این پژوهش قصد دارد با بررسی و ارزیابی کالبدی طرح مذکور، چگونگی تحول مسکن و کارکردهای بنیادی آن را در شناخت ساختاری-کارکردی مسکن روستایی مورد شناسایی و تحلیل قرار دهد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی با رویکرد  «اثبات‌گرایی» و از حیث روش‌شناسی توصیفی_تحلیلی است. گردآوری اطلاعات و داده‌ها به شیوه اسنادی و میدانی و استفاده از پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه‌های هدفمند صورت گرفت. این داده‌ها در محیط نرم‌افزارهای آماری و GIS ثبت، پردازش و تحلیل شد. جامعه آماری پژوهش، روستاهای شامل طرح بازسازی شهرستان بم و با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای، 12روستای نمونه براساس میزان اثر نفوذ زلزله و تشکیل ماتریس سه‌بعدی (تعداد خانوار روستا، فاصله روستا از گسل و کانون زلزله و میزان آسیب‌دیدگی روستا) انتخاب و در مرحله بعد، انتخاب نمونه‌ها براساس جدول مرگان تعیین و در نهایت با توزیع پرسشنامه‌های محقق‌ساخته به نسبت وزنی جمعیت هرروستا، تعداد 354 پرسشنامه توسط سرپرستان خانوار تکمیل شد. سنجش روایی و پایایی پرسشنامه به ترتیب با بهره‌گیری ازخبرگان حوزه برنامه‌ریزی ﺭﻭﺳـﺘﺎﻳﻲ و آزمون ﻛﺮﻭﻧﺒﺎﺥ (ﻣﻘﺪﺍﺭ 94/٠) ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تغییرات اساسی در الگوی مسکن روستایی، در روستاهای آسیب‌دیده بم در مقاوم‌سازی و نوع و محل تأمین مصالح، نقشه، تعداد اتاق، سطح زیر‌بنا نسبت به قبل و بعد از زلزله به وقوع پیوسته است. از نتایج اثربخشی طرح بازسازی بر تحولات کارکردی مساکن روستایی، تغییرات کارکردی نمایان و فقدان و یا عدم تناسب بعضی کارکردها در مساکن نو ساخت مشهود است. به‌گونه‌ای که، مساکن با کارکرد زیستی- معیشتی قبل از زلزله، به مساکن با کارکرد صرفاً زیستی پس از بازسازی تبدیل شده و نقش ﻣﺸﺎرﮐﺖ روﺳـﺘﺎیی در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی این تحولات بسیار ناچیز بوده که ناشی از تمرکزگرایی طرح بوده است. در بازنگری به شیوه طراحی و بازسازی مسکن روستایی در نواحی روستایی در معرض‌خطر زلزله ، بایستی با نهادسازی مشارکت روستایی و بهر‌ه‌گیری از دانش بومی مسکن روستایی با کارکردهای اقتصادی_اجتماعی و به ویژه خاستگاه­های فرهنگ خاص، طرح‌ریزی و مداخله در بافت کالبد روستایی و دستیابی به الگوی مسکن روستایی بادوام و پایدار فراهم شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع
امیدوار، بابک، عباسی، احمدرضا، آقاجانی، محمد و ظفری، حسین(1396). ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم آﺳﯿﺐ‌دﯾﺪه ﺷﻬﺮ ﺑﺮوات از ﺑﺎزﺳﺎزی ﭘﺲ از زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎل 1382 بم، فصلنامه مسکن  و محیط روستا، 26( 158)، 103-116.
امینى‌حسینى ،کامبد(1392). تحلیل اثرات زلزله بم از جنبه‌هاى مدیریت خطرپذیرى و بحران و ارزیابى رویکردهاى پس از آن، خلاصه‌ای از گزارش‌هاى تحقیقاتى، همایش علمى 10 سال پس از زلزله بم، آموخته‌ها و گام‌هاى پیش‌رو. تهران: پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.
بوزرجمهری، خدیجه، صادقلو، طاهره و خواجه، مرتضی(1397). نقش دانش بومی روستاییان در کاهش آسیب‌پذیری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان جیرفت). نشریه مهندسی جغرافیایی‌سرزمین، 2(3 )، 17-32.
حاجی‌نژاد، علی، رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، محمدی‌آباده، سمیه و محمودی، محمود(1392). بررسی هویت شهری در فرآیند بازسازی بعد از زلزله، مطالعه موردی: شهر بم. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ایی, 11 (20 )، 59-81.
خاکپور، مژگان، شیخ مهدی، علی (1390). بررسی تاثیر فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. فصلنامه مدیریت شهری، 27(9)، 229-246.
ﺧﺮم زاده، رحمت (1369) . ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻼﻳﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ در ده ﺳﺎل آﻳﻨﺪه. ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن، 26(9)،13- 14.
دارابی، حسن (1388). مروری بر تئوری‌های برنامه‌ریزی کالبدی. معاونت عمران روستایی بنیاد مسکن. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
رضـوانی، محمدرضـا (1387). مقدمـه‌ای بـر برنامـه‌ریـزی توسعه روستایی در ایران. تهران:  انتشارات قومس.
رﻛﻦ اﻟﺪﻳﻦاﻓﺘﺨﺎری، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ، ﭘﻮرﻃﺎﻫﺮی، ﻣﻬﺪی‌ و وزﻳﻦ، ﻧﺮﮔﺲ(1388). ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻼﻳﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ در دو ﺷﻴﻮه ﺑﻮﻣﻲ و ﺟﺪﻳﺪ: روﺳﺘﺎﻫﺎی ﺑﺨﺶ ﺧﻮرش رﺳﺘﻢ (ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺧﻠﺨﺎل). فصلنامه مدرس علوم‌انسانی، 13(1)، 63-94.
سرتیپی پور، محسن (1391). بازآفرینی شیوه‌های اجرایی معماری بومی در مواجه با زلزله. نشریه مسکن و محیط روستا، 37(137 )، 3- 16.
سرتیپی پور، محسن(1388). بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران. نشریه صفه، 19(49 )، 47–60.
ظفری، حسین و علیزمانی، محمد و جودی، مجید(1386). مروری بر سیاست‌ها و برنامه‌های کلان بازسازی بم، دومین کنفرانس ملی بهسازی و مقاوم‌سازی ایران، کرمان، https://civilica.com/doc/32263
عزیزی، رامین و بایبوردی‌اقدم، علی(1390).مقایسه فرایند بازسازی و اسکان پس از زلزله‌های سال 1999 (اردبیل) ایران، (و کوجالی) ترکیه (ارائه ‌راهکار برای بهبود بازسازی). کنفرانس ملی مدیریت بحران، زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان­های حیاتی. تهران، https://civilica.com/doc/118214
عزیزپور، فرهاد و محسن‌زاده، آرمین(1388). الگوی مطلوب توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور با تاکید بر برنامه پنجم توسعه اقتصادی فرهنگی و اجتماعی. اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا. زاهدان. ایران، 1-9. https://civilica.com/doc/77015
ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ، ﺣﺴﻴﻦ، ﻋﻴﻨﺎﻟﻲ، ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﻗﺎﺳﻤﻲوﻳﺮی، ﺣﻤﻴﺪ(1393). ﻧﻘﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺮ زﻟﺰﻟﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ، مطالعهﻣﻮردی: ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺑﻬﺮ، دﻫﺴﺘﺎن آﺑﺎد ﺳﻨﺒﻞ. فصلنامه مسکن ‌و محیط روستا. 33(145)، 63-74 .
فرخی، شهین، قره‌بگلو، مینو(1398). بررسی تطبیقی الگوهای مکان-رفتار در مساکن قبل و بعد از زلزله روستای زلزله‌زده سرند . فصلنامه پژوهش‌های روستایی ، 1( 10)، 37-48.
فکوهی، ناصر(1383). انسان‌شناسی شهری. تهران: نشر نی.
ﻓﻼﺣﻲ، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ، ﺧﻮاﺟﻪئی، ﺳﺎﻳﻤﺎ(1394). ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﺴﻜﻦ ﭘﺲ از زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎل 1352 ﺷﻬﺮ قیر. فصلنامه مسکن  و محیط روستا، 34(15)، 33-52.
گرکانی، امیرحسین، وجدانی، محمدعلی و بشیری، مهسا(1394). بررسی پیامدها در جاسازی روستای عالیشاهی (نور آباد ممسنی) پس از زلزله سال 1389 فارس. فصلنامه مسکن  و محیط روستا، 34(151)، 35-54. 
لک، آزاده (1394). زلزله بم و درک معنایی ساکنان محلات مسکونی از اختلال در دلبستگی به مکان. فصلنامه مسکن  و محیط روستا، 34( 152)، 17-30.
ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﯽ، ﻣﻈﻔﺮ، ﺳﻠﻤﺎﻧﯿﺎن، ﻣﺮﯾﻢ(1389). ﻧﻘﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺤﺮان در ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻃﺒﯿﻌﯽ. ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﮐﻨﮕﺮه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺪاﻧﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم. زاهدان: ایران. (1) ،1-15.
مصوبات هیات وزیران (1382). تاریخ تصویب: 7/11/1382، شماره ابلاغیه: شماره‌: .62180ت 29954ه، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس، https://rc.majlis.ir/fa/law/show/129926
مهدوی، داوود(1391). تدوین الگوی مطلوب مدیریت نوین توسعه روستایی ایران. گاهنامه پژوهشی دانشگاه پیام‌نور استان چهارمحال و بختیاری. ویژه نامه علوم انسانی (6). دانشگاه پیام نور اصفهان.
نوریان، علی‌محمد (۱۳۸۳). بلایای طبیعی و مدیریت ریـسک. مجموعه مقـالات اولـین همایش علمی- تحقیقی مدیریت امداد و نجات.  تهـران: مؤسـسة آموزشـی علمـی- کاربردی هلال ایران وابسته به جمعیت هلال احمر. 18-30.
Appleyard , D . ( 1979). Notes on  Urban Planning and Knowledge . Departments of Landscape  Architecture and City Regional   Planning .
Dalal-Clayton.,B.,& Dent, D. (1993). Surveys, Plans and People. A Review of Land Resource Information and its Use in Developing Countries; Environmental Planning Issues, No. 2. London: IIED. 148 pages.
Gallent, Nick., & Robinson, Steve(2011). Local perspectives on rural housing affordability and implications for the localism agenda in England. Journal of Rural Studies , 2 ,297-307.
Hoggart, K. & Henderson, S. (2005). Excluding exceptions: housing non –affordability and the oppression of environmental sustainability. Journal of Rural Studies , 21.
Moore, J. (2000). Placing home in context. Journal of Environmental Psychology, 20, 207- 217.
Taylor, M.(2008). Living ,working countryside: The Taylor Review of Rural Economy & Affordable Housing, Department for Communities and Local Government, London ,UK.
برنامه ریزی توسعه کالبدی
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 25
خرداد 1401
صفحه 33-52
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار