با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تمایزات فضایی- اجتماعی و جدایی‌گزینی به طور واضحی به فهم ساختارهای اجتماعی و فضایی مناطق کمک می‌کند. منطقه کلان‌شهری اصفهان به علت نرخ رشد غیر طبیعی بالا و مهاجرت‌های اقشار مختلف با ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی متفاوت به آن، کیفیت­های زندگی متباینی را در سکونت‌گاه‌های مختلف آن ارائه می‌دهد که خود سبب جدایی‌گزینی فضایی- اجتماعی شده است. هدف این مقاله، اندازه‌گیری میزان جدایی‌گزینی فضایی-اجتماعی گروه‌های شغلی و تحصیلی و ارائه الگوهای فضایی آن در محدوده مورد مطالعه است. پژوهش حاضر از لحاظ روش کار، پژوهشی کمی، از نظر هدف، توصیفی محور، ماهیت آن، پژوهشی کاربردی، و از نظر راهبرد پژوهش، از نوع استقرایی است. با استفاده از داده‌‌های سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، 14 شاخص تک گروهی، از طریق نرم افزارGeo-Segregation Analyzer  محاسبه و الگوهای هریک از طبقات دو گروه، از طریق روش‌های ضریب مکانی و لکه‌های داغ بر حسب شاخص گتیس ارد-جی آی در محیط نرم افزار Arc GIS 10.4 ترسیم شد. نتایج تحقیق نشان داد که در کل، این منطقه به دلیل کم بودن میزان جدایی‌گزینی در آن، همگنی نسبی را داراست. اما از نظر طبقات شغلی، سکونت‌گاه‌های شرقی وضعیت بسیار نامناسبی را دارند به گونه‌ای که عمده تمرکز و خوشه‌بندی طبقه شغلی پایین در این بخش از منطقه قرار دارد. از نظر طبقات تحصیلی، نیمه غربی جدایی‌گزینی کمتری را نسبت به نیمه شرقی دارد اما همچنان در مرکز نابرابری‌های قابل توجهی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

افراخته، حسن؛ عبدلی، اصغر (1388). «جدایی‌گزینی فضایی و نابهنجاری‌های اجتماعی بافت فرسوده، مطالعه موردی: محله باباطاهر شهر خرم آباد». فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، دوره 9، شماره 8، صص 81-53.
افروغ، عماد (1377). فضا و نابرابری اجتماعی، ارائه الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
باباگلی، مژده؛ لطیفی، غلامرضا (1392). بررسی روند جدایی گزینی فضایی در تهران در بین سال‌های 1375 تا 1390. کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا، برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی.
بابایی اقدم، فریدون؛ عطار، محمدامین؛ روشن رودی، سمیه؛ مطیع دوست، ابوذر (1394). «سنجش جدایی‌گزینی اکولوژیک شهری با استفاده از شاخص‌های اندازه‌گیری تک گروهی(مطالعه موردی: شهر تکاب)». فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره3، صص 491-477.
جواهری، حسن؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت­اله؛ پوراحمد، احمد (1394). «جدایی‌گزینی اجتماعی شهر کامیاران؛ تحلیلی بر شاخص‌های ناهمسانی و انزواگرایی فضایی». فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، شماره 16،  صص 18-1.
داداش‌پور، هاشم؛ تدین، سپیده (1394). «شناسایی پهنه‌های همگن جریانی بر اساس جابجایی‌های فضایی و الگوهای سفر مطالعه موردی: منطقه کلان‌شهری تهران». فصلنامه مطالعات شهری، شماره 14، صص 75-61.
ــــــــــــــ (1394). «تحلیل نقش الگوهای سفر در  ساختاریابی فضایی مناطق کلان شهری: مورد مطالعاتی منطقه کلان شهری تهران». فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 5، شماره 18، صص 64-86
رضوانی، محمدرضا؛ اسفرم، یعقوب؛ حسینی کهنوج،  سیدرضا (1392). «تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه مسکن روستایی با تأکید بر نابرابری درون منطقه‌ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی)». فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی (برنامه‌ریزی توسعه کالبدی جدید)، سال دوم، شماره 4، صص 49-34.
طرح مجموعه شهری اصفهان  (1389). مهندسین مشاور نقش جهان پارس، سازمان مسکن و شهرسازی استان اصفهان. ویرایش دوم.
عبدی دانشپور، زهره  (1378). «تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران». مجله صفه، سال نهم، شماره 29، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، صص 57-34.
مرکز آمار ایران (1390). هفتمین سرشماری نفوس و مسکن ایران.
مشکینی، ابوالفضل؛ رحیمی، حجت­اله (1390). «جدایی‌گزینی فضایی در مادر شهرها: تحلیلی بر جغرافیای اجتماعی مادر شهر تهران». فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 15، شماره 4، صص 107-85.
میرکتولی، جعفر؛ معمری، ابراهیم (1396). «پراکنش فضایی
شاخص‌های توسعه خدمات شهری با استفاده از تکنیک تشخیص نسبی مرکب در کالبدشناسی سکونتگاه‌های شهری استان گلستان». نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 2 (سری جدید)، صص 26-11.
Ades, J., Apparicio, P., & Séguin, A. M. (2012). "Are new patterns of low‐income distribution emerging in Canadian metropolitan areas?" The Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 56(3), pp. 339-361.
Apparicio, P., Petkevitch, V., & Charron, M. (2008). "Segregation Analyzer: a C#. Net application for calculating residential segregation indices". Cybergeo: European Journal of Geography.
Duncan, O. D. & Duncan, B. (1955). "A methodological analysis of segregation indexes". American sociological review, pp. 210-217.
Farber, S., O'Kelly, M., Miller, H. J., & Neutens, T. (2015). "Measuring segregation using patterns of daily travel behavior: A social interaction based model of exposure". Journal of Transport Geography, 49, pp. 26-38.
Grbic, D., Ishizawa, H., & Crothers, C. (2010). "Ethnic residential segregation in New Zealand, 1991–2006". Social Science Research, 39(1), pp. 25-38.
Lee, J. Y., & Kwan, M. P. (2011). "Visualisation of Socio‐Spatial Isolation Based on Human Activity Patterns and Social Networks in Space‐Time". Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 102(4), pp. 468-485.
Lee, S. (2011). "Analyzing intra-metropolitan poverty differentiation: causes and consequences of poverty expansion to suburbs in the Metropolitan Atlanta Region". The Annals of Regional Science, 46(1), pp. 37-57.‏
Lee, S. (2011). "Metropolitan Growth Patterns and Socio‐Economic Disparity in Six US Metropolitan Areas 1970–2000". International Journal of Urban and Regional Research, 35(5), pp. 988-1011.‏
Marcińczak, S. (2012). "The evolution of spatial patterns of residential segregation in Central European Cities: The Łódź Functional Urban Region from mature socialism to mature post-socialism". Cities, 29(5), pp. 300-309.‏
Marcińczak, S., Gentile, M., Rufat, S., & Chelcea, L. (2014). "Urban Geographies of Hesitant Transition: Tracing Socioeconomic Segregation in Post‐Ceauşescu Bucharest". International Journal of Urban and Regional Research, 38(4), pp. 1399-1417.
Massey, D. S., & Denton, N. A. (1988). "The dimensions of residential segregation". Social forces, 67(2), pp. 281-315.
Spielman, S. E., & Thill, J. C. (2008). "Social area analysis, data mining, and GIS". Computers, Environment and Urban Systems, 32(2), pp. 110-122.
Spevec, D., & Bogadi, S. K. (2009). "Croatian cities under transformation: new tendencies in housing and segregation". Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 100(4), pp. 454-468
Sýkora, L. (2009). "New Socio‐Spatial Formations: Places of Residential Segregation and Separation in Czechia". Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 100(4), pp. 417-435.
Wu, Q., Cheng, J., Chen, G., Hammel, D. J., & Wu, X. (2014). "Socio-spatial differentiation and residential segregation in the Chinese city based on the 2000 community-level census data: A case study of the inner city of Nanjing". Cities, 39, pp. 109-119.
Zhao, P. (2013). "The impact of urban sprawl on social segregation in Beijing and a limited role for spatial planning". Tijdschrift Voor Economische en Sociale Geografie, 104(5), pp. 571-587.