با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد

2 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات توسعه گردشگری در نواحی روستایی و با تأکیـد بـر تغییرات کاربری اراضی انجام شده است؛ زیرا توسعه روزافزون فعالیت­های گردشگری به ویژه در روستاهای حاشیه پیرامون شهری، سبب تغییرات کالبدی گسترده­ای در روستاهای دارای جاذبه طبیعی شده است. دراین مطالعه از روش­شناسی توصیفی- تحلیلی با استفاده از شیوه کتابخانه­ای و میـدانی در جمع­آوری داده­هـا استفاده شده است. داده­ها بر اساس شاخص­های استخراج شده از ادبیات نظری و تکمیل 356 پرسشنامه محقق­ساخته در 10 سکونتگاه روستایی با جاذبه گردشگری شهرستان بینالود انجام گرفته است. روایی پرسشنامه از طریق پانل تخصصی و پایایی آن نیز در مؤلفه­های مختلف از طریق روش آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. برای تحلیـل داده­هـا از آمـار توصیفی و آمار استنباطی شامل آزمونT  تک­نمونه­ای برای مقایسه میانگین­های شاخص­ها و مؤلفه­ها، آزمون همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون استفاده شده است. همچنین از مدل اولویت­بندی وایکور برای سنجـش بیشترین تغییرات کاربری اراضی در نواحی روستاییِ موردبررسی استفاده شد. یافته­ها نشان می­دهد که بین حضور گردشگران با مؤلفه­های تغییرات کالبدی، تمایل به تغییر کاربری، تحولات ساختاری-ارتباطی و تحولات اقتصادی در روستاها ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین یافته­های رگرسیونی گویای این نکته است که بخش قابل توجهی از متغیر وابسته (تغییرات کاربری) توسط متغیر مستقل (حضور گردشگران) قابل تبیین است و نیز بررسی نتایج رتبه­بندی روستاهای مورد مطالعه به لحاظ تأثیرپذیری تغییرات کاربری اراضی از گردشگری نیز بیانگر این است که روستاهای مایان علیا، سفلی و وسطی بیشتر دچار تغییرات کاربری اراضی شده­اند.

کلیدواژه‌ها

آسپینال، ریچارد جی و هیل، مایکل جی(1392). تغییر کاربری زمین، علم، سیاست و مدیریت. ترجمه: مجتبی رفیعیان، مهران محمودی و سمیه خالقی، چاپ اول. انتشارات آذرخش. تهران.
آمار، تیمور  (1385). بررسی و تحلیل گسترش خانه­های دوم در نواحی روستایی مطالعه موردی بخش خورگام شهرستان رودبار.  فصلنامه چشم­اندازجغرافیایی. 1(1)، 78-65.
آمار،‌ تیمور (1391). آسیب شناسی توسعه گردشگری در سکونتگاه­های روستایی استان گیلان با رویکرد عدالت مکانی-فضایی مطالعه موردی: دهستان دیلمان شهرستان سیاهکل. همایش ملی توسعه روستایی. دانشگاه گیلان. رشت. ایران.
بریاسولیس، ‌هلن (1389). الگوهای تحلیلی تغییر کاربری زمین رویکرد نظری و مدل سازی. ترجمه: مجتبی رفیعیان و مهران محمودی. چاپ اول. انتشارات آذرخش. تهران.
پاپلی یزدی، محمد حسین، و سقایی، مهدی (1385). گردشگری(ماهیت و مفاهیم). چاپ اول. انتشارات سمت. تهران.
پور رمضان، ‌عیسی، و قاسمی وسمه جانی، ابوطالب (1388). گونه شناسی گردشگری روستایی. فصلنامه چشم انداز جغرافیایی. 4(8)، 47-25.
حسنی مهر، سیده صدیقه، و شاهور، ‌حمید (1389). پیامدهای توسعه گردشگری دهستان حیران با تاکید بر تغییر کاربری اراضی در دهه (85-1375). فصلنامه علمی پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، (1)3، 177-192.
رضوانی، محمدرضا (1382). تحلیل روند ایجاد و گسترش خانه های دوم در نواحی روستایی(مطالعه موردی: نواحی روستایی شمال استان تهران). پژوهش های جغرافیایی. 35(45)، 73-59.
رضوانی، محمدرضا (1384). گردشگری خانه های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی: فرصت یا تهدید (مورد: نواحی روستایی شمال تهران). پژوهش های جغرافیایی. 37(54)، 121-109.
رضوانی، محمدرضا (1387). توسعه گردشگری روستایی. چاپ اول. انتشارات دانشگاه تهران. تهران
رضوانی، محمدرضا، بدری، سید علی، سپهوند، فرخنده، و اکبریان رونیزی، سعیدرضا ( 1391). گردشگری خانه های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی(مطالعه موردی: بخش رودبارقصران، شهرستان شمیرانات). مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای. 13(4)،40-23.
قدمی، مصطفی، علیقلی زاده فیروزجانی، ناصر، و بردی آنا مرادنژاد، رحیم (1388). بررسی نقش گردشگری در تغییرات کاربری اراضی مقصد (نمونه مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان نوشهر). مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ای. 1(3)، 42-21.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن، ‌رضوانی، محمدرضا، و کاتب ازگمی، ‌زهرا(1391). بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری اراضی کشاورزی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان لیچارکی حسن رود بندر انزلی). مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی. 1(1)،23-1.
منشی زاده، رحمت­الله و خوشحال، فرهاد (1384). تاثیر توریسم بر تغییر کاربری اراضی در شهرستان لاهیجان (با تاکید بر اراضی روستایی). نشریه علوم جغرافیایی. 4(5)، 108-89.
مهندسین مشاور فرنهاد (1384). طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه مشهد. جلد دوم. وزارت مسکن و شهرسازی.
میرزایی، رحمت (1388). تاثیر توسعه گردشگری روستایی بر اشتغال در منطقه اورامانات کرمانشاه. فصلنامه روستا و توسعه، (4)12، 49-76.
 
 
 
Dong, R., Yu L., & Liu,  G. (2008). Impact of Tourism Development on Land-cover Change in a Matriarchal Community in the Lugu Lake Area. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 15(1), 28-35.
Hall, D. R., Kirkpatrick, I., Mitchell, M. (2005). Rural Tourism and Sustainable Business. Cromwell Press. Great Britain.
Hoang, H., Vanacker,  V., Van Rompaey,  A. (2013). The Impact of Tourism Development on Land Use Change in The Northern Vietnamese Highlands. International Congress 2013: Sustainable Livelihood in the Tropical Drylands location: University of Mekelle. Mekelle, 17-22.
Koomen, E., Stillwell, J., Bakema, A., Scholten H. (2007). Modelling Land-Use Change: Progress and Applications. Springer Science & Business Media.
 Li, Y., Yu H.,  Chen T.,  Hu J.,  Cui H. (2016). Livelihood Changes and Evolution of Upland Ethnic Communities Driven by Tourism: A Case Study in Guizhou Province Southwest China. Journal of Mountain Science, 13(7), 1313–1332.
Singh Boori, M., Voženílek, V., Choudhary, K. (2015). Land Use/Cover Disturbance due to Tourism in Jeseníky Mountain, Czech Republic: A Remote Sensing and GIS Based Approach. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 18(1),17–26.
Xi, J.,  Zhao, M., Ge, Q., Kong, Q. (2014). Changes in land use of a village driven by over 25 years of tourism: The case of Gougezhuang village, China. Land Use Policy, 40:119–130 
Xi, J., Kong, Q., Wang, X. (2015). Spatial polarization of villages in tourist destinations: A case study from Yesanpo, China. Journal of Mountain Science, 12(4),1038-1050
 
Refrences in Persian
Amar, T. (1385/2006). Analysis the Development of Second Homes in Rural Areas. Case Study: Khorgam Region in Roudbar County. Journal of Geographic Landscape, 1(1), 65- 78. [in Persian]
Amar, T. (1391/2012). Pathology of Tourism Development in the Rural Settlements of Gilan Province with Spatial Justice Approach, Case Study: Rural Deilaman City Siahkal. National Conference of Rural Development, Gilan University, Rasht, Iran. [in Persian]
Aspinall. R. J., Hill, M. J. (1392/2013). Land Use Change: Science, Policy and Management; translated by: Mojtaba Rafieian, Mehrane Mahmudi and Somayeh Khaleghi; First Edition, Tehran, Azarakhsh. [in Persian]
Briassoulis, H. (1389/2000). Analysis of Land Use Change: Theoretical and Modeling Approaches. translated by: Mojtaba Rafieian, Mehrane Mahmudi, First Edition, Tehran, Azarakhsh. [in Persian]
Farnahad Eng. Consultant (1384/2005). Master Plan of Mashhad Region, no:2, The ministry of Roads and Urban Development. [in Persian]
Ghadami, M., Aligholizadeh Firouzjani, N., Anamoradnezhad R. (1388/2010). The Role of Tourism in the Destination’s Land Use Alterations (Case Study: Markazi District of Noshahr County, Mazandaran Province). Journal of Urban- Regional Studies and Research, 1(3), 21-42. [in Persian]
Mirzaei, R. (1388/2010). Impacts of Rural Tourism on Employment in Uramanat Region of Iran. journal of Roosta va Towse’e, 12(4),49-76. [in Persian]
Monshizadeh, R., Khoshhal, F. (1384/2005). Effect of Tourism on Change of Land use in Lahijan (With Emphasis on Rural Areas). Journal of Geographical Sciences, 4(5), 89-108. [in Persian]
Motiee Langeroodi, S. H., Rezvani, M.
R., Kateb Azgomi, Z. (1391,2012). Economic Effects of Agricultural Land Use Change on Rural Area (Case Study: Dehestan of Licharaki Hasan-Rood, Bandar Anzali). Journal of Research and Rural Planning, 1(1), 1-23. [in Persian]
Papoli Yazdi, M. H., Saghaee, M. (1385/2006). Tourism Nature & Concepts. First Edition, Tehran, Samt. [in Persian]
Pour Ramzan, E., Ghasemi Vasmejani, A. (1388/2009). Rural Tourism Typology (Case Study: Langaroud Township). Journal of Geographic Landscape, 4(8), 25-47. [in Persian]
Rezvani, M. R. (1382/2003). analysis on the Creation and Spread of Second Homes in Rural Areas Case Study: Rural Areas of Tehran Province North. Journal of Geographical Research, 35(45), 59-73. [in Persian]
Rezvani, M. R. (1384/2006). Second Homes Tourism and its Impacts on the Rural Areas: Opportunity or Threat? Case Study: The Northern Rural Areas of Tehran. Journal of Geographical Research, 37(54), 109-121. [in Persian]
Rezvani, M. R. (1387/2008). Rural Tourism Development. First Edition, Tehran, Tehran University Press. [in Persian]
Hasanimehr, S. S., Shahvar, H. (1389/2010). The Effects of Tourism Development of Hayran Dehestan on Land Use Change in the period of 1375-85/1996-2006. Journal of Human Geography, 3(1),177-192. [in Persian]
Rezvani, M. R., Badri, S. A., Sepahvand, F., Akbarian Roonizi, S. R. (1391/2012). The Effects of Second Home Tourism on Improving Life Quality of Rural Residents (Case Study: Roudbar-e-Qasran District-Shemiranat County). Journal of Urban- Regional Studies and Research,13(4),23-40. [in Persian].