نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی
2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
در دهههای اخیر خسارتهای فراوان ناشی از زلزله به محیط و کالبد شهرها موجب شده است تا مفهوم تابآوری برای کاهش آثار زیانبار زلزله بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تابآوری کالبدی منطقه یک شهر تهران در برابر زلزلههای احتمالی صورت گرفته است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی از نوع کاربردی است. جهت تحلیل دادهها؛ ابتدا در محیطGIS اقدام به مدل‌سازی براساس نتایج حاصل از فرایند تحلیل شبکهی(ANP) شد با تلفیق لایههای مؤثر در تابآوری محدوده موردمطالعه، نقشه تابآوری کلی منطقه استخراج شد. در مرحله بعد با فازیسازی نقشه تابآوری کلی، سناریوهای زلزله در شدت‌های مختلف طراحی و بر روی نقشه تابآوری کلی منطقه اعمال شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که در زلزلهای با شدت 6 ریشتر، 13/11 درصد از سازههای منطقه یک در دامنه تابآوری کم و خیلیکم قرار میگیرند که به جزء محلات کامرانیه و دزاشیب بقیه قسمت‌های منطقه با آسیبپذیری جدی مواجه نمیشود. در زلزلهای با شدت 7 ریشتر، 39 درصد سازههای در دامنه تابآوری کم و خیلیکم قرار میگیرند که بیشتر این سازهها در محلات دربند، کامرانیه، کاشانک، دزاشیب و سوهانک میباشند. در زلزلهای با شدت 8 ریشتر، 29/52 درصد سازهها با خطر جدی مواجه میشوند در این شدت از زلزله تقریباً تمامی بافت‌های روستایی از جمله ده دربند، ده امامزاده قاسم، ده درآباد، ده جماران، ده دزاشیب، ده سوهانک، ده چیذر، ده ازگل، ده اوین و ده تجریش در دامنه تابآوری خیلی کم قرار میگیرد. در زلزلهای با شدت 9 ریشتر، دو دامنه تابآوری کم و خیلیکم 45/67 درصد سازه منطقه را به خود اختصاص میدهند که بیشترین این سازهها در نواحی 1، 3، 4، 5 و 8 منطقه قرار دارند.
کلیدواژه‌ها
آئین‌نامه 2800 (1384). "طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله- آئین کار". موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.
داداشپور، هاشم؛ عادلی، زینب (1394). "سنجش ظرفیتهای تابآوری در مجموعهی شهری قزوین". دو فصلنامه
علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره هشتم، صص84-73.
علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره هشتم، صص84-73.
رضایی، محمدرضا (1389). "تبیین تابآوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی(زلزله)؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران". رساله دکتری، اساتید راهنما دکتر مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسگری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مدرس.
رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سید مصطفی (1394). "سنجش و ارزیابی میزان تابآوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: محلههای شهر تهران)". پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره47، شماره 4، صص609-623.
رضایی، محمدرضا؛ سرائی، محمدحسین؛ بسطامی نیا، امیر (1395). "تبیین و تحلیل مفهوم «تابآوری» و شاخصها و چارچوبهای آن در سوانح طبیعی". فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم، شماره اول، صص46-32.
رمضان زاده لسبویی، مهدی (1392). "ساختار اجتماعی- اقتصادی تابآوری ساکنان نواحی روستایی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب". پایان‌نامه، استاد راهنما دکتر سید علی بدری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
سادین، حسین؛ میرزاعلی، محمد؛ کوثریصفا، معصومه (1396). "تحلیل خطر و خسارات زمین‌لرزه‌ی مناطق روستایی با استفاده از روش‌های AHP و GIS، مطالعه موردی: دهستان ابرشیوه ی دماوند". دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 11، صص 104- 93.
ساسان پور، فرزانه؛ موسیوند، جعفر (1389). "تأثیر عوامل انسان‌ساخت در تشدید پیامدهای مخاطرات طبیعی در محیط‌های کلان‌شهری با کاربرد منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی". نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 3، شماره 16، صص 50- 29.
سایت شهرداری تهران (1395).
سلمانی مقدم، محمد؛ امیر احمدی، ابوالقاسم؛ کاویان، فرزانه (1393). "بررسی نقش برنامهریزی کاربری اراضی در بهبود تابآوری لرزهای جوامع شهری (نمونهی موردی شهر سبزوار)". مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 5، شماره17، صص۱۷-۳۴.
سمائی، مقداد؛ برزگری، امیر؛ قویمیپناه، محمدرضا؛ جعفری، فرهاد؛ شامی، ابوالفضل (1396). "شبیه‌سازی سناریوهای محتمل رخداد زمین‌لرزه در تهران". علوم زمین، سال 26، شماره 103، صص 156- 141.
شکری فیروزجاه، پری (1396). «تحلیل فضایی میزان تابآوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی»، نشریه علمی پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی، سال 2، شماره 2، صص 44- 27.
عشقی چهاربرج، علی (1390). "ارزیابی آسیبپذیری لرزهای شهر با مدل Fuzzy AHP به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (نمونه موردی منطقه 3 شهرداری تهران)". پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر علی شماعی و سید موسی پورموسوی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی تهران.
عیسیلو، شهابالدین؛ لطیفی، غلامرضا؛ گودرزی، وحید (1395). "ارزیابی آسیبپذیری کالبدی بافت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله احتمالی با استفاده از روش IHWP و سیستم GIS". اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 25، شماره 100، صص 87- 73.
فرزادبهتاش، محمدرضا؛ کینژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی؛ عسگری، علی (1392). "ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تابآوری کلانشهر تبریز". نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره ۳، صص42-33.
قائدرحمتی، صفدر؛ قانعی بافقی، روح اله (1391). "تحلیل تأثیر گسترش فضایی شهر تهران در افزایش آسیبپذیری ناشی از زلزله (دوره زمانی: گسترش فیزیکی 200 سال اخیر)". تحقیقات جغرافیایی، سال 27، شماره 2، صص18240-18218.
محمدی سرین دیزج، مهدی؛ احدنژاد روشتی، محسن (1395). "ارزیابی میزان تابآوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله موردمطالعه: شهر زنجان". نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال سوم، شماره 1، صص 103 -114.
ملکی، سعید؛ امانپور، سعید؛ صفاییپور، مسعود؛ پورموسوی، سیددانا؛ مودت، الیاس (1396). "ارزیابی طیف تابآوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های برنامهریزی، نمونه موردی شهر ایلام". نشریه علمی پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی، سال 2، شماره 1، صص 20- 9.
مهندسین مشاور بافت شهر (1384). "تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه 1 (الگوی توسعه منطقه 1)". مرکز مطالعات و برنامهریزی شهری تهران.
Alexander, D.E. (2013). “Resilience and Disaster Risk Reduction: An Etymological Journey”. Natural Hazards and Earth System Sciences, nhess- 13, 2707–2716.
Alexander. D. (2011). “Resilience Against Earthquakes: Some Practical Suggestions for Planners and Managers”, Vol. 13, No. 2, PP109-115.
Bastaminia, A., Rezaie, MR., Tazesh, Y., Dastoorpoor, M. (2016). “Evaluation of Urban Resilience to Earthquake A Case Study: Dehdasht City”. International Journal of Ecology & Development, Volume 31, Issue Number4
Berke, P., Smith, G., and Lyles, W. (2012), “Planning for Resiliency: Evaluation of State Hazard Mitigation Plans under the Disaster Mitigation Act”. Nat. Hazards Rev. pp: 139-149.
Berkes, F. (2007). “Understanding Uncertainty and Reducing Vulnerability: Lessons from Esilience Thinking”. Natural Hazards 41: 283-295.
Buckle.P, Graham. M and Syd S. (2000). “New Approaches to Assessing Vulnerability and Resilience”, Australian Journal of Emergency Management 2000 (2000), pp. 8–14.
Campbell,K.W. (1981). “Near Source Attention of Peak HorizontalAcceleration”, Bulletin, Seismological Society of America, 1981.
Cutter, S.L. (2008). “A Place-Based Model for Understanding Community Resilience to Natural Disasters”. Global Environmental Change, pp. 1-9. doi:10.1016/j. gloenvcha. 2008.07.013.
Cutter, S.L. et al. (2007). “The US Hurricane Coasts: Increasingly Vulnerable?”, Environment 47 (7) (2007), pp. 8–20.
Cutter, Susan L., Burton, Christopher G., and Emrich, Christopher T, (2010). “Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions”. Journal of Homeland Security and Emergency Management: Vol. 7: Iss. 1, Article 51.
Dong, Laigen, Jie Shan. (2013). “A Comprehensive Review of Earthquake Induced Building Damage Detection with Remote Sensing Techniques”, ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 84 (2013), PP 85–99,www.elsevier.com/locate/isprsjprs.
Dutta‚ V. (2012). “War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and Urban Suitability”. A Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development Conference “Urbanisation and Development: Delving Deeper into the Nexus”‚Budapest‚hungary.
Godschalk, D. (2003). “Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities”. Natural Hazards Review, 4, 136–143.
International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC). (2010). World Disaster Report (WDR). available on: http://www.ifrc.org/en/publications-and-reports/world-disasters-report/wdr2010.
Jha, K.‚ Miner‚ W. Geddes‚ S. (2012). “Building Urban Resilience: Principles, Tools, and Practice". The world Bank ‚ pp. 155.
Kärrholm‚ M.‚ Nylund‚ K.‚ Fuente‚ P. (2014), “Spatial Resilience and Urban Planning: Addressing the Interdependence of Urban Retail Areas”‚ Cities‚ Volume 36‚ 121–130.
Klein, R.J. N and Thomalla, F. (2003). “Resilience to Natural Hazards: How Useful is this Concept”?, Environmental Hazards 5 (1–2), pp. 35–45.
León‚ J., March‚ A. (2014). “Urban Morphology as a Tool for Supporting Tsunami Rapid Resilience: A Case Study of Talcahuano”, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, July 2014, Pages 250–262.
Manyena, S.B. (2006). “The Concept of Resilience Revisited”, Disasters 30 (4) (2006), pp. 433–450.
Mayunga, J. S. (2007), "Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A Capital-Based Approach". A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007, Munich, 2007.
Meerow, Sara, Joshua P. Newell, Melissa Stults. (2016). “Defining Urban Resilience: A Review”, Landscape and Urban Planning 147 (2016), PP 38–49
Mileti, D.S. (1999). “Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States”, Natural hazards and Disasters, Joseph Henry Press, Washington, DC (1999).
Milutinoric Zoran. V, Trenda filoski Goran. S. (2003). “An Advanced Approach to Earthguake Risk-Scenarios With Applications to Diffevent European Tows”. RISK- UE- Evk4-CT-2000- 00014.
Min Xu, C., Hao Zhang, J., Kaneyuki N., Qisheng He, J., Chaoyi Chang, Y., and Mengxu, Gao, X. (2010). “Change Detection of an Earthquake Induced Barrier Lake Based onRemote Sensing Image Classification”. International Journal of Remote Sensing.31(13), pp3521-3534.
Mohajer Ashjai, A., & Nowroozi, A.A. (1978). “Observed and Probable Intensity Zoning of Iran Tectonophysics”, Vol.49, pp.249-260. 1978.
Pelling, M. (2003). "The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience". Earthscan, London (2003).
Rose, A. (2004). “Defining and Measuring Economic Resilience to Disasters”. Disaster Prevention and Management, 13, pp.307–314.
Sharifi‚ A.‚ Yamagata Y. (2014). “Resilient Urban Planning”: Major Principles and Criteria‚
Timmerman, P., (1981). “Vulnerability, Resilience and the Collapse of Society: A Review of Models and Possible Climatic Applications”., Institute for Environmental Studies,University of Toronto, Canada.
Tompkins EL, Adger WN. (2004). “Does Adaptive Management of Natural Resources Enhance Resilience to Climate Change?". Ecology and Society 9, 2, pp.10. [online] URL: http://www. Ecologyandsociety. org/vol9/iss2/art10.
United Nation Habitat Program. (2014). “A New STRATEGY OF SUSTainable Neighborhood Planning: Five Principles”. Urban Planning Discussion Note Available on:www.http://unhabitat.org/a-new-strategy-of-sustainable neighborhood-planning-five-principles/
United Nations Climate Change Conference (COP21). (2015). “Climate Change and Natural Disasters Displace Millions”. Affect Migration Flows. December 10, Paris. available on: http://www.migrationpolicy.org/article
Usamah‚ M., Handmer‚ J., Mitchell‚ D., Ahmed‚ I. (2014). “Can the Vulnerable be Resilient? Co-Existence of Vulnerability and Disaster Resilience: INFORMAL Settlements in the Philippines”. International Journal of Disaster Risk Reduction‚ Volume 10, Part A, Pages 178–189.
)