با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی- دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور

چکیده

سکونتگاه­های روستایی همچون دیگر نظام­های زیستی با توجه به موقعیت فضایی و نحوه و محل استقرار خود، به صور مختلف در معرض پویایی و دگرگونی مداوم قرار دارند و متأثر از موقعیت و جایگاه مکانی- فضایی خود در گذر زمان همواره دستخوش تحولات شده­اند، اما پرسش اینجاست که آیا این دگرگونی متناسب با مقتضیات جامعه روستایی بوده است؟ در این پژوهش تنها تغییر الگو و تحول عملکردی خانه­های روستایی مورد بررسی قرار نمی­گیرد، بلکه هدف، تحلیل نقش عوامل مکانی- فضایی بر گونه­شناسی مسکن روستایی و نیز چگونگی و دامنة این تغییر و تحولات ساختاری در همسویی با مناسبات امروز است به گونه­ای که نقش و اهمیت آن در روند زندگی و فعالیت روستایی دچار خدشه نشود. از آنجا که این تحقیق با رویکرد به آینده، به منظور پیدایش اندیشه­ای تازه انجام می‌شود، در زمره تحقیقات توسعه محور و کاربردی قرار می‌گیرد. در این پژوهش با استفاده از روش­های کتابخانه­ای و میدانی، داده­های آماری و اطلاعات لازم جمع­آوری شده است­. در روش میدانی نیز 10 روستای دهستان کیار غربی از توابع استان چهارمحال و بختیاری مورد مطالعه قرار گرفته است. پس از تکمیل پرسشنامه اطلاعات به دست­آمده با استفاده از نرم­افزارspss، داده­پردازی شده­اند. یافته­ها نیز حاکی از آن است که از میان پارامترهای مکانی- فضایی، مؤلفه­های اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی بیش از مؤلفه­های طبیعی- اکولوژیکی بر گونه مسکن روستایی در منطقه مورد مطالعه تأثیر داشته­اند. همچنین، تغییر تأثیرگذاری فرآیندهای فضایی بر موقعیت­های مکانی متفاوت مورد تأیید است. نتایج حاصل نشان می­دهد با توجه به تحولات کارکردی عمیق در خانه‌های روستایی منطقه مورد مطالعه، انطباق با محیط طبیعی از بین رفته و مساکنی با طرح و نقشه‌های شهری بروز یافته است. بنابراین،  باید با ارائه الگویی مکانی- فضایی که مطابق با محیط و فرهنگ مردم این منطقه است برای مقابله با ناهمگونی‌ها و ناهنجاری‌هایی که بافت و الگوی روستا را بر هم می‎زند اقدام کرد.

کلیدواژه‌ها

اکرمی، غلامرضا (1389). «رازهای معماری روستایی». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و محیط روستا. شماره 131. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
امینیان، سعید؛ جانی‌پور، بهروز؛ سهرابی، ثریا (1390). گونه­شناسی مسکن روستایی استان هرمزگان. چاپ اول. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1390). مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین­المللی سکونتگاه­های روستایی: مسکن و بافت (ابعاد فضایی- مکانی سکونتگاه­های روستایی). چاپ اول.
پور دیهیمی، شهرام؛ مشایخ فریدنی، سعید؛ نورتقانی، عبدالمجید (بهار 1392). «هویت و مسکن، بررسی سازوکار تعامل هویت ساکنین و محیط مسکونی». فصلنامه تخصصی مسکن و محیط روستا (علمی- پژوهشی) بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. سال 32. شماره 141.
توکلی مرتضی و دیگران (1388). «بررسی تحول معماری مسکن روستایی: مطالعه موردی شهرستان آق قلا». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و محیط روستا. شماره 127. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
جهانی‎ثانی، محمدمهدی؛ نوعی، فاطمه (1389). نقش جاذبه‌های طبیعی در تحول مساکن روستایی. مجموعه مقـالات اولین کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه‌های روستایی. چاپ اول. انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
حاجی ابراهیم زرگر، اکبر (1390). درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. چاپ ششم.
حناچی، پیروز؛ کوششگران، علی­اکبر (1390). حفاظت و توسعه در بافت­های با ارزش روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
دلال­پور محمدی، محمدرضا (1379). برنامه­ریزی مسکن. تهران: انتشارات سمت.
زندیه، مهدی؛ حصاری، پدرام (1390). «داوم معماری مسکن روستایی با انگیزه توسعه پایدار روستایی». فصنامه علمی-پژوهشی مسکن و محیط روستا، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. شماره 138.
سرتیپی­پور، محسن (1390). «پدیدارشناسی مسکن روستایی». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و محیط روستا. شماره 133. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
سعیدی، عباس (1381). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: انتشارات سمت.
ــــــــــ (1389). «فضا و انواع آن، دانشنامه مدیریت شهری روستایی تهران». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و محیط روستا. شماره 130. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
ــــــــــ (1392). «مفاهیم بنیادین در برنامه­ریزی کالبـدی-  فضـایی». فصلنامـه بـرنامه­ریزی کالبدی-  فضایی. سال اول. شماره سوم. انتشارات دانشگاه پیام­نور.
ــــــــــ (1391)، مفاهیم بنیادین در برنامه ریزی کالبدی- فضایی، فصلنامه برنامه ریزی کالبدی- فضایی، انتشارات دانشگاه پیام نور، سال اول، شماره اول.
سعیدی، عباس؛ حسینی حاصل، صدیقه (1388). شالوده مکان یابی و استقرار روستاهای جدید. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. چاپ دوم.
سعیدی، عباس؛ حسینی حاصل، صدیقه (1389). شالوده مکان یابی و استقرار روستاهای جدید. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. چاپ دوم.
شکویی، حسین (1389). دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری. تهران: انتشارات سمت. چاپ سیزدهم.
ــــــــــ (1386). فلسفه جغرافیا. تهران: انتشارات یکتاشناسی.
شمس­الدینی، علی (1387). «جایگاه مسکن روستایی در تأثیر پذیری تغییرات کالبدی-فضایی روستاها از محیط شهری». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و انقلاب. شماره 124. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
طالب، مهدی؛ عنبری، موسی (1384). جامعه­شناسی روستایی با ابعاد تغییر و توسعه در جامعه روستایی ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عزیزپور، فرهاد (1389). تحول روابط شهری- روستایی و بازتاب آن در بافت کالبدی روستاها. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین­المللی سکونتگاه­های روستایی­ چاپ اول­ انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
علی­الحسابی، مهران؛ کرانی، نعیمه (بهار 1392). «عوامل تأثیرگذار بر تحول مسکن از گذشته تا آینده».  فصلنامه تخصصی مسکن و محیط روستا (علمی- پژوهشی) بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. سال سی و دوم. شماره 141.
عمران روستایی(1371)، وزارت جهاد سازندگی، طرح و اجرا ؛ صدیقه فخر.
فخر، صدیقه (1371). عمران روستایی. وزارت جهاد سازندگی، طرح و اجرا.
غفاری، سیدرامین (1390). طرح بهسازی روستایی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام­نور. چاپ سوم.
ــــــــــ (1388). مقدمه­ای بر برنامه­ریزی کالبدی سکونتگاه­های روستایی. شهرکرد: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد. چاپ دوم.
قنبری، ابوالفضل (1389). «تحلیل بر نابرابری­های مسکن روستایی شهرستان­های استان آذربایجان شرقی». فصلنامه علمی- تخصصی مسکن و محیط روستا. شماره 136. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
ماهان امین؛ نصیری، احمد (1389). تحلیلی بر مسکن جدید و قدیم روستایی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه­های روستایی. چاپ اول. انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
مطالعات اجمالی بر گونه­شناسی مسکن روستایی، طراحی و ارائه الگوی مسکن روستایی (1388). بنیاد مسکن انقلاب اسلامی چهار محال و بختیاری.
موحد، خسرو؛ فتاحی، کاوه (بهار 1392). «بررسی نقش اقلیم و محیط در شکل­دهی فرم سازه مسکن روستایی استان فارس». فصلنامه تخصصی مسکن و محیط روستا (علمی- پژوهشی). بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. سال 32. شماره 141
میر ریاحی، سعید؛ مجیدی، رومینا (1390). «شناخت فرایند شکل­گیری کالبد روستای سنگان شهرستان تهران». فصلنامه علمی پژوهشی مسکن و محیط روستا. تهران. انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. شماره 134.
Bański, . Wesolowska, ( 2010 )“Transformations in housing construction in rural areas of Poland’s Lublin region – influence on the spatial settlement structure and landscape aesthetics”, Landscape and Urban Planning, 94, 2, 116-126.
N. Thrift (2009). Space: The fundamental stuff of geography. In: Clifford NJ, Holloway SL, Rice SP, and alentine G (eds) Key Concepts in Geography. second edition. London: SAGE. Pp. 85–96.