با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.

10.30473/psp.2023.65482.2632

چکیده

آرامستان­ها یکی از عناصر اثربخش در چیدمان ساختار فضایی سکونتگاه انسانی و به‌ویژه شهرهای ایرانی است. رویکرد توسعه فرهنگی- اجتماعی آرامستان‌ها با افزایش میزان تعاملات اجتماعی و حضورپذیری شهروندی موجب سرزندگی شهری فضاهای شهری می­شود. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و با توجه به ماهیت کارکردی آن از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. در پژوهش حاضر، شیوه جمع­آوری اطلاعات اسنادی و نیز پیمایشی بوده و برای تجزیه و تحلیل داده­های کمی از نرم‌افزار ArcGIS و مدل­هایی نظیر تحلیل خوشه­ای (Group Analysis) و درون‌یابی (IDW) استفاده شده است. به منظور شناخت و تدقیق نواحی فرهنگی آرامستان­ها در کلان شهر مشهد از شاخص‌هایی دسترسی همچون حرم مطهر امام‌ رضا، جاذبه­ها ومناطق نمونه گردشگری، آثار تاریخی، مراکز اقامتی و سایر امکانات و خدمات شهروندی استفاد شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مجموعه­های حرم مطهر رضوی، گنبد خشتی، گنبد سبز و خواجه­ربیع به عنوان ناحیه فرهنگی یک، یاسر و ناصر به عنوان ناحیه فرهنگی دو، خواجه مراد و خواجه اباصلت به عنوان ناحیه فرهنگی سه و میامی به عنوان ناحیه فرهنگی چهار قابل شناسایی است. به منظور افزایش نقش‌آفرینی نواحی فرهنگی آرامستان­ها در سرزندگی شهری کلان‌شهر مشهد، الگوی بومی باغ­مزار برای ارتقای هویت ایرانی در آرامستان­های تاریخی و طرح‌ریزی تأسیسات و تجهیزات گردشگری از طریق پیوند فضایی-عملکردی نواحی آرامستان­های تاریخی ناحیه شهری مشهد با حرم مطهر رضوی در توسعه اجتماعی-فرهنگی آرامستان‌های شهری مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

احمدی، فرشته و نیکبخت، بهناز (1394). طراحی فضاهای عمومی شهری براساس تحلیل رابطۀ بین فرم شهر و سرزندگی، مطالعه موردی: محله همت‌آباد، سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران، دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، دانشگاه شهید بهشتی.
ایرانی‌بهبهانی، هما و وحیدزادگان، فریبا (1391). طراحی محیط و منظر در بافت تاریخی بر اساس الگوی باغ ایرانی، دانشگاه تهران.
بهزادفر، مصطفی و طهماسبی، ارسلان (1392). شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تعاملات اجتماعی. باغ نظر، 10(25)، 1-28.
پاکزاد، جهانشاه (1382). معیارهای سنجش کیفیت فضا، فصلنامه آبادی، 91(3)، 103-94.
پاکزاد، جهانشاه (1389). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، تهران: انتشارات شهیدی.
حقیر، سعید و شوهانی‌زاد، یلدا (1390). چگونگی ارتقای جایگاه گورستان‌ها در جوانب فرهنگی و اجتماعی توسعه پایدار شهری در ایران. باغ نظر، 17(8)، 81-94.
خراسانی‌زاده، فرنوش، صابری، حمید، مومنی، مهدی و موسوی، میرنجف (1399). تبیین ساختاری عوامل موثر بر سرزندگی در فضاهای عمومی شهری اصفهان از دیدگاه شهروندان و گردشگران. جغرافیا و برنامه ریزی، 24(72)، 151-181.
خستو، مریم و سیدی‌رضوانی، نوید (1389). عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری، خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم " مرکز خرید پیاده، نشریه هویت شهر، 4(6)، 63-74.
رهنما، محمدرحیم و بازرگان، مهدی (1399). مدل‌سازی الگوی پخش فضایی ویروس کووید-19 در مناطق روستایی و شهری ایران. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 9(3)، 48-25.
شفیعی، زاهد و زارعی‌مزرعچه، طاهره (1393). آرامستان‌های تاریخی؛ مقاصدی پیش روی گردشگران فرهنگی، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تاکید بر مولفه‌های شهر اسلامی، مشهد مقدس.
فیضی، محسن و رزاقی‌اصل، سینا (1388). گورستان‌ها به مثابه مناظر فرهنگی. فصلنامه اندیشه ایرانشهر، 4(13)، 20-24.
لقایی، حسنعلی، پاکزاد، مریم و فروزان‌پور، علی (1392). ارتقای کیفیت محیطی و سرزندگی عرصه‌های عمومی شهر جدید پردیس از طریق طراحی شهری پایدار. یازدهمین همایش ملی ارزیابی اثرات محیط زیستی، تهران: انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، سازمان حفاظت محیط زیست.
لنارد، سوزانکروهرست و لنارد، هنری (1377). طراحی فضای شهری و زندگی اجتماعی، ترجمه رسول مجتبی پور. نشریه معماری و شهرسازی، 44، 82-87.
مسعودی‌اصل، بهزاد (1395). مناظر فرهنگی و اجتماعی آرامستان میلان با رویکرد فضای باز جمعی شهری. هنر و تمدن شرق، 4(14)، 55-62.
ممتازپور، ارغوان (1390). شناخت و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای بافت تاریخی، فرهنگی، مذهبی آرامستان تخت فولاد اصفهان و تدوین استراتژی‌های
چهارگانه با روش SWOT، دانشگاه پیام‌نور اصفهان.
نهاوندی، الهام (1399). بازخوانی فرهنگی مفهوم سرزندگی در شهرهای ایرانی. هنر و تمدن شرق، 8(28)، 41-52.
Ahmadi, Fereshte and Nikbakht, Behnaz (2014). The design of public urban spaces based on the analysis of the relationship between city form and vitality, a case study: Hamlet Abad neighborhood, the 3rd International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development, Tehran, Permanent Secretariat of the International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development, Shahid Beheshti University. (in Persian).
Behzadfar, Mustafa, Tahmasabi, Arslan (2012). Identifying and evaluating the influencing factors on social interactions. Bagh Nazar, 10(25), 1-28. (in Persian).
Faizi, Mohsen and Razzaghi Asl, Sina (2008). Cemeteries as cultural landscapes. Iranshahr Thought Quarterly, 4(13), 20-24. (in Persian).
Haghir, Saeed and Shohanizad (2010). How to improve the status of cemeteries in cultural and social aspects of sustainable urban development in Iran. Bagh Nazar, 17(8), 81-94. (in Persian).
Irani Behbahani, Homa and Vahidzadegan, Fariba (2011). Environment and landscape design in historical context based on Iranian garden model, University of Tehran. (in Persian).
karras, J. (2015). The 10 Traits of VIBRANT Cities. eBook, access in https://urbanscale.com/ebook/26/10/2019
Khasto, Maryam, Sidi Razwani, Navid (2009). Factors affecting the vibrancy of urban spaces, creating a lively urban space based on the concept of "pedestrian shopping center", Hoyt Shahr Magazine, 4(6), 63-74. (in Persian).
Khorasanizadeh, Farnoosh, Sabri, Hamid, Momeni, Mahdi and Mousavi, Miranjaf (2019). Structural explanation of factors affecting vitality in Isfahan urban public spaces from the perspective of citizens and tourists. Geography and Planning, 24(72), 151-181(in Persian)..
Lagaei, Hassan Ali, Pakzad, Maryam and Forozanpour, Ali (2012). Improving the environmental quality and vitality of the public areas of the new city of Fardis through sustainable urban design. 11th National Environmental Impact Assessment Conference, Tehran: Iran Environmental Assessment Association, Environmental Protection Organization. (in Persian).
Landry, Charles, (2000). Urban Vitality: A New Source of Urban Competitiveness, Prince Claus Fund Journal, ARCHIS issue 'Urban Vitality / Urban Heroes'.
Lennard, Susan Crowhurst; Henry Leonard (1998). Designing urban space and social life, translated by Rasul Mojtabipour. Journal of Architecture and Urbanism, 44, 82-87. (in Persian).
Masoudi Asl, Behzad (2015). Cultural and social landscapes of the Milan cemetery with the approach of urban public open space. Eastern Art and Civilization, 4(14), 55-62. (in Persian).
Miller, D., Jason, D., (2006). Hallowed Ground, Place and Culture, The cemetery and the creation pfplace. space and culture, 9(4), 334-350.
Mumtazpur, Arghwan (2011). Identifying and analyzing the strengths, weaknesses, opportunities, and threats of the historical, cultural, and religious context of Isfahan's Takht-Foulad cemetery and developing four strategies with the SWOT method, Payam Noor University of Isfahan. (in Persian).
Nahavandi, Elham (2019). Cultural reinterpretation of the concept of vitality in Iranian cities. Eastern Art and Civilization, 8(28), 41-52. (in Persian).
Pakzad, Jahanshah (2003). Space Quality Measurement Criteria, Abadi Quarterly, 91, 103-94. (in Persian).
Pakzad, Jahanshah (2010). Theoretical foundations and process of urban design, Tehran: Shahidi Publications. (in Persian).
 
Rahnama, Mohammad Rahim, Bazargan, Mehdi (2019). Modeling the spatial spread pattern of the covid-19 virus in rural and urban areas of Iran. Spatial Economics and Rural Development, 9(3), 25-48. (in Persian).
Riahi Madvar, H., Seifi, A., (2016). Spatial Grouping Analysis and Fuzzy Spatial Analysis of Shahr-e-Babak Plain Groundwater Quality for Drinking and Irrigation, Iran-Water Resources Research, 12(2), 152-157.
Shafiei, Zahid and Zarei Mazraeche, Tahereh (2013). historical cemeteries; Destinations facing cultural tourists, the 6th National Conference on Urban Planning and Management with an emphasis on the components of the Islamic city, holy Mashhad. (in Persian).