با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 گروه جغرافیا- دانشگاه فردوسی مشهد- مشهد- ایران

3 گروه جغرافیا دانشکده ادبیات. دانشگاه فردوسی مشهد

4 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

توسعة همه­جانبه و پایدار گردشگری روستایی مستلزم شناخت و بهره­گیری مناسب از پتانسـیل­هـای بـالقوه و در نهایت برنامه­ریزی درست است؛ جاذبه‌های گردشـگری یکی از عناصر اصلی گردشگری است که بدون آن ایجاد تقاضا برای مقصد گردشگری دشوار است. شهرستان نیشابور با داشتن جاذبه‌های گردشگری روستایی طبیعی و انسانی متنوع، یکی از مقاصد اصلی گردشگری استان خراسان رضوی است که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می­کند و سبب شده که شهرستان نیشابور پس از شهرستان مشهد، موقعیت ویژه­ای در زمینۀ گردشگری در استان خراسان رضوی داشته باشد. بااینکه شهرسـتان نیشابور با ویژگی‌های خاص گردشگری روستایی خود می‌تواند تبدیل به یکی از کانون­های گردشگری روستایی استان شود اما تـاکنون ایـن جاذبه­های متنوع و ارزشمند طبیعی و انسانی کمتر موردتوجه قرارگرفته است. لذا در پژوهش حاضر سعی شده با ظرفیت سنجی جاذبه­ها، محورهای گردشگری روستایی در راستای توسعه گردشگری شناسایی شود. بدیهی است، شناسایی قابلیت‌ها و پتانسیل‌های گردشگری می‌تواند فرصت‌های خوبی برای رشد روستاها فراهم کند. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و گردآوری اطلاعات میدانی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته بوده و به کمک 233 خبره محلی تکمیل شد. تجزیه و تحلیل داده­ها و طبقه­بندی روستاها بـا اسـتفاده از سیسـتم اطلاعـات جغرافیایـی(GIS) و مـدل AHP انجام گرفت؛ بدین منظور، 44 لایه­ اطلاعاتی شـامل 15 جاذبه­ طبیعی، 8 جاذبه فرهنگی و 21 جاذبه تاریخی تهیه و در محیـط GIS تصحیح خطـا گردیـد. اعمـال وزن­هـای مناسـب نیـز به کمک Expert Choice انجـام شـد؛ در ادامه با تلفیق و همپوشـانی لایه‌های اطلاعاتی در محیطGIS ، پهنه­های مناسـب شناسـایی و اولویت­هـای برتـر توسعه گردشگری روستایی به تفکیک هر نوع جاذبه در شهرسـتان نیشابور معرفـی شد. نتایـج نشـان داد، روستاهای دارای پتانسیل بالا در زمینه گردشگری به صورت نواری از حاشیة شمال‌شرق به شمال­غرب شهرستان کشیده شده­اند. روستاهای بوژان، گرینه، ینگجه، چکنه علیا، کلیدر، برزنون، طاقان، عیش­آباد، غار، سوقند، حصار، دیزباد علیا دارای قابلیـت بیشـتری بـوده و لازم اسـت در اولویـت برنامه­های توسعه گردشگری قرار گیرند. همچنین 6/46 درصد شهرستان از نظر پتانسیل جاذبه گردشگری روستایی در طبقه بسیار نامناسب، 61/16 درصد در طبقه نامناسب، 22/21 درصد در طبقه متوسط، 81/14 درصد در طبقه مناسب و 74/0 درصد در طبقة بسیارمناسب قرار دارند. به نظر می­رسد در صورتی که گردشگری روستایی به نحوی مناسب با پراکندگی و تنوع جاذبه‌ها مدیریت و برنامه­ریزی شود، می­تواند خالق یا محرک فرایند توسعه یافته­ای برای حصول به پایداری در نواحی روستایی و صنعت گردشگری باشد.

کلیدواژه‌ها

بخشی­نژاد، محمود(1399). تبیین ظرفیت‌های گر‌دشگری برای توسعة مناطق روستایی استان چهار‌محال ‌‌و ‌‌بختیاری. برنامه­ریزی فضایی(جغرافیا)، 10(4)، 23-1.
بهرامی­جاف، ساجد، صالح­آبادی، ریحانه و شیوراک، رحیم(2021). اولویت‌بندی راهبردهای توسعه گردشگری در مناطق مرزی، نمونه موردی: شهرستان پاوه. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 25(2)،35 -62.
تبریزی، نازنین و زاهدی­کلاکی، ابراهیم(2018). ارزیابی توان اکولوژیک و شناسایی مناطق مستعد توسعه اکوتوریسم پایدار با روش­های MCE و WLC، مورد مطالعه: شهرستان گرگان. فضای جغرافیایی، 18(63)، 224-207.
جهانگیر، محمدحسین، زاهدی، سینا و موسوی­رینه، سیده­مهسا(1399). ارزیابی توان اکوتوریستی پارک چمران کرج با استفاده از مدل    SWOT و ماتریس ذینفعان.
فصلنامه اقتصاد و برنامه­ریزی شهری، 9(4)، 234-226.
حبیبی، پیمان(1399). بررسی چالش­ها و ظرفیت­های توسعه گردشگری به منظور الگوی گردشگری پایدار در شهر نودشه. پایانامه کارشناسی‌ارشد. گروه مدیریت - مدیریت جهانگردی ـ برنامه‌ریزی گردشگری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آموزش عالی باختر ایلام.
خاکپور، براتعلی و کمانداری، محسن(1395). مکانیابی پهنه­های مناسب به­منظور ایجاد مسیر پیادة گردشگری در بافت تاریخی شهر کرمان با استفاده از GIS. نشریة مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 6(3)،84 -63.
رشید­کلویر، حجت­اله، غفاری­هشجین، نعیم، باقری، اصغر و حیدری ساربان، وکیل(1399). بررسی زمینه­های توسعه گردشگری در روستاهای هدف گردشگری مطالعه موردی: روستای کزج شهرستان خلخال. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(3):922 -905.
شوهانی، نادر، نیک­سرشت، مهدی واحمدی، مهدی(1397). ارزیابی توان محیطی برای توسعه طبیعت­گردی در شهرستان ایلام با استفاده از مدل AHP. فصلنامه علمی فرهنگ ایلام، 19(58-59)، 77-93.
شهریاری، سید کمال­الدین، کریم­زاده، علی و شهریاری، شهرزاد(1398). اولویت­بندی قابلیت­ها و جاذبه­های گردشگری در محدوده­های بازآفرینی شده تاریخی، مطالعه موردی: محدوده تاریخی زندیه شیراز. هویت شهر، 14(1):61-74.
صالح­پور، طاهره(1398). شناسایی ظرفیت­های توسعه گردشگری روستایی شهرستان کلیبر مطالعه موردی: مناطق روستایی بخش ابش احمد. پایانامه کارشناسی‌ارشد، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده برنامه­ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
عابدی، سمانه و صداقت، ملیحه(1398). تعیین مولفه­های توسعه اقتصاد گردشگری ایران با تاکید بر تغییرات اقلیمی. اقتصاد محیط زیست و منابع طبیعی، 3(7)، 94-73.
عباس­آباد­عربی، محبوبه(1399). شناسایی پتانسیل­ها و چشم­انداز گردشگری روستایی در منطقه نمونه گردشگری دره میلانلو. پایانامه کارشناسی­ارشد، گروه مدیریت جهانگردی، دانشکده مدیریت، موسسه آموزش عالی شاندیز.
علیزاده زوارم، علی، شفایی‌فلاح، مصطفی(1397). آموزش جامع روش تحلیلی سلسله­مراتبی (AHP) با استفاده از نرم­افزار expert choice. تهران: انتشارات صالحیان.
علیزداده، رضا، ایزدی، حسن و آراسته، مجتبی(1399). رتبه‌بندی ظرفیت گردشگری ورزشی طبیعت‌محور در محورهای گردشگری استان لرستان. گردشگری و توسعه، 9(4)، 267-249.
کامران، حسن، علیزاده، محمد و نیکبخت، ریحانه‌(1399). ارزیابی توانمندی­های ژئوسایت­های منتخب استان اصفهان با مدل بریلها. جغرافیا، 18(64)،22 -5.
قدسی­پور، حسن(1398). فرآیند تحلیل سلسله مراتب(AHP). تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
کمانداری، محسن، چهارراهی، مسعود و قربانپور، حشمت(1399). پتانسیل­های اکوتوریسم استان کرمان زمینه برای توسعه گردشگری آینده. جغرافیا و روابط انسانی، 3(2)، 39-27.
محمدی­ترکمانی، حجت، طاهرخانی، علیرضا و فلاح­پور، سجاد(1398).  ارزیابی توان اکولوژیکی شهرستان میانه در راستای توسعه اکوتوریسم با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(55)، 232-215.
مشکینی، ابوالفضل، بهنام‌مرشدی، حسن و برغمدی، مجتبی(1397). تحلیل و سطح­بندی فضایی محورهای گردشگری روزانه استان تهران برمبنای خدمات و تسهیلات گردشگری. برنامه­ریزی و آمایش فضا،22(2)، 132-95.
مطیعی­لنگرودی، سیدحسن، شریفی، انور و رضائیه‌­آزادی، مریم. امکان سنجی توسعه گردشگری در نواحی روستایی از دیدگاه گردشگران (بخش تخت سلیمان شهرستان تکاب). مطالعات برنامه­­ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 8(24)، 16-1.
موسوی­ندروند، سیده­شهناز، عیسی، حامد و شرقی، سیامک(1398). شناسایی و ارزیابی سایت­های مستعد توسعه گردشگری در محور خرم آباد – پلدختر. کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان.
Albu, R. G., & Cîmpean, R. (2017). Opinions on the main elements to be considered in potential assessment models in tourism. Bulletin of the Transilvania University of Brasov. Economic Sciences. Series V, 10(1), 69-78.‏
Avcikurt, C., Dinu, M., Hacioglu, Necdet. EFE, R., Soykan, A. (2016). Tourism, Environment and Sustainability, ISBN 978-954-07-4021-8.
Aziz, R. C., Hashim, N. A. A. N., & Awang, Z. (2018). Tourism development in rural areas: Potentials of appreciative inquiry approach. Journal of Tourism, Hospitality & Culinary Arts10(1), 59-75.‏
Cetinkaya, C., Kabak, M., Erbaş, M., & Özceylan, E. (2018). Evaluation of ecotourism sites: a GIS-based multi-criteria decision analysis. Kybernetes‏, 47(8), 1664-1686.
Çetinkaya, C., Kabak, M., Erbaş, M., & Özceylan, E. (2018). Evaluation of ecotourism sites: a GIS-based multi-criteria decision analysis. Kybernetes.‏
Curcic, N., Mirković Svitlica, A., Brankov, J., Bjeljac, Z. , Pavlović, S., & Jandžiković, B. (2021). The Role of Rural Tourism in Strengthening the Sustainability of Rural Areas: The Case of Zlakusa Village. Sustainability13(12), 6747.‏
Dordevic, D. Z. , Susic, V., & Janjic, I. (2019). Perspectives of development of rural tourism of the Republic of Serbia. Economic Themes57(2), 219-232.‏
Gunduz, C. O. A. D. E., & Agayi, C. O. (2020). An Evaluation of Rural Tourism Potential for Rural Development in Kenya.‏
Hoang, H. T., Truong, Q. H., Nguyen, A. T., & Hens, L. (2018). Multicriteria
evaluation of tourism potential in the central highlands of Vietnam: Combining geographic information system (GIS), analytic hierarchy process (AHP) and principal component analysis (PCA). Sustainability, 10(9), 3097.‏
Lourens, M. (2007). The underpinnings for successful route tourism development in South Africa (Doctoral dissertation, University of the Witwatersrand).‏
Martínez, J. M. G., Martín, J. M. M., Fernández, J. A. S., & Mogorrón-Guerrero, H. (2019). An analysis of the stability of rural tourism as a desired condition for sustainable tourism. Journal of Business Research100, 165-174.‏
Miller, G,T. (1995), Environment Resource Management, Wadworth Pub. C. 592.
Okech, R., Haghiri, M., & George, B. P. (2015). Rural tourism as a sustainable development alternative: An analysis with special reference to Luanda, Kenya. CULTUR-Revista de Cultura e Turismo6(3), 36-54.
Pejanović, R., Demirović, D., Đorđević, J., & Radović, G. (2014). Potentials for development of rural tourism in Bački Petrovac municipality. Економика пољопривреде61(2), 487 - 500.‏
Slehat, M. (2018). Evaluation of Potential Tourism Resources for Developing Different Forms of Tourism: Case Study of Iraq Al-Amir and Its Surrounding Areas-Jordan (Doctoral dissertation, Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt).
Soltani Moqadas, R. (2018). The Role of Rural Tourism in Sustainable Rural Development: A Case Study of Shandiz Rural Region, Khorasan Razavi Province, Iran. Journal of Sustainable Rural Development , 2(1), 61-76.‏
Tomić, N., Antić, A., Marković, S. B., Đorđević, T., Zorn, M., & Valjavec, M. B. (2019). Exploring the potential for speleotourism development in eastern Serbia. Geoheritage11(2), 359-369.
Trukhachev, A. (2015). Methodology for
evaluating the rural tourism potentials: A tool to ensure sustainable development of rural settlements. Sustainability7(3), 3052-3070.
United Nations World Tourism Organization, 2020.