نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموختۀ دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمرا ن اهواز، اهواز، ایران
2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
3 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
رشد بی‌رویه جمعیت و گسترش سریع شهرها، این مکان‌ها را با چالش‌های متعددی مواجه ساخته است. لذا در جهت ساماندهی این‌گونه از رشد، الگوهای نوین برنامه‌ریزی همچون رشد هوشمند مطرح شده است. کلان شهر اهواز نیز در طی سالهای اخیر، همواره با عوارض نامطلوب رشد لجام‌گسیخته و پرنوسان مواجه بوده که توجه جدی به الگوی رشد هوشمند و حرکت بدین‌سو را در این کلان شهر ضروری می‌نمایاند. بنابراین، این پژوهش با درک ضرورت و اهمیت پژوهش در این حوزه، با روشی توصیفی- تحلیلی به هدف رتبه‌بندی مناطق کلانشهر اهواز به لحاظ تناسب با معیارهای رشد هوشمند به تحقیق پرداخت. محدودۀ مورد مطالعۀ مناطق 8 گانۀ کلانشهر اهواز است که داده‌های مربوط به شاخص‌های 81 گانۀ رشد هوشمند شهری در مقیاس این مناطق و در چهارچوب 4 معیار کالبدی- کاربری اراضی، اجتماعی- اقتصادی، دسترسی- حمل و نقل و زیست‌محیطی با استفاده از مدل تحلیل رابطه‌ای خاکستری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بر اساس یافته‌های تحقیق منطقۀ 4 مناسب‌ترین و منطقۀ 6 نامناسب‌ترین وضعیت را دارند. همچنین بر اساس دیگر نتایج تحقیق، از بین 4 معیار مورد سنجش فوق‌الذکر، معیار زیست‌محیطی در نامناسب‌ترین وضعیت در کلان شهر اهواز قرار دارد. در انتها نیز بر اساس یافته‌های پژوهش، راهکارهایی پیشنهاد شد.
کلیدواژه‌ها
ابراهیم‌زاده، عیسی و رفیعی، قاسم(1388). مکانیابی بهینه جهات گسترش شهری با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). فصلنامه جغرافیا و توسعه، 7(15)، 45-70.
امان‌پور، سعید، دامن‌باغ، صفیه و علیزاده، هادی(1399). تحلیل عوامل موثر در شکل‌گیری تصویر شهر در راستای برندسازی موثر شهری.مطالعه موردی: کلانشهر اهواز. فصلنامه علمی- پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا، 10(35)، 86-67.
انصاری، میترا، شریعت‌پناهی، مجید ولی، ملک‌حسینی، عباس و مدیری، مهدی(1397). تحلیل فضایی توزیع شاخص‌های رشد هوشمند شهری در سطح محلات، مورد مطالعه: شهر ملایر. فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(32)، 112-93.
آروین، محمود، پوراحمد، احمد و زنگنه‌شهرکی، سعید(1396). ارزیابی زمین‌های بایر به منظور توسعه میان‌افزا با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری تلفیقی و Arc GIS، نمونه موردی: کلانشهر اهواز. مجلۀ علمی- پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 182-163.
آروین، محمود، پوراحمد، احمد و زنگنه شهرکی، سعید(1395). سنجش الگوی پراکنده‌رویی و شناسایی حوزه‌های عمل توسعه درونی شهر (نمونه موردی: شهر اهواز). فصلنامه مطالعات محیطی هفت حصار، 5(17)،62-45.
آزادخانی، پاکزاد، حسین‌زاده، جعفر و احمدی، قدرت(1398). تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری در ایلام. نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، 8(29)، 68-59.
بوذرجمهری، خدیجه، حسینی‌کهنوجی، سیدرضا و حسینی، نبی‌اله(1398). تحلیل مولفه‌های اثرگذار بر مشارکت شهروندان در ادارۀ امور شهرها، نمونه موردی: مناطق هشت‌گانۀ کلانشهر اهواز. مجله علمی- پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا، 9(34)، 52-37.
جلیزی، عدنان، شریفی، عبدالنبی و سلیمانی مقدم، پرویز(1396). ارزیابی و تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری، مورد مطالعه: شهر اهواز. چهارمین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه اقتصاد شهری. شیراز، موسسه آموزشی مدیران خبره نارون و تحت حمایت سیویلیکا.
حسن‌پور، سحر(1394). تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری در شهر اهواز. کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط‌زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته. تهران، دبیرخانه دائمی کنفرانس و تحت حمایت سیویلیکا.
حسین‌زاده، رباب(1399). بررسی رشد شهری و تبدیل اراضی زراعی و بایر به توده شهری، مطالعه موردی: شهر ارومیه. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(2)، 514-499.
حسینی‌خواه، حسین و زنگی‌آبادی، علی(1396). تحلیل روند و نحوۀ گسترش شهرهای سیاسی- اداری ایران، مورد پژوهی: یاسوج از پیدایش تاکنون. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 28(4)، 164-143.
ربانی‌ابوالفضلی، غزاله، شفقی، سیروس و رهنما، محمدرحیم (1397). ارزیابی پراکنده‌رویی شهری با استفاده از مدل‌های برنامه‌ریزی فضایی در مشهد. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جغرافیایی، 33(2)، 107-91.
رحیمی، اکبر(1397)، ارزیابی رشد اسپرال تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره ای و مدل‌سازی توسعه احتمالی. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 29(4)، 124-109.
رحیمی، محمد، قیاسی، سمیرا و امیریان، سهراب(1396). ارزیابی شاخص‌های رشد هوشمند شهری با استفاده از مدل تحلیل عاملی، مطالعه موردی: منطقه یک شهر شیراز. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا، 15(55)، 266-253.
رهنما، محمدرحیم و عباس‌زاده، غلام(1387). اصول و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر مشهد، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
رهنما، محمدرحیم، حسینی، سیدمصطفی و محمدی‌حمیدی، سمیه(1399). سنجش و ارزیابی شاخص‌های شهر هوشمند در کلانشهر اهواز. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی، 52(2)، 611-589.
سجادیان، ناهید، نعمتی، مرتضی، دامن‌باغ، صفیه و شجاعیان، علی(1395). تحلیلی بر رشد سریع شهرنشینی و کیفیت زندگی در کلانشهر اهواز. فصلنامه علمی- پژوهشی آمایش شهری و منطقه‌ای، 6(18)، 214-187.
سرور، هوشنگ(1398). شبیه‌سازی تغییرات کاربری اراضی و
دینامیک شهری، مطالعه مورد: شهر مراغه. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(4)، 912-891.
دینامیک شهری، مطالعه مورد: شهر مراغه. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(4)، 912-891.
ضرابی، اصغر، صابری، حمید، محمدی، جمال و وارثی، حمیدرضا(1390). تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری، مطالعۀ موردی: مناطق شهر اصفهان. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی، 43(3)، 17-1.
عابدینی، اصغر، باقرزاده، مهدی و حاجی‌وند، هادی(1397). ارزیابی و سنجش شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مناطق کلانشهر تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، 18(62)، 209-191.
عباس‌زادگان، مصطفی و رستم‌یزدی، بهمن(1387). بهره‌گیری از رشد هوشمندانه در ساماندهی رشد پراکندۀ شهرها. مجلۀ فناوری و آموزش، 3(4)، 48-33.
عبدالهی، علی‌اصغر و خدامان، زهرا(1395). بررسی و ارزیابی فضایی کالبدی شاخص‌های رشد هوشمند با استفاده از مدل WASPAS، مطالعه موردی: مناطق شهر یزد. نشریه مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 3(3)، 99-79.
عبدالهی، علی‌اصغر و فتاحی، مژگان(1396). سنجش شاخص‌های رشد هوشمند شهری با استفاده از تکنیک ELEKTRE، مطالعۀ موردی: مناطق شهر کرمان. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 21(2)، 147-171.
عبدالهی، علی‌اصغر و قاسمی، مسلم(1397). تحلیل فضایی رشد هوشمند مناطق شهری، مطالعۀ موردی: شهر کرمان. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 13(4)، 1019-1003.
عبدالی، ابراهیم، کلانتری‌خلیل‌آباد، حسین و پیوسته‌گر، یعقوب(1398). تحلیل فضایی- کالبدی نواحی شهری بر اساس شاخص‌های رشد هوشمند شهری، نمونه موردی: شهر یاسوج. فصلنامه دانش شهرسازی، 3(2)، 97-83.
علی‌الحسابی، مهران و عباسی، مریم(1390). نقش ساختار مطلوب شهر در رسیدن به اهداف رشد هوشمند. کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان، موسسه آموزش عالی دانش‌پژوهان، 12-1.
فردوسی، سجاد و شکری‌فیروزجاه، پری(1394). تحلیل فضایی- کالبدی نواحی شهری بر اساس شاخص‌های رشد هوشمند. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(22)،
32-15.
32-15.
فرید، یداله(1373). جغرافیا و شهرشناسی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
قدیری، محمود و خشنود، فریبا(1397). تحلیلی بر الگو و عوامل گسترش فضایی شهر آبدانان. فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، 18(63)، 298-273.
کرکه‌آبادی، زینب و مسلمی، علی(1399). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری با مدل‌های تصمیم‌گیری چند‌معیاره، مورد مطالعه: شهر گرگان. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، 1(2)، 50-35.
مافی، عزت‌الله و قلی‌زاده‌سرایی، شهرزاد(1394). رتبه‌بندی مناطق شهری مشهد بر اساس شاخص تلفیقی رشد هوشمند شهری. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 13(2)، 44-29.
مختاری، رضا، حسین‌زاده، رباب و صفرعلی‌زاده، اسماعیل(1392). تحلیل الگوهای رشد هوشمند شهری در مناطق چهارده‌گانه اصفهان بر اساس مدل‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 5(19)، 82-65.
مشکینی، ابوالفضل، پرهیز، فریاد، مهدنژاد، حافظ، غلامی، علیرضا و تفکری، اکرم(1393). تبیین راهبرد رشد هوشمند شهری در منطقه 19 کلانشهر تهران. فصلنامه هویت شهر، 8(20)، 66-55.
معاونت برنامه‌ریزی شهرداری اهواز(1396). گزیده اطلاعات مناطق، نواحی و محلات کلانشهر اهواز. ویرایش سوم، اهواز: انتشارات روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری اهواز.
معروف‌نژاد، عباس(1390). تأثیر کاربری‌های شهری در ایجاد جزایر حرارتی، مطالعه موردی: کلانشهر اهواز. فصلنامه
علمی- پژوهشی جغرافیایی آمایش محیط، 14(4)، 90-65.
علمی- پژوهشی جغرافیایی آمایش محیط، 14(4)، 90-65.
مفرح‌بناب، مجتبی، مجنونی‌توتاخانه، علی، سلیمانی، علیرضا و آفتاب، احمد(1397). ارزیابی و تحلیل وضعیت پایداری در کلان شهرها، مطالعه موردی: مناطق ده‌گانۀ شهر تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جغرافیایی، 33(1)، 157-140.
ملکی، سعید، داری‌پور، نادیا و سیاحی، زهرا(1396). سنجش رابطۀ میان محل سکونت و انحرافات اجتماعی، مطالعۀ موردی: محلات حاشیه نشین و غیر حاشیه نشین نهضت‌آباد و گلستان شهر اهواز. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(2)، 313-301.
مهرعلی‌تبار‌فیروزجایی، مرتضی(1398). آینده پیش‌رو: کلان روند گسترش شهرنشینی و شهرهای آینده. تهران: مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور.
نظم‌فر، حسین، عشقی‌چهاربرج، علی و اسمعیلی، احمد(1397). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مناطق شهر ارومیه. دوفصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 9(1)، 35-48.
نیک‌پور، عامر، رضازاده، مرتضی و الهقلی‌تبارنشلی، فاطمه(1398). الگوی گسترش کالبدی شهر آمل با رویکرد رشد هوشمند شهری. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 189-175.
ویسی‌پور، معصومه(1393). تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری در شهر اهواز. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی مسعود صفایی‌پور، دانشکدۀ علوم زمین و GIS، دانشگاه شهید چمران اهواز.
Al-Hasabi, M., Abbasi, M. (2011). The role of optimal city structure in achieving smart growth goals. National Conference on Sustainable Development and Urban Development, Isfahan, Institute of Higher Education, 12-1.
Atu, J.E., Ayama,O.R., & Eja,E.I. (2013). Urban sprawl effects on biodiversity in peripheral agricultural lands in calabar
Nigeria.J.Environ, Earth Sci, Vol.3(7), 219-231.
Nigeria.J.Environ, Earth Sci, Vol.3(7), 219-231.
Batty,M. (2008). the size, scale, and shape of cities, Science, 319 (5846), 769-771.
Brueckner,J.K., Helsley,R.W. (2011). Sprawl and blight, J.Urban Econo, 69(2), 205-213.
Cowan,R. (2005). the dictionary of Urbanism, Streetwise Press.
Daniels,T. (2005). land preservation:an
assential ingredient in smart growth. Journal of Planning Literature,19(3), 316-332.
assential ingredient in smart growth. Journal of Planning Literature,19(3), 316-332.
Edwards,M., & Haines,A. (2007). Evaluating smart growth: implications for small communities, Journal of Planning Education and Researchm, 49(64), 31-36.
EPA. (2010). smart growth, a guide to developing and implementing greenhouse gas reduction programs, Local Government Climate and Energy Strategy Guides, 1-11.
European Environment Agency(EEA). (2015). Global megatrends assessment extended background analysis complementing the SOER 2015, Assessment og global megatrends, Publications Office of the European Union.
Ewing,R., Pendoll,R., & Chen,D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts, Transport. Res. Record: J.Transport Res. Record.Board, 1831, 175-183.
Farid, Y. (1994). Geography and urbanism. Tabriz, Tabriz University Press.
Feiock,R.C., Tavares,A.F., & Lubell,M. (2008). Policy instrument choice for growth management and land use regulation. The Policy Studies Journal, 36(3), 461-480.
G.Hevesi,A. (2004). smart growth in New York State: a discussion paper, Comptrollers, Press Office.
Glaeser,E.L., Khan,M.E. (2004). Sprawl and urban growth, Handbook of Regional and Urban EconomicsElsevier. Amsterdam, 6, 2481-2577.
Grant,J. (2007). encouraging mixed use in practice. Inetives, regulations and plans: the role of states and nation-states in smart growth planning,edited by Gerrit-Jan Knaap,Hubert,A.
Haccou, Kelly J, Clifton and John W.Frece, Published by Edward Elgar Publishing.
Haccou, Kelly J, Clifton and John W.Frece, Published by Edward Elgar Publishing.
Hawkins,Ch. (2011). smart growth policy choice: a resource dependency and local government explanation. The Policy Studies Journal, 39(4), 682-697.
Howard,F.L., Richard,J.F. (2004). Urban sprawl and public health, Island Press, Washington DC.
Knaap,G.J., Hopkin,L,D. (2001). The inventory approach to urban growth boundaries. The American Planning Association, 67(3), 350-351.
Li,J., Zhou,H., & Cai,Zh .(2021). Measuring the smart growth spatial performance in developing city of Northwest China Plains Area, Hindawi, 2021, 1-18.
Liu,Ch., Ren,L., Wu,L., & Guo,M .(2020). Measuring the smart growth pattern for medium-sizad cities. Journal of Urban Planning and Development, 146(3), 1-18.
Pereira,P.A., Monkevicius,A., Siarova,H. (2014). Public perception of environmental, social and economic impacts of urban sprawl in Vilnius. Socialimiu Z Mokslu Z Studijos, 6(2), 259-290.
Staley,S.R. (2004). Urban planning, smart growth and economic calculation: an Austrian Critique and extension, The Review of Austrian Economics, June 2004, 17.
Tu,J., Xia,Z.G., Clarke,K.C., & Frei,A. (2007). Impacts of urban sprawl on water quality in easternMassachusetts, USA. Environ.Manage, 40 (2), 183-220.
Wang,Ch. (2017). study on comprehensive evaluation of smart growth cities, Advances in Computer Science Research (ASCR), 76, 122-125.
Yang,F. (2009). if smart is sustainable? An analysis of smart growth policies
and its successful practices, A Thesis Submitted to the Graduate Faculty in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Community and Regional Planning,Iowa State University Ames, IA, USA.
and its successful practices, A Thesis Submitted to the Graduate Faculty in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Community and Regional Planning,Iowa State University Ames, IA, USA.
Zhang,W., Zhang,W .(2017). The smart growth measurement and comparison model based on the principle component analysis, Proceedings of the 2017 5th International Conference on Machinery, Materials and Computing Technology (ICMMCT 2017).
)