با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی.

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه خوارزمی

چکیده

با توجه به تغییرات گسترده کاربری اراضی و ضرورت آگاهی مدیران و برنامه­ریزان از چگونگی تحولات حادث شده برای سیاست­گذاری و چاره­اندیشی جهت رفع معضلات موجود، آشکارسازی تغییرات کاربری زمین، ضروری به نظر می­رسد. بنابرای،  نقشه کاربری اراضی یکی از الزامات هرگونه برنامه­ریزی توسعه ملی و منطقه­ای است که مدیران، برنامه­ریزان و کارشناسان را قادر می­سازد با شناسایی وضع موجود و مقایسه قابلیت­ها و پتانسیل­ها، در زمینه حل معضلات و رفع نیازهای حال و آینده اقدامات لازم را طراحی و اجرا نمایند. امروزه به دلیل هزینه­ بسیار زیاد تهیه­ نقشه­های کاربری ارضی با روش‌های سنتی و دستی، سنجش از دور می­تواند با دقت و سرعت بیشتری به مهندسان در تهیه­ نقشه­ کاربری ارضی و در مرحلۀ بعد، ارزیابی تغییرات در منطقه کمک کند. هدف از این پژوهش تهیه نقشه­های کاربری اراضی دهستان زبرخان و همچنین پایش تغییرات کاربری اراضی این ناحیه در دوره زمانی 1996 تا 2019 میلادی با استفاده از تصاویر ماهواره­ای لندست 5 و 8  مربوط به سنجنده­های TM و OLI است. بر اساس بررسی­های به عمل آمده مشخص شد که کاربری­های اراضی زراعی، اراضی ساخته­شده و مرتع طی این دوره روند افزایشی داشته است، در حالی که اراضی بایر و باغ روند کاهشی داشته­اند. همچنین نتایج گویای آن است که اراضی ساخته­شده شامل کاربری­های شهری­، روستایی، گردشگری (پارک حیات وحش، اقامتگاه بومگردی)، صنعتی، کارگاهی، تأسیسات، ارتباطی (راه­های منطقه­ای و محلی)، نظامی، معدن و منابع ذخیره آب برای کشاورزی بوده است که بیشترین افزایش را کاربری­های شهری و روستایی با 43/461 هکتار، معادل 01/54 درصد  از کل کاربری­ها را در سطح محدوده به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

افسری، احمد و زرآبادی، زهراسادات(1393). تحلیل و سنجش تناسب کاربری زمین با استفاده از سیستم پشتیبان برنامه­ریزی، مطالعه موردی شهر فیض­آباد استان خراسان رضوی. مجله معماری و شهرسازی آرمان­شهر، 21، 279-267.
اکبری، الهه، زنگنه اسدی، محمدعلی و تقوی‌مقدم، ابراهیم(1395). پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش­های مختلف تئوری آموزش آماری منطقه نیشابور. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 6(20)، 50-35.
پرنون، زیبا(1389). بررسی اثرات مهاجرت بر تغییر کاربری اراضی شهر اسلامشهر از سال 1345  تا 1385. پایان­نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
جوانشیری، مهدی، عنابستانی، علی‌اکبر و سجاسی قیداری، حمدالله(1399). تحلیل و آینده­نگری تحولات کالبدی سکونتگاه­های روستایی پیراشهری واقع در حریم کلان شهر مشهد. فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه­ریزی فضایی، 10(2)، 148-119.
حسین­زاده‌دلیر، کریم، سرور، رحیم، بجانی، حسین و احمدی، توحید(1389). تحلیلی بر تحولات کاربری­های اراضی شهر تبریز از دیدگاه توسعه پایدار. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 28(7)، 50-41.
حقیقی‌زیدهی، بهاره، جباریان امیری، بهمن و ابراهیم‌پور، رضا(1392). بررسی تغییرات کاربری/ پوشش سرزمین شهرستان لاهیجان با به کارگیری تکنیک سنجش از دور و نرم افزارIDRISI. سومین کنفرانس بین­المللی برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، دانشگاه تهران.
حیدری سورشجانی، رسول و بیگی، احمدعلی(1397). بررسی رابطه الگوهای فضایی کاربری زمین شهری بر رشد و گسترش شاخک­های خزنده شهری (مطالعه موردی: شهر رشت). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی51(18)، 85-65.
خاکپور، براتعلی، ولایتی، سعداله و کیان­نژاد، قاسم (1386). الگوی تغییر استفاده از زمین در شهر بابل طی سال­های1387-1362. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ منطقه­ای، 9، 64-45.
زاهدی، صالح الدین(1392). بررسی تغییرات کاربری اراضی حوضۀ آبخیز سد قشلاق با استفاده از داده­های سنجش از دور. سومین کنفرانس بین­المللی برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، دانشگاه تهران.
شاطریان، محسن، موسوی، حجت و مومن‌بیک، زهرا(1397). کاربرد داده­های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهری (شهر کرد). فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 111(28)، 250-235.
شنانی‌هویزه، مائده و زارعی، حیدر(1395). بررسی تغییرات کاربری اراضی طی دو دهه دوره زمانی مطالعه موردی: حوزه آبخیز ابوالعباس. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز،14(7)،244 -237.
صدیقی، صابر، دربان‌آستانه، علیرضا و رضوانی، محمدرضا (1396). بررسی عوامل کالبدی و سیاسی- حقوقی تغییرات کاربری اراضی در شهرستان محمودآباد. فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه­ریزی فضایی، 2(7)،58-39.
ضیاء توانا، محمدحسن و امیرانتخابی، شهرام(1386). روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش. مجله جغرافیا  و توسعه، 10، 128-107.
عسگری، علی، رازانی، اسد و رخشانی، پدرام(1381). برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری (سیستم­ها و مدل­ها).چاپ اول، تهران: انتشارات نور علم.
فیضی­زاده، بختیار و میررحیمی، محمود(1387). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهرک اندیشه با استفاده از روش طبقه­بندی شئ­گرا، همایش ژئوماتیک. تهران: سازمان نقشه­برداری کشور.
قرائتی‌جهرمی، مجتبی، ولی، عباسعلی، موسوی، حجت، پناهی، فاطمه و خسروی، حسن(1393). پایش تغییرات کاربری اراضی دشت کاشان با استفاده از داده­های دور­سنجی. مجله بین­المللی علمی تحقیقاتی زمین پویا، 2(52)، 137-129.
مطیعی‌لنگرودی، حسن، رضوانی، محمدرضا و کاتب ازگمی، زهرا(1391). بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری اراضی کشاورزی در نواحی روستایی؛ مطالعۀ موردی: دهستان لیچارکی حسن­رود بندر انزلی. مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 1(1)، 23-1.
نیکخو، نوا، ایلدرمی، علیرضا و نوری، حمید(1393). تحولات کاربری اراضی شهر ملایر با بهره­گیری از سنجش از دور. فصلنامه آمایش محیط، 30، 86-63.
Alavipanah, S.K., Ghazanfari, K., and Khakbaz B., 2010. Literature Contexts of Remote Sensing as Reflected by the Iranian Poems, FIG Congress 2010, Facing the Challenges–Building the Capacity, Sydney, Australia, 11-16.
Arulbalaji, P., & Gurugnanam, B. (2014). Geospatial science for 16 years of variation in land use/land cover practice assessment around Salem District, South India. Journal of Geosciences and Geomatics2(1), 17-20.
Ioannis, M., & Meliadis, M. (2011). Multi-temporal Landsat image classification and change analysis of land cover/use in the Prefecture of Thessaloiniki, Greece. Proceedings of the International Academy of Ecology and Environmental Sciences1(1), 15.‏
Mohammad Muzammal Hossain Bhuiyan, Kamrul Islam, Kazi Nazrul Islam & Mohammed Jashimuddin (2019) Monitoring dynamic land-use change in rural–urban transition: a case study from Hathazari Upazila, Bangladesh, Geology, Ecology, and Landscapes, 3:4, 247-257.
Nalina, P., Meenambal, T., & Sridhar, R. S. (2014). Land use land cover dynamics of Nilgiris district, India inferred from satellite imageries. American Journal of Applied Sciences11(3), 455.‏
Nordborg, M., Sasu-Boakye, Y., Cederberg, C., & Berndes, G. (2017). Challenges in developing regionalized characterization factors in land use impact assessment: impacts on ecosystem services in case studies of animal protein production in Sweden. The International Journal of Life Cycle Assessment22(3), 328-345.
Quesada, B., Devaraju, N., de Noblet‐Ducoudré, N., & Arneth, A. (2017). Reduction of monsoon rainfall in response to past and future land use and land cover changes. Geophysical Research Letters44(2), 1041-1050.
Ramachandran, R. M., & Reddy, C. S. (2017). Monitoring of deforestation and land use changes (1925–2012) in Idukki district, Kerala, India using remote sensing and GIS. Journal of the Indian Society of Remote Sensing45(1), 163-170.
Rasouli, A.A, 2009. Principles of Applied remote Sensing, Presses Universitaires de Tabriz, 777.
Shao, J. A., Wei, C. F., & Xie, D. T. (2006). An insight on drivers of land use change at regional scale. Chinese Geographical Science16(2), 176-182.
Wang SW, Gebru BM, Lamchin M, Kayastha RB, Lee W-K. (2020). Land Use and Land Cover Change Detection and Prediction in the Kathmandu District of Nepal Using Remote Sensing and GIS. Sustainability; 12(9):3925.
www. Usgs.gov.
Yang Zhou, Xunhuan Li, Yansui Liu,, .(2020)Land use change and driving factors in rural China during the period 1995-2015,Land Use Policy 99(2).