با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استادیار، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

4 استادیار، گروه نمایش، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در برنامه‌ریزی توسعه پایدار، توجه به مفهوم مسکن و خانه ضروری است. زیرا مسکن مفهومی فیزیکی است، اما خانه به عنوان مکان زندگی انسان با تمام ابعاد زندگی او در ارتباط و کنش متقابل است و معانی مختلفی را فراتر از مسکن در خود جای می‌دهد. با بهره­گیری از مباحث پدیدارشناسی به عنوان روش ادراک ساختارهای تجربه و آگاهی، می­توان به مطالعات کیفی درباره رابطه انسان و فضای زندگی پرداخت. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر حیاط به عنوان یک عنصر کالبدی ثابت، در معنابخشی به مفهوم خانه سنتی ایرانی به عنوان الگوی مسکن پایدار و بازنمایی آن در سینمای معاصر است. برای این منظور، دو فیلم «طهران تهران» و «مهمان مامان» ساخته داریوش مهرجویی که داستان­هایی برگرفته از زندگی زیسته مردم در دوره معاصر هستند، مورد مطالعه قرار گرفتند. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی، تفسیر و استدلال درباره نقش معناساز عناصر حیاط برای خانه در روایت­های سینمایی­ مذکور پرداخته شده است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که مفهوم خانه و پیوند وجودی آن با انسان در آثار مهرجویی، تأکیدی بر هویت­ بخشی متقابل میان خانه و زندگی انسان­ است و حیاط، مرکزی حیات‌بخش در خانه بوده و از عوامل اصلی در پایداری خانه سنتی ایرانی است. لذا با توجه به بحران هویت و معنا در زندگی‌های معاصر، یکی از راهکارهای بازیابی آن‌ها توجه به نقش حیاط، به عنوان فضای گمشده مسکن معاصر در برنامه­ریزی‌های توسعه پایدار شهری با استفاده از شیوه‌های نوین معماری است.

کلیدواژه‌ها

آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی (1396). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 23(4)، 54-41.
احمدی، زهرا(1391). بازخوانی نقش گمشده حیاط مرکزی در دستیابی به معماری پایدار. نشریه شهر و معماری بومی، 2(2)، 25-40.
ارمغان، مریم(1394). معناسازی برای خانه؛ زندگی روزمره تهران در فیلم های سینمایی. پژوهش­های انسان­شناسی ایران، 5(2)، 73-51.
بیات، یاسر و شیخ مهدی، علی(1396). جستاری بر هستی شناسی مفهوم نمادین خانه در فیلم‌های داریوش مهرجویی. دو فصلنامه نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، 8(15)، 53-41.
پناهی، سیامک(1385). شناخت تاثیر فضاهای معماری بر تجلی معنا در سینمای معناگرا، پایان‌نامه دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
پیراوی‌ونک، مرضیه(1398). پدیدارشناسی، «راه» تفکر و تحقیق. فصلنامه علمی پژوهش­های فلسفی، 144-127.
حاجیان، مینا، تاجر، سعیدعلی و مهدوی‌نژاد، محمدجواد(1399). تأثیر حیاط در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایران در کاشان. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13(30)، 55- 43.
حائری‌مازندرانی، محمدرضا(1388). خانه، فرهنگ، طبیعت(بررسی معماری خانه‌های تاریخی معاصر به منظور تدوین فرآیند و معیارهای طراحی خانه). تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
حمزه‌نژاد، مهدی و دشتی، مینا(1395). بررسی خانه‌های سنتی ایرانی از منظر پدیدارشناسان و سنت گرایان معنوی.  فصلنامه علمی- پژوهشی نقش جهان، 6(2)، 34-24.
دهخدا, علی‌اکبر(1377). لغت‌نامه دهخدا. تهران، دانشــگاه موسســه لغت‌نامه دهخدا، تهران.
عزیزی، محمدمهدی(1380). توسعه شهری پایدار، برداشت و تحلیل‌هایی از دیدگاه‌های جهانی. مجله صفه، 11(33)،27-14.
ربیعی‌فر، ولی الله(1396). تبیین پایداری ساختار کالبدی- فضایی مسکن روستایی استان زنجان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(1)، 90-71.
روستایی، شهریور و علیزاده، شیوا(1399). تحلیل فضایی کیفیت مسکن در شهر ارومیه با استفاده از روشHOT SPOT. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی, 7(1)، 117-101.
رئیسی، محمدمنان(1395). علت کاویِ بحران هویت در معماری و شهرسازی معاصر ایران با تأکید بر سه­گانه بینش، ارزش و کنش. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 21(4)، 74-63.
شیرازی، محمدرضا(1392). جایگاه پدیدارشناسی در تحلیل معماری و محیط. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمانشهر، 6(11)، 99-91.
علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی و عمادالدین، عذرا(1396). الگوی توسعه کالبدی یکپارچه شهر و پیرامون با استفاده از ظرفیت‌های گردشگری مناطق پیراشهری. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی، 4(1)، 70-55.
فرهمندزاده، فریده، بیگدلی، علی و نصیری، محمدرضا(1396). بررسی روند و فرجام نوسازی­های مالی و عمرانی عباس میرزا نایب السلطنه در آذربایجان. پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، 6(1)، 148-133.
کازه‌بیه، آلن(1392). پدیدارشناسی و سینما. ترجمه سیدعلاء‌الدین طباطبایی، تهران: شرکت نشر کتاب هرمس.
ستاری‌ساربانقلی، حسن(1395). منجی شهر در سینمای آخرالزمانی. مطالعات بین رشته‌ای رسانه و فرهنگ، 6(1)، 42-19.
طایفی‌نصرآبادی، مهلا و حاتمی‌نژاد، حسین(1396). تحلیلی بر شاخص‌های پایداری مسکن(مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری مشهد). نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(66)، 327-307.
طاهری، جعفر(1392). بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری، مطالعات معماری ایران، 2(4)، 22-5.
طوفان، سحر(1385). بازشناسی نقش آب در حیاط خانه‌های سنتی ایران. باغ نظر، 3(6)، 81-72.
عطایی‌همدانی، محمدرضا، شالی‌امینی، وحید، حمزه‌نژاد، مهدی و نوروز برازجانی، ویدا(1396). بازخوانی حیاط خانه ایرانی بر اساس نظریه بوم‌شناسی فرهنگی. فصلنامه مدیریت شهری، 16(49)، 451-431.
مظاهری، مجتبی ، دژدار، امید و موسوی، سیدجلیل(1397). تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌های ایرانی با بهره­گیری از روش نحو فضا (Space Syntax). هویت شهر، 12(2)، 108-97.
ندیم، مصطفی و لطیفی‌شیردار، تقی(1394). بازشناسی تاریخ محلی سوادکوه، مطالعه موردی: حمام‌های عمومی. پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، 4(7)، 118-110.
نوربرگ- شولتز، کریستین(1384). مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی. انتشارات آگاه، تهران.
نوربرگ- شولتز، کریستین(1392). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، ترجمه محمود امیریاراحمدی. تهران: نشر آگاه.
Bachelard, G. (1994). The poetics of space; translated from the French by Maria Jolas, with a new foreword by John R. Stilgoe. Baston: Beacon press.
Cooper, C. (1974). The house as a symbol of self. Reprinted in The People, Place, and Space Reader (2014). Lodon: Routledge.
Goharipour, H. (2019). Narratives of a lost space: A semiotic analysis of central courtyards in Iranian cinema. Frontiers of Architectural, 8(2), 164–174.
Hall, p. (1993). Toward Sustainable, Live able and Innovative Cities for 21 Set Century. Inproceeding of the Third Conference of the World Capitals, Tokyo, 22-28.
Heidegger, M. (2001). The Origin of the Work of Art in Poetry, Language, Tran. by Albert Hofstadter. New York: Harper collins.
Pallasmaa, J. (2005). The eyes of the skin, Architecture and the senses; London: Academy Edition.