با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه هنر و معماری دانشگاه پیام نور واحد تهران شرق

2 گروه معماری، دانشکده هنر و معماری واحد تهران غرب، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

چکیده

فضاهای کالبدی امروزه محیط­ مناسبی برای شکل‌گیری و تقویت روابط اجتماعی متقابل و مشارکت در قالب گروه‌های اجتماعی نیست، زیرا روابط اجتماعی تحت‌ تأثیر ویژگی‌های مختلف ساماندهی محیط مانند هم‌پیوندی، نفوذپذیری، خوانایی و مقیاس بر رفتار و سرمایه اجتماعی به­وجود آمده میان انسان‌ها، بسیار موثر است. در واقع کیفیت حضور و فعالیت اجتماعی انسان­ها، فارغ از کالبد فضا نبوده و از رابطه­ای دو­سویه برخوردار است. اخیرا تلاش­های متعددی در جهت ارتقای تعاملات اجتماعی صورت گرفته­ اما سطح سرمایه اجتماعی، تغییر قابل‌توجهی نیافته‌است. در این تحقیق با بررسی ادبیات موضوع در حوزه محیط کالبدی، شکاف مطالعاتی را بی­توجهی به قلمروهای فضایی تبیین می‌کند، لذا هدف این تحقیق به صورت سنجش ارتباط قلمروهای فضایی (خصوصی، نیمه‌خصوصی و عمومی) با سرمایه اجتماعی در محله تدقیق شده ‌است. این تحقیق به روش مطالعه موردی با تجزیه و تحلیل داده‌های نظرسنجی حاصل از پیمایش 382 نفر در شهرک اکباتان تهران انجام شده، انتخاب جامعه آماری براساس نتایج خوشه­بندی فرهنگی اجتماعی محلات تهران (1397)، مطالعات علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا و مشاهدات میدانی نگارنده صورت گرفته ‌است. نتایج حاصل از تحلیل‌های آماری پرسش­نامه‌های پالایش شده نشان می‌دهد که رضایت از قلمروی خصوصی، کیفیت محیطی مناسب در قلمروی عمومی و عزت­نفس به‌عنوان یکی از ویژگی­های فردی با سرمایه اجتماعی همبستگی دارند. همچنین وجود فعالیت­ها و رفتار مشترک مهم در فضاهای عمومی خدماتی در ارتقای سرمایه اجتماعی تأثیرگذار است. یافته‌های حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد توجه به مسکن ساکنان و بهبود کیفیت کالبدی قلمروهای نیمه‌خصوصی و عمومی باید در برنامه­ریزی محلی در اولویت قرارگیرند.

کلیدواژه‌ها

باستانی، سوسن (1394). زنان و سرمایه اجتماعی، تهران: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران.
برادران، سیروس (1398، 1 آذر). پلان­های شهرک اکباتان تهران فاز1-2-3، بازیابی شده از:
https://farsicad.com
پورجعفر، محمدرضا و محمودی‌نژاد، هادی (1388). طراحی شهری و سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری. تهران: هله.
پیران، پرویز (1392). مبانی مفهومی و نظری سرمایه اجتماعی. تهران: علم.
توسلی، محمود (۱۳۹۵). طراحی دسترسی: اصول و روش‌های طراحی شهری و فضا مسکونی در ایران.‌ تهران: دانشگاه ‌تهران.
خوشدل، فاطمه (1396). بررسی تفاوت­های فضایی سرمایه اجتماعی بین شهر قدیم و جدید لار. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزه واری.
رفیع پور، فرامرز (۱۳۹۵). آناتومی جامعه،‌ تهران: شرکت سهامی انتشار.
سلاورزی زاده، محمد، شیخی، حجت و شکاری، زینب (1397). تحلیل و ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محله‌ای، مطالعه موردی: شهر ایلام. برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 3 (1)، 136-123.
سلطان‌زاده، محمد (1396). مفهوم سرمایه اجتماعی در معماری مجتمع‌های مسکونی جوامع اسلامی. پایان‌نامه دکتری، معماری، دانشکده معماری، دانشگاه هنر تبریز.
شکیبایی بیدرونی، فاطمه (1396). ارزیابی اثرات متقابل ساختار کالبدی فرم محله‌های شهری برحضورپذیری و تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی، مطالعه موردی: قزوین. آرمانشهر، 23، 306-295.
فدایی تهرانی، افسانه، سلیمی، مهدی، مستحفظیان و عروف‌زاده، شهرام(1399). الگوی پارادایمی توسعه سرمایه اجتماعی در سازمـان‌هـای ورزشی بـا رویکـرد کیفی داده بنیاد. مدیریت فرهنگی سازمانی، 18(3)، 611-585.
فرگاس، جوزف پی (1399). روانشناسی تعامل اجتماعی (رفتار میان فردی). ترجمه خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت،
تهران: ابجد.
قادری، صلاح‌الدین (1397). ساختار قشربندی اجتماعی و خوشه بندی فرهنگی اجتماعی محله‌های شهر تهران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 7 (4)، 761-731.
قرائی، آزاده، زبردست، اسفندیار، ماجدی، حمید (1397). تبیین ارتباط میان فرم شهر و پایداری اجتماعی، مطالعه موردی: مناطق 22گانه شهر تهران. برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 3 (7)، 93-79.
عبداللهی، مجید، صرافی، مظفر و توکلی‌نیا، جمیله (1389 ). بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن با تاکید بر شرایط محله‌های شهری ایران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42 (72)، 102-83.
کارمونا، تیزدل و ‌متیو، استیو (۱۳۹۴). خوانش مفاهیم طراحی شهری.‌ ترجمه کامران ذکاوت و فرناز فرشاد،‌ تهران: آذرخش.
کریمی، مرضیه، درویش‌نوری، سیمین و هروی، هلن (1398). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی تعهد سازمانی رفتار فرانقشی در محیط‌زیست. مدیریت محیط‌زیست و توسعه پایدار، 16، 6-1.
گل، یان (۱۳۹۶). شهرهایی برای مردم، ترجمه مریم چرخچیان، تهران: گوهر دانش.
گل، سوار و یان، برجیت (1396). چگونه زندگی همگانی را مطالعه کنیم. ترجمه مصطفی بهزادفر و همکاران، تهران: علم فردا.
مظفر، فرهنگ و اسدپور، علی (۱۳۹۱). نقش الگوهای شکلی و اجتماعی در ساماندهی فضاهای باز مجموعه­های مسکونی، قیاس تجارب شهرسازی قرن بیستم و نمونه­های ایرانی. فصلنامه مطالعات شهری،‌ ۳، ۱۱-۱.
میرزاده، محمدرضا (1392، 10 مرداد). بررسی نرمال بودن و روش­های نرمال­سازی داده­ها در SPSS بازیابی شده از:
هاشم­پور، پریسا و سامی، زیبا (1397). نقش کالبد مجتمع‌های مسکونی در حیات پذیری اجتماعی، مطالعه موردی: مجتمع مسکونی امام ره، چمران و آسمان تبریز. برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 3 (7)، 78-68.
Abbott-Chapman, J. and M. Robertson (2009). Adolescents' Favorite Places: Redefining the Boundaries between Private and Public Space. Space and culture, 12 (24), 419-434.
Barton, Hugh, Grant, Marcus, Guise, Richard (2003). Shaping Neighborhoods: A Guide for Health, Sustainability and Vitality. Spon Press: Taylor & Francis.
Bott, Lisa-Michéle, Ankel, Leda, Braun, Boris (2019). Adaptive neighborhoods: The interrelation of urban form, social capital, and responses to coastal hazards in Jakarta. Geoforum, 106, 202–213.
Chen, Long (2018). The Relationship between Urban Form and Urban Sustainability: Empirical Evidence from Florida, PhD Thesis, Department of Urban and Regional Planning, College of Social Sciences & Public Policy.
Engbers, Trent A., Thompson, Michael F., Slaper, Timothy F. (2016). Theory and Measurement in Social Capital Research, Springer Science+Business Media Dordrecht.
 Felcio, J. A., Couto, A., Caiado, A. (2014). Human capital, social capital and organizational performance. Management Decision, 52(2), 350-364.
Fithria, Irfani, Muzayanah, Ummul, Nazara, Suahasil, Raksaka Mahi, Benedictus, Hartono, Djoni (2020). Is there social capital in cities? The association of urban form and social capital formation in the metropolitan cities of Indonesia. International Journal of Urban Sciences, Taylor &Francis Group, 24 (4), 532-556.
Hemani, Shruti, Das, A. K., Chowdhury, Anirban (2017). Influence of urban forms on social sustainability: A case of Guwahati, Assam. Urban Design International , 22, 168–194.
Hoogerbrugge, Marloes M., Burger, Martijn J. (2018). Neighborhood Based social capital and life satisfaction: the case of Rotterdam, The Netherlands. Urban Geography, Taylor &Francis Group, 39 (10), 1484–1509.
Koohsari, M.J, Karakiewicz, J.A, Kaczynski, A.T, (2012) Public Open Space and Walking: The Role of Proximity, Perceptual Qualities of the Surrounding Built Environment, and Street Configuration. Environment and Behavior, 45 (6) 706–736.
Mouratidis, Kostas (2018). Built environment and social well-being: How does urban form affect social life and personal relationships. Cities, 74, 7-20.
Poecze, Flora, Straus, Christine (2020).  Social Capital on Social Media—Concepts, Measurement Techniques and Trends in Operationalization. Information, 11(11), 515.
Ritu, Gulati (2020). Neighborhood spaces in residential environments: Lessons for contemporary Indian context. Frontiers of Architectural Research ,9,20-33.
Wood, L.J, (2006) Social Capital, Neighbourhood Environment and Health: development of measurement tools and exploration of links through qualitative and quantitative research, Doctoral dissertation, Australia, University of Western Australia.
Wood, L, Shannon, T, Bulsara, M, Pikora, T, McCormack, G, Giles-Corti, B, (2008). The anatomy of the safe and social suburb: An exploratory study of the built environment, social capital
and residents’ perceptions of safety. Health & Place, 14, 15–31.
Won, Jaewoong, Lee, Jae-Su (2020). Impact of residential environments on social capital and health outcomes among public rental housing residents in Seoul, South Korea. Landscape and
Urban Planning
, 203, 1-11.
Claridge, Tristan (January 17, 2018). What is Relational Social Capital, Retrieved from:
https://www.socialcapitalresearch.com/relational-social-capital