با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 مدیر گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با توجه به ‌‌اینکه توسعه‌پایدار در محیط‌های شهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است،  لذا این مطالعه سعی دارد تا با بهره‌گیری از رویکرد آینده‌پژوهی و با توجه به عوامل مختلف پایداری، به تحلیل این عوامل در قالب یک سیستم در مناطق 1 و 2 شهر مشهد بپردازد. بدین‌منظور، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد، تکمیل پرسشنامه، مصاحبه و تحلیل‌های نرم‌افزاری انجام شده است. بر اساس مطالعات انجام شده گذشته 30 متغیر اولیه پایداری انتخاب شده و در نهایت بر مبنای نظرات 30 کارشناس، شش متغیر کلیدی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی_فرهنگی، کالبدی و زیست‌محیطی برای منطقه 1 و شش متغیر کلیدی در ابعاد اقتصادی و کالبدی برای منطقه 2 در ماتریس اثرات متقاطع نرم‌افزار میک‌مک شناسایی شد. در ادامه، پس از تعریف وضعیت‌های مطلوب، میانه و فاجعه برای هریک از متغیرهای کلیدی، از جامعه آماری خواسته شد تا با توجه به شرایط مناطق مورد مطالعه، به تأثیرگذاری هر یک از این وضعیت‌ها بر یکدیگر در بازه 3- تا 3 بپردازند تا با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد به تحلیل الگوهای پیش‌روی مناطق مورد مطالعه پرداخته شود. نتایج حاصل از این تحلیل، یک سناریو مطلوب و یک سناریو فاجعه را برای منطقه 1 و پنج سناریو مطلوب، یک سناریو میانه و یک سناریو فاجعه را برای منطقه 2 پیش‌بینی می‌کند که در صورت عدم تحقق سناریو اول که مطلوب‌ترین آینده پیش‌روی هر منطقه است، تحقق سناریو میانه که در واقع همان وضعیت فعلی و سناریو فاجعه که تخریب و کاهش عوامل پایداری است، دنبال خواهد شد. همچنین اگرچه پایداری نهادی نقش کلیدی در پایداری مناطق ندارد، اما به شدت بر سایر متغیرهای پایداری تأثیرگذار است. با توجه به نتایج تحلیل ماتریس اثرات متقاطع، ابعاد کالبدی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی در پایداری منطقه 1 و ابعاد کالبدی و اقتصادی در پایداری منطقه 2 نقش کلیدی ایفا می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

  1. امجدی، زهرا (1395). شناسایی عوامل کلیدی موثر در توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده­نگاری (مطالعه موردیک استان کردستان). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تبریز.

    تقوایی، مسعود و حسینی‌خواه، حسین ( 1396). برنامه‌ریزی توسعه صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده‌پژوهی و سناریونویسی، مطالعه موردی: شهر یاسوج. برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 6 (33)، 8-30.

    حیدری، اکبر، رهنما، محمدرحیم، اجزاء‌شکوهی، محمد و خوارزمی، امیدعلی (1395). تحلیل تحولات فضایی محیط‌زیست شهری در کلانشهر مشهد با استفاده از الگوی آینده‌پژوهی گام طبیعی. جغرافیا و پایداری محیط، 6(18)، 1-19.

    رفیع‌پور، سعید، داداش‌پور، هاشم و تقوایی، علی‌اکبر (1395). عوامل علی و کانون ارزشی آینده‌های بدیل و آینده مرجح/مطلوب شهر پایدار بر مبنای اخلاق زیست‌محیطی. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(27)، 1-20.

    رهنما، محمدرحیم و حسینی، مصطفی (1395). کاربرد نرم‌افزارهای آینده‌پژوهی در مطالعات شهری. مشهد: مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.

    سالنامه آماری شهرمشهد 1395 (1396). مشهد: معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد با نظارت مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد.

    سرایی، محمدحسین، روستا، مجتبی، میرجلیلی، احسان و اسدی، امیر (1392). ارزیابی پایداری اجتماعی محلات شهر جهرم. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 5(15)، 131-146.

    سرایی، محمدحسین.، لطفی، صدیقه و ابراهیمی، سمیه (1389). ارزیابی و سنجش سطح پایداری توسعة محلات شهر بابلسر. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 1(2)،37-60.

    سعیدی، عباس، رحمانی، بیژن، رحمانی‌فضلی، عبدالرضا، عزیزپور، فرهاد و مرادی، ابوالفضل (1396). توان­سنجی توسعه پایدار کالبدی- فضایی در ناحیه ابهر (استان زنجان). فصلنامه علمی_پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران، 15(52)،7-23.

    سلمانی، محمد، کاظمی‌ثانی عطاالله، نسرین، بدری، علی و مطوف، شریف (1395). شناسایی و تحلیل تأثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال‌شرقی تهران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(2)، 1-22.

    صفایی‌پور، مسعود، و روزبه، حبیبه (1392). هویت و توسعه‌ پایدار محله­ای در شهر شیراز، مطالعه موردی: محله فخرآباد. جغرافیا و توسعه، 11(31)، 107-120.

    عزیزی، محمدمهدی (1395). محله مسکونی پایدار، مطالعه موردی: نارمک. نشریه هنرهای زیبا، 7(27)، 35-46.

    علوی، علی، پورطاهری، مهدی و صابری، عبدالمطلب (1396). الزامات توسعه پایدار و ارزیابی توسعه پایدار محله‌ای، مطالعه موردی: محله اکباتان منطقه 5 شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49(1)، 19-34.

    قدیری، محمود و ممسنی، سوگل (1393). تحلیل تطبیقی شاخص‌های توسعه پایدار نواحی شهر بوشهر. فصلنامه‌ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، 16(53)، 69-96.

    مولدان، بدریچ و بیلهارز، سوزان (1381).  شاخص­های توسعه پایدار. ترجمه: ناصر محرم‌نژاد، تهران: سازمان حفاظت محیط‌زیست.

    نظم‌فر، حسین و روشن‌رودی، سمیه (1394). ارزیابی سنجش سطح پایداری توسعه در محلات منطقۀ 9 شهر مشهد بر اساس مدل‌های سلسله مراتبی و تحلیل شبکه. نشریه جغرافیا و آمایش شهری_منطقه ای، 5(15) . 68-49.

    1. Phillis, Y., S. Kouikoglou, Vassilis., Verdugo, Catalina. (2017). Urban sustainability assessment and ranking of cities, Computers. Environment and Urban Systems, 64, 254–265.

    Carli, R., Dotoli, M., Pellegrino, R. (2018). Multi-criteria decision-making for sustainable metropolitan cities assessment. Journal of Environmental Management, 226, 46-61.

    1. Sims, N., R. England, J., J. Newnham, G., Alexander, s., Green, C., Minelli, S., Held, A.(2018). Developing good practice guidance for estimating land degradation in the context of the United Nations Sustainable Development Goals. Environmental Science and Policy, 92, 1_7.

    Cui, X. (2018). How can cities support

    sustainability; a bibliometric analysis of urban metabolism. Ecological indicators, 93, 704-717.

    Fahey, L. and Robert M. R. (1998). Learning from the future, competitive foresight scenarios, Canada.

    Golusin, M. Munitlak Ivanovic, O. Teodorovic, N. (2011). the review of the achieved degree of sustainable development in South Eastern Europe—The use of linear regression method. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15, 766–772.

    Gonzalo, M., Dolores Bovea, M., José Ruá, M. (2015). Sustainability on the urban scale: Proposal of a structure of indicators for the Spanish context. Journal of Environmental impact assessment review, 53, 16-30.

    Hak,T. Janou skova, s. MoldanCharles, B. (2015). Sustainable Development Goals: A need for relevant indicators. ecological Indicators, 60, 565–573.

    Hawkes, D. (1995). Towards the sustainable city. Renewable Energy, 6(3), 345-352.

    Hon, s., Makino, A. (2013). Learning citieas in East Asia; Japan, the republice of korea and china. International Review of Education (Int Rev Educ),59(4), 443-468.

    Ibrahim, F., Omar, D., Nik Mohamad., N. (2015). Theoretical Review on Sustainable City Indicators in Malaysia. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 202, 322 – 329.

    Indicators for sustainable cities, revised in 2018, Science for environment policy in-Depth report. European commission, issue12.

    1. jepson, Edward, Jr., M. Edwards, M. (2010). How Possible is Sustainable Urban Development? An Analysis of Planners’ Perceptions about New Urbanism, Smart Growth and the Ecological City. Planning Practice & Research, 4, 417–437.

    M.lele, S. (1991).  Sustainable Development A Critical Review. World Development,19(6), 607_621.

    Lyon Dahl, A. (2012). Achievements and gaps in indicators for sustainability. Ecological Indicators, 17, 14-19.

    Shen, L., Ochoa, J., N. Shah, M., Zhang, X. (2011). The application of urban sustainability indicators e A comparison between various practices. Habitat International, 35(1), 17_29.

    Unnited Nations. (2015). Transforming our world: The 2030 agender for sustainable development. Retrieved from http://en.unesco.org.