با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

2 دانشگاه پیام نور

3 عضو هیات علمی

چکیده

مخاطرات طبیعی مانند برف، سیل و نظایر آن به عنوان پدیده­های اجتناب­ناپذیر به­شمار می­آیند که همیشه خطری جدی برای جوامع انسانی به‌خصوص جوامع روستایی به شمار می‌روند و اگر این جوامع از تاب‌آوری لازم برخوردار نباشند، آثار زیانبار این مخاطره‌ها افزایش می‌یابد. لذا، سنجش تاب­آوری روستاییان در برابر  مخاطرات طبیعی اهمیت بسیاری دارد. هدف از این پژوهش، سنجش تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در صورت مسدود شدن قطع جاده­های ارتباطی است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی، ماهیت توصیفی ـتحلیلی و برای جمع­آوری داده­ها و اطلاعات از مطالعات اسنادی و میدانی استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق، یازده روستای دهستان باروق در شهرستان میاندوآب است. براساس فرمول کوکران تعداد 281 خانوار روستایی به‌عنوان نمونه تحقیق انتخاب و داده‌های تحقیق با کمک آن­ها به دست آمد. نتایج تحقیق نشان داد، میزان تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی دهستان باروق در صورت قطع جاده‌های ارتباطی توسط برف در سطح مطلوبی قرار دارد و تنها در بعد کالبدی ­کمتر از میانگین است. همچنین مهمترین عامل مؤثر در افزایش تاب­آوری روستاییان در مواقع مسدود شدن جاده­های ارتباطی در اثر بارش برف، «افزایش مشارکت اجتماعی و توان اقتصادی» است.

کلیدواژه‌ها

استوار ایزدخواه، یاسمین (1392). مفاهیم و مدل­هاى تاب­آورى در سوانح طبیعى. فصلنامه دانش پیش­گیرى و مدیریت بحران. 2 (2). 145 ـ15.
رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا­، موسوی، سیدمحمد، پورطاهری، مهدی و فرج­زاده‌اصل، منوچهر (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب­آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی مطالعة موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان. پژوهش­های روستایی. 5 (13)، 639 ـ662.
بدری، علی، رمضان­زاده لسبوئی، مهدی، عسگری، علی، قدیری‌معصوم، مجتبی و سلمانی، محمد (1392). نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب­آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، مطالعه­ موردی: دو حوضه­ چشمه کیله­ شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت. فصلنامه مدیریت بحران. 2 (3)، 37 ـ48.
بهتاش، محمدرضا، وکی‌نژاد، محمدعلی، پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب آوری کلان شهر تبریز. نشریه هنرهای زیبایی، معماری و شهر سازی، 18 (3)، 33 ـ42.
پورطاهری، مهدی، سجاسی‌قیداری، حمداله و صادقلو، طاهره (1390). ارزیابی تطبیقی روش­های رتبه­بندی تکنیک مخاطرات محیطی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: زنجان). پژوهش­های روستایی، 2،(7)، 54 ـ31.
توانکار، فرزام و بنیاد، امیراسلام (1394). بررسی میزان خسارت  برف ناشی از خصوصیات فیزیوگرافی در جنگل­های ناو اسالم، استان گیلان، علوم و فناوری چوب و جنگل (علوم کشاورزی و منابع طبیعی)، 22، (2)،95 ـ117.
خالدی، شهریار، کمالی، سمیه و محمدی، فهیمه (1396). بررسی همدیدی برف سنگین جلگه گیلان در بهمن 1392 و تاثیر آن بر سنجش مدیریت بحران. نشریه مخاطرات محیط طبیعی،  6، (14)، 46 ـ35.
دوستان، رضا، اسکندری، مریم و صادقی، سلیمان (1395). تحلیل همدید بارش برف سنگین جاده های کوهستانی زاگرس مرکزی مطالعه موردی: جاده چلگرد ـ شهرکرد ـ لردگان. فصلنامه فضای جغرافیایی، 16،(56)،  239 ـ221.
رحمانی، بیژن، ایمانی، بهرام و نصرتی، فردین (1390). ارزیابی دیدگاه ساکنان دهستان جوکندان تالش نسبت به چالش­های مدیریت ریسک سیلاب (مطالعه موردی: حوضه خشکه­رود). فضای جغرافیایی، 11(34)، 155 ـ132.
رضایی، پرویز، جانبازی‌قبادی، غلامرضا و جعفرزاده، علیرضا (1389). روند بارش برف در جلگه مرکزی گیلان و پیامدهای ناشی از آن. مجله چشم چشم­انداز جغرافیایی، 5(12)، 57 ـ72.
رضایی، محمدرضا، سرائی، محمدحسین و بسطامی­نیا، امیر (1395). تبیین و تحلیل مفهوم «تاب­آوری» وشاخص­ها و چارچوب­های آن در سوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 6(1)، 32 ـ46.
رضایی، محمد­رضا (1392). ارزیابی تاب­آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه موردی: زلزله محله­های شهر تهران. نشریه مدیریت بحران، 2(3)، 25 ـ36.
رضائی، پرویز، جانبازی، غلامرضا و جعفرزاده، علیرضا (1389). روند بارش برف در جلگه مرکزی گیلان و پیامدهای ناشی از آن. مجله چشم انداز جغرافیایی، 5 (12)، 61 ـ47.
رمضان­زاده لسبوئی، مهدی، عسگری، علی و بدری، سیدعلی (1393). زیرساخت­ها و تاب­آوری در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب منطقه­، مورد مطالعه: مناطق نمونه گردشگری چشمه­کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 1(1)، 52 ـ35.
شکری فیروزجاه، پری (1396). تحلیل فضایی میزان تاب­آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. نشریه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 2(2)، 44 ـ27.
صادقلو، طاهره و سجاسی­قیداری، حمدالله (1393). اولویت‌بندی عوامل موثر بر افزایش تاب‌آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر خشکسالی، موردی، کشاورزان روستاهای ایجرود. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 10،  159 ـ125.
صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمدتقی و سرمدی، هاجر (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه‌ی علیت. محیط‌شناسی، 37 (59)، 112 ـ99.
عنابستانی، علی‌اکبر، جوانشیر، مهدی، محمودی، حمیده و دربان‌آستانه، محمدرضا (1396). تحلیل فضایی سطح تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(4)، 38 ـ17.
غلامحسینی، اسماعیل (1391). بررسی نقش و جایگاه ناجا در مدیریت بحران­های طبیعی (مطالعه موردی: بحران سفید، برف 1383 گیلان). فصلنامه پژوهش‌های مدیریت انتظامی. 7(4)، 549 ـ 568.
فتاحی، ابراهیم و شیراوند، هنگامه (1393). بررسی الگوهای گردش جوی روزهای همراه با بارش برف سنگین در غرب ایران. نشریه مخاطرات محیطی، 1(1)، 107 ـ97.
فخاری، محمدعلی، بابایی، محمد و سعیدی‌زند، مهیار (1389). خسارت برف در توده­های دست کاشت منطقه سوردار و واتاشان (چمستان– مازندران). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 18(3)، 447 ـ457.
قدیری، محمود (1385). آسیب‌پذیری نسبت به بحران؛ مسئله‌ای از جامعه یا برای جامعه؟( مطالعة موردی: کلانشهر تهران). دومین همایش مدیریت بحران. تهران.
محمدی، سعدی، منوچهری، سوران و طلعتی، مرضیه (1396). نقش انجمن­های مردم نهاد در توسعه ظرفیتی جامعه محلی در راستای حفاظت محیط­زیست روستایی (مورد مطالعه: انجمن زیست­محیط سبز چیا). فصلنامه آموزش محیط­زیست و توسعه­پایدار، 6(1)، 83 ـ99..
محمدی­یگانه، محمد، ولائی، بهروز و چراغی، مهدی (1392). اثرات کاهش سطح آب دریاچه اورمیه در اقتصادی کشاورزی روستاهای پیرامون، مطالعه موردی: دهستان مرحمت­آباد شمالی میاندوآب. مخاطرات محیطی مشهد، 5، 67 ـ81.
ملازاده، بهرام، سلیقه، سمیه و علیجانی، بهلول (1393). تحلیل آماری و سینوپتیکی کولاک برف در استان آذربایجان غربی. نشریه مخاطرات محیطی،  1(4)، 900 ـ75.
مؤمن­پور، فروغ، نگاه، سمانه، هادی‌نژاد صبوری، شبنم، فریدمجتهدی، نیما و اسعدی‌اسکویی، ابراهیم (1393). واکاوی سازوکار رخداد مخاطره برف­های سنگین جلگه گیلان در نیم سده اخیر. نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، 9،  36 ـ17.
ورمزیار، حجت و ایمانی، بابک (1396). تحلیل تاب­آوری کسب­وکارهای روستایی در شهرستان ملکان. توسعه کارآفرینی، 10(1)، 200 ـ181.
وزین، نرگس (1386). نقش دانش بومی در کاهش آسیب آسیب‌های محیطی در روستاها (مطالعه موردی: بخش خورش رستم). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.
Adger, W. N. (1999). Social vulnerability to climate change and extremes in coastal Vietnam. World Development 27, 249– 69.
Amekudzi, A. A., Khisty, C.J., & Khayesi, M. (2009). Using the sustainability footprint model to assess development impacts of transportation systems. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 43 (4), 339 ـ 348.
Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J., Abel, M. (2001). From metaphor to measurement: Resilience of what to what? Ecosystems 4, 765 ـ781.
Davis, I., Izadkhah, Y. (2006). Building resilient urban communities. Article from
OHI ,31, 1, 11 ـ21.
Haigh, R. and Amartunga, D. (2010). An integrative review of the built environment discipline’s role in the development of society’s resilience to disasters. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 1(1), 11 ـ24.
Heijman, W.J.M., Hagelaar, J.L.F., & Van Der Hiede, M. (2007). Rural Resilience As A New Development Concept, Proceedings Of 100th Seminar Of EAEE, 283 ـ396.
Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematic 4, 1 ـ23.
Maxwell, S. (2001), EMERGING ISSUES IN RURAL DEVELOPMENT (AN ISSUES PAPER), Overseas Development Institute, London
Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of commu nity disaster resilience: a capital ـbased approach. A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability and resilience building, 22  ـ 28 July, Munich, Germany.
Nelson, V,. Lamboll, R. and Arendse, A. (2008). Climate Change Adaptation, Adaptive Capacity and Development, Discussion Paper, DSADFID
Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management , 13, 307 ـ314.
Smith, K., Petley, N. D. (2009). Enviromental Hazards, assessing risk and reducing disaster. Routledge Press, 1 ـ383.
Wisner, B., et al. (2004). AT RISK: Natural hazards, people’s vulnerability and disasters, Second edition, Routledge.
Yoon, D. K. (2012). Assessment of social vulnerability to natural disasters: a comparative study. Natural Hazards, 63(2): 823 ـ843.