با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

فقر پدیده‌ای جهان شمول، پیچیده و چند وجهی است که متناسب با سطحی از حداقل‌ها در تمامی‌جوامع به صورت نسبی نمایان می‌شود. آنچه که مسئله فقر را به عنوان چالشی جدی پیش روی سیاست‌گذاران قرار داده، مربوط به عدم بهره­مندی از حداقل­های زیستی(مسکن، خوراک، پوشاک) است. از این رو هدف از تحقیق حاضر، شناسایی عوامل پیش‌برندۀ فقر مسکن و سنجش درجه این نوع فقر در نواحی روستایی شهرستان دهگلان است. تحقیق از نوع کاربردی و ماهیت آن توصیفی- تحلیلی بوده و شیوه گردآوری داده‌ها به دو روش اسنادی و میدانی صورت گرفته و از پرسشنامه به عنوان مهمترین ابزار جمع‌آوری داده‌های میدانی بهره گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی(EFA)، تکنیک سروکوال، ماتریس IPA و شاخص سرشمار فقر(HI) استفاده شد. بر اساس یافته­های حاصل از تحلیل عاملی، 38 گزاره، در قالب 10 زیرمعیار و 4 عامل(فقر کالبدی و عملکردی، فقر امنیت و آسایش، فقر برخورداری و بهداشت و فقر حمایتی و قانونی) شناسایی و نام گذاری شد که چهار عامل یاد شده، 8/81 درصد واریانس تجمعی عوامل پیش برنده فقر مسکن روستایی را تبیین می‌کنند. با در نظر گرفتن پیشران­های فقر مسکن روستایی، نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اگرچه کیفیت مسکن جدید روستایی در ابعاد گوناگون وضعیت نسبتاً مطلوبی داشته و فقر مسکن روستایی در ابعاد مختلف کاهش یافته، اما تفاوت­هایی بین میانگین مورد انتظار و کیفیت درک شده وجود دارد، که موجب پدیدار شدن نوعی ضعف به ویژه در در ابعاد کالبدی و اقتصادی شده و دلیل عمده آن، تغییر در فضاهای عملکردی خانه‌های بومی‌ و پایین بودن تسهیلات پرداختی است.

کلیدواژه‌ها

اطهاری، کمال (1384). فقر مسکن در ایران: فقر سیاست اجتماعی. فصلنامه رفاه اجتماعی، 5(18)، 113-128.
پورغفار مغفرتی، محمدرضا و پوررمضان، عیسی(1397). ارزیابی وضعیت شاخص‌های اجتماعی مسکن در نواحی روستایی استان گیلان. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(2)، 270-250.
راغفر، حسین و یوسفوند، فاطمه(1396). فقر مسکن و تغذیه کودکان در شهر تهران-1390. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی(رشد و توسعه پایدار)، 17(3)، 159-191.
ریاحی، وحید، پریزادی، طاهر و سنگین‌استادی، علی(1396). تحلیل الگوهای تامین مسکن در نواحی روستایی، مورد: شهرستان تایباد باخرز. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(2)، 137- 154.
سخاوت‌دوست، نوشین و البرزی، فریبا(1397). تاملی بر نشانه‌شناسی فضاهای ورودی خانه‌های دوره قاجار شهر قزوین از دیدگاه فردینان‌دو سوسور، چارلز سندرس پیرس و امبرتو اکو. نشریه هویت شهر، 12(2)، 79-96.
شفایی، مینو(1397). الگوی طراحی مسکن روستایی، مطالعه موردی: روستای هنجن. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 37(63)، 46-33.
شیروانیان، عبدالرسول و بخشوده، محمد(1391). فقر مسکن روستایی و استراتژی‌های مقابله با آن در ایران. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 31(140)، 115-101.
شیروانیان، عبدالرسول، بخشوده، محمد و مهرجو، سعید(1392). مقایسه رویکرد فقر درآمدی و رویکرد چند بعدی فقر مسکن در برنامه حمایت از مسکن روستایی در ایران. نشریه تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 5(3)، 81-65.
غفاری، غلامرضا و حق‌پرست، عباس(1383). نشانگر­های فقر در مناطق روستایی(مطالعه موردی: روستاهای شهرستان آزادشهر). مجله جامعه‌شناسی ایران، 5(4)، 32-48.
قادرمرزی، حامد و بهمنی، افشین(1397). واکاوی ابعاد فقر مسکن با تاکید بر عملکرد اقتصادی مساکن روستایی شهرستان دهگلان (مطالعه موردی: دهستان ئیلاق جنوبی). دومین همایش ملی چشم‌انداز توسعه پایدار روستایی ایران، تهران، دانشگاه خوارزمی‌.
قادرمرزی، حامد، جمینی، داوود، جمشیدی، علیرضا و چراغی، رامین (1392). تحلیـل نابرابری فضایی شاخص‌های مسکن در مناطق روستایی استان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(3)، 93-113.
قدیری‌معصوم، مجتبی و اکبرپور سراسکانرود، محمد (1390). تحلیل نقش دولت از ساخت مسکن روستایی در برنامه‌های توسعه(مطالعه موردی: برنامه چهارم توسعه کشور). فصلنامه فضای جغرافیایی، 11(34)، 74- 101.
کریمی‌،  مهشید، عیسی، حجت و شهبازی‌چگنی، بهروز، (1397). جستار در چگونگی پیوند ساکن و مسکن. ماهنامه باغ نظر، 15(61)، 16-5.
محمدی‌یگانه، بهروز، چراغی، مهدی، جمشیدی، محمدکاظم و بیات، مجید(1396). تحلیل وضعیت فقر مسکن خانوارهای روستایی(مطالعه موردی: دهستان معجزات، شهرستان زنجان). اولین کنفرانس ملی اندیشه‌ها و فناوری‌های نوین در علوم جغرافیایی، دانشگاه زنجان.
مظاهری، مجتبی، ‌دژدار، امید و موسوی، سیدجلیل (1397). تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌های ایرانی با بهره‌گیری از روش نحو فضا(Space Syntax). نشریه هویت شهر، 12(2)، 108-97.
موسی‌پور، محمدیاسر(1397). بازخوانی مفهوم تزئین در مسکن روستایی ایران(مطالعه موردی: تزئینات مسکن در روستای اوان، استان قزوین). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 37(162)، 3-20.
نصیری، معصومه(1386). توزیع جغرافیایی فقر مسکن و پراکندگی زنان مطلقه خانه‌دار در مناطق 22گانه تهران. فصلنامه رفاه اجتماعی، 6(24)، 240-263.
یاسوری، مجید و امامی‌، سیده‌فاطمه(1397). سنجش وضعیت فقر در نواحی روستایی(مطالعه موردی: دهستان سراوان شهرستان رشت). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(48)، 95-114.
ALKIRE, S., ROCHE, J.M., & VAZ, A.(2017), Changes Over Time in Multidimensional Poverty: Methodology and Results for 34 Countries. World Development, 94, 232–249.
Arouria, M., Youssef, A.B., & Nguyen, C.(2017), Does urbanization reduce rural poverty? Evidence from Vietnam. Economic Modelling, 60, 253–270.
Benevenuto, R., & Caulfield, B.(2019), Poverty and transport in the global south: An overview. Transport Policy, 79, 115-124.
Birch, J.(2015), HOUSING AND POVERTY, Inspiring Social Change.
Burlinson, A., Giulietti, M., & Battisti, G.(2018), The elephant in the energy room: Establishing the nexus between housing poverty and fuel poverty. Energy Economics, 72, 135–144.
Chen J., Wang, Y., We, J., Fang, F., & Song, M. (2016), The influences of aging population and economic growth on Chinese rural poverty. Journal of Rural Studies, 47, 665-676.
Delgado, J.E., & Klasen, S.(2018), Gender and multidimensional poverty in Nicaragua: An individual based approach. World Development, 110, 466-491.
Fitzpatrik, T.(2001)Welfare Theory an Introduction, NEW York, Palgrave.
Gibb, K., Stephens, M., Wright, S., Reusche, D., Besemer, K. & Sosenko, F. (2015), Housing and work incentives. York: JRF.
Griggs, D., Stafford-Smith, M., Gaffney, O., Rockström, J., Öhman, M.C., Shyamsundar, P., Steffen, W., Glaser, G., Kanie, N., & Nobel, I.O. (2013). Policy: sustainable development goals for people and planet. Nature, 495, 305–307.
Hansen, J., Hellin, J., Rosenstock, T., Fisher, E., Cairns, J., Stirling, C., Lamanna, S., Etten, J.V., Rose, A., & Campbell, B.(2019), Climate risk management and rural poverty reduction. Agricultural Systems, 172, 28-46.

Li, E., Deng, Q., & Zhou, Y.(2019), Livelihood resilience and the generative mechanism of rural households out of poverty: An
empirical analysis from Lankao County, Henan Province, China. Journal of Rural Studies, Available online 23 January 2019, https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2019.01.005.

Lo, K., Xue, L., & Wang, M.(2016), Spatial restructuring through poverty alleviation resettlement in rural China. Journal of Rural Studies, 47, 496-505.
Nakabashi, L.(2018), Poverty and economic development: Evidence for the Brazilian states. EconomiA, 19, 445-458.
Naveed, A., & Islam., T.(2010), Estimating Multidimensional Poverty and Identifying the Poor in Pakistan: An Alternative Approach. Research Consortium on Educational Outcomes and Poverty, 28, 1–38.
O’Sullivan, K.C., Howden-Chapman, P., Sim, D., Stanley, J., Rowan, R.L., Clark, I.K., & Morrison, L.(2017), Cool? Young people investigate living in cold housing and fuel poverty. A mixed methods action research study, SSM - Population Health, 3, 66–74.
Sengupta, U.(2010). The hindered self-help: housing policies, politics and poverty in Kolkata, India. Habitat International, 34, 323-331.

T.Vo, T.(2018), Household vulnerability as expected poverty in Vietnam. World Development Perspectives, 10-12, 1-14.

Thiede, C., Lichter, D.T., & Slack, T.(2016), Working, but poor: The good life in rural America?. Journal of Rural Studies, 59, 183-193.
UNICEF,(2005), The State of the World of the Children-Childhood underThreat, UNICEF, New York.
Zhou, Y., Guo, L., & Liu, Y.(2019). Land consolidation boosting poverty alleviation in China: theory and practice. Land Use Pol, 82, 339–348.