با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، پیام نور

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دکتری تخصصی برنامه ریزی روستایی - تحصیلات تکمیلی پیام نور تهران

چکیده

در مطالعات جغرافیایی بر مبنای نگرش سیستمی، هر ناحیه جغرافیایی بمنزله سیستم باز تلقی می‌شود که روستاها و شهرها به عنوان دو جزء اصلی نظام سکونتگاهی دارای ساختار و کارکردهایی هستند که به­واسطه اثر متقابل محیط طبیعی و گروه­های انسانی تکوین می­یابند. این ساختار و کارکردها در شهرستان مریوان به دلیل دخالت و سیاست‌گذاری­های دولت که در قالب برنامه‌های عمران روستایی و بازسازی پس از جنگ تحمیلی(گسترش شبکه‌های ارتباطی)، ایجاد امنیت و تقویت بنیان‌های اقتصادی(گشایش بازارچه‌های مرزی غیر رسمی) انجام گرفت، دستخوش تغییرات زیادی قرار گرفته است. این مقاله با هدف بررسی تأثیر سیاست­گذاری­های مذکور در تحولات ساختی‌– کارکردی مسکن روستایی انجام گرفت. روش انجام پژوهش از حیث هدف از نوع کاربردی و از حیث ماهیت توصیفی‌– تحلیلی و از لحاظ روش‌شناسی متکی بر رویکرد اثبات‌گرایی است. جامعه آماری آن را خانوارهای ساکن در 121 روستای بالای 20 خانوار (سرشماری 1395) شهرستان مریوان تشکیل می­دهد. تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران در دو مرحله صورت گرفت. نخست 52 روستا به روش نمونه­گیری خوشه­ای و متناسب با سهم حوزه­های غربی و شرقی شهرستان به ترتیب 27 و 24 آبادی انتخاب شد. سپس از کل 6305 خانوار ساکن ، 307 خانوار تعیین و به روش نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شد. مقایسه نتایج داده­ها نشان داد که مسکن حوزه­های غربی، هم به لحاظ ساختاری و هم کارکردی دچار تغییرات بیشتر شده‌اند. به­طوری که طبق آزمون T میانگین تفاوت تغییرات مربوط به الگوی ساخت و فرم (64/4 واحد) عناصر زیستی(99/8 واحد) و معیشتی (69/20 واحد) مسکن روستایی در حوزه غربی بیشتر از حوزه شرقی شهرستان است.

کلیدواژه‌ها

اسلامی، لیلا، محمدی‌یگانه، بهروز و چراغی، مهدی(1398). تحلیل عوامل اقتصادی موثر بر تحولات مسکن معیشت محور در نواحی روستایی(مطالعه موردی: دهستان معجزات، شهرستان زنجان). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 38(166)، 48-35.
بدری، سیدعلی، دربان‌آستانه، علیرضا و سعدی، سیما(1396). تأثیر بازارچه‌های مرزی بر ارتقاء شاخص‌های اقتصادی -اجتماعی مناطق روستایی مرزنشین(مطالعه موردی: مرز باشماق مریوان). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)، 7(3)،پیاپی26، 62-41.
جانسون، آریلد(1376). جغرافیا، تاریخ مفاهیم. ترجمه جلال تبریزی. (چاپ اول). تهران: انتشارات سیر و سیاحت.
حافظ‌نیا، محمدرضا(1389). مقدمه‌ای بر روش تحقیق درعلوم انسانی. (چاپ نهم). تهران: انتشارات سمت.
دولفوس، اولیویه(1373). تحلیل جغرافیایی. ترجمه سیروس سهامی. (چاپ اول). مشهد: انتشارات نیکا.
رحمانی، بیژن، سعیدی‌راد، مجید و جلالی، مهسا(1395). تحولات ساختاری- کارکردی مسکن سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اشترینان. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 8(28)، 171-147.
رحمانیفضلی، عبدالرضا، سعیدی، عباس و رحمان‌وند، آرزو(1394). نقش سرمایه‌گذاری‌های شهری در توسعه روستایی. مورد دهستان ژاورود (بخش مرکزی شهرستان کامیاران). جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، 13(46).19-5.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کردستان، اطلاعات آرشیوی، 1395.
سازمان برنامه‌وبودجه (1378). سند برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(1379-1383). پیوست شماره 2 لایحه برنامه. جلد اول. تهران :انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور(1385). مجموعه اسناد ملی توسعه در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، اسناد توسعه ویژه (فرا بخشی). جلد دوم. تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
سعیدی، عباس(1377). مبانی جغرافیایی روستایی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سمت.
سعیدی، عباس(1377). پایداری و ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی. مجله مسکن و انقلاب، 8(27)، 22-17.
سعیدی، عباس(1391). پویش ساختاری - کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه‌ریزی فضایی. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 1(1)، 18-1.
سعیدی، عباس(1382). روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی – شهری یک بررسی ادراکی. انجمن جغرافیایی ایران، 2(1)، 90-71.
سعیدی، عباس(1390). روابط و پیوندهای روستایی- شهری در ایران، (چاپ اول). تهران: انتشارات مهرمینو.
سعیدی، عباس(1390). پویش ساختاری – کارکردی رویکردی نظام­وار در مطالعات مکانی – فضایی. انجمن جغرافیایی ایران، 9(29)، 16-7.
سعیدی، عباس و تقی‌زاده، فاطمه (1384). پیوندهای روستاشهری و توسعه منطقه ای، بررسی تطبیقی شهرستان‌های باغملک و اردکان. جغرافیا (نشریه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، 3(7-6) ، 47-33.
شمس‌الدینی، علی(1387). جایگاه مسکن روستایی در تأثیرپذیری تغییرات کالبدی – فضایی روستاها از محیط‌های شهری. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 27(124)، 40-51.
صیدایی، اسکندر، صادقی، حجت‌اله و فدایی، معصومه (1394). بررسی تغییرات کالبدی و فضاهای جدید مسکن در روستا – شهرها (مطالعه موردی: روستا – شهر ده چشمه؛ شهرستان فارسان). مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی. پیاپی(33)، 90-77.
طالشی، مصطفی، سلطانی‌مقدس، ریحانه، غفاری، سیدرامین و کرمی‌فر، عصمت (1395). واکاوی تأثیر ساختار اقتصادی محصولات زراعی بر پیوندهای روستایی – شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان دزفول). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5(2)، پیاپی14، 212-195.
طاهرخانی، مهدی و افتخاری، عبدالرضا (1383). تحلیل نقش روابط متقابل شهر و روستا در تحول نواحی روستایی استان قزوین. نشریه مدرس علوم انسانی. 8(4)، پیاپی 35، 112-79.
عزیزپور، فرهاد، و قاسمی، سیده عاطفه (1389). نقش منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی(عسلویه) در تحول مکانی- فضایی سکونتگاه­های روستایی، مطالعه موردی: روستای اخند(ناحیه کنگان). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 16(19)، 110-97.
قادرمرزی، حامد (1388). تحولات ساختاری - کارکردی روستاهای حریم شهر سنندج در فرایند گسترش فضایی شهری طی دوره 85-1355. پایان‌نامه دکتری، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه شهید بهشتی.
لینچ، کنت (2005). روابط متقابل شهر و روستا در کشورهای درحال توسعه. ترجمه محمدرضا رضوانی و داود شیخی. چاپ اول. تهران: انتشارات پیام.   
محمدزاده‌لاریجانی، فاطمه (1389). تحلیل تغییرات کارکردی و گذر از روستاهای کشاورزی به روستاهای گردشگری دهستان فیروزجاه شهرستان بابل. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
مرادی اسطلخ زیر(1394). شناخت و اولویت‌بندی الگوهای صحیح مسکن روستایی در توسعه پایدار معماری روستا با
استفاده از تکنیک‌های MADM شهرستان ماسال. فصلنامه مدیریت شهری، (14)40، 359-381.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران.
مؤمنی، مصطفی(1377). پایگاه علم جغرافیا در ایران.(چاپ اول). تهران: انتشارات فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران.
ناندی، آسیش(1377). دولت: در نگاهی نو به مفاهیم توسعه. ترجمه فریده فرهی و وحید بزرگی. تهران: نشر مرکز.
نظری، عبدالحمید (1380). نقش برنامه‌های عمرانی دولت در تحولات فضایی نظام سکونتگاه‌های روستایی استان گلستان(مورد: شهرستان گنبدکاووس). پایان‌نامه دکتری، گروه علوم جغرافیایی، دانشگاه شهید بهشتی.
نظری، عبدالحمید و پک، محمود(1391). ارزیابی الگوی بومی مسکن ترکمن در طرح بهسازی مسکن روستایی(مطالعه موردی: دهستان آق‌آباد، شهرستان گنبدکاووس). برنامه‌ریزی کالبدی فضایی، 1(1)، 38-27.
هنگ مرزی شهرستان مریوان، اطلاعات آرشیوی، 1395.
Ahmad, A. A., Zubairu, A, G., Muhammad, U., B,. & Rozilah, K. D. M.(2014). A Theoretical Perspective on Rural Housing Development and the Problems Associated with Housing Developers in Nigeria: Evidence from Dass Metropolis. Journal of Environment and Earth Science, 4(16),56-60.
Banski,J.,Wesolowska,M.(2010).Transformations in housing construction in rural areas of Poland sublin Region-Influence on the spatial settlement structure and landscape aesthetics. Landscape and Urban Planning Journal,(94), 116-126.
Beel, D., Martin, J.,&Alex,P.(2019).Urban growth strategiesin ruralregions: building The North Growth Deal, REGIONALSTUDIES,DOI:10.1080/00343404.2019.1669783.publishedby Informa UK Limited, trading as Taylor &Francis Group.
Ghiurca,A.,Andrea,L.,&FlorinConstantin,M.(2012).Ruralurbanrelationsinthecontextofsustainabledevelopment.CaseStudy:CuejdiuValleyBasn,NeamtCounty.Lucraristiintificevol.55(2)/2012, seria Agronomie.
Haggett,P.(1972).AModernGeography .Edward Arnold. London.
Kumar,A., Aniruddha, D., & Rajat, S. (2017). Rural Housing in India:Status and Policy Challenges. LokashrayaFoundation,https://www.researchgate.net/publication/319037923
Ling,W., & Dong, J, F. (2018). Rural vitalization-oriented suitability evaluation index for green technologies of rural housing in Northeast China, IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, (188), 1-8.
Siechiping, R., Kago, J., Zhang, X. Q. Augustinus, C. & Tuts, R. (2015). Urban-rural linkages and the role of land tenure systems. Paper presented at The 2015 World Bank Conference On Land And Poverty. Washington, DC, March 22-25.
Turgat, H. (2001). Culture, continuity and change: Structural analysis of the housing pattern in squatter settlement. Global  Environment Research (GBER), (1), 17-25.