با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای دانشگاه زنجان

2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی

3 جغرافیا- دانشگاه شهید بهشتی تهران

4 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی؛ دانشگاه زنجان

چکیده

کاربری اراضی و مدیریت آن، یکی از محورهای مهم در زمینۀ توسعه پایدار و حفظ منابع و بهره‌برداری صحیح از آن­ها است. در این راستا هدف این نوشتار بررسی نقش مدیران محلی در مدیریت کاربری اراضی‌ و جلوگیری از تغییر کاربری غیررسمی در نواحی روستایی شهرستان خرمدره است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری، روستاهای شهرستان خرمدره با تعداد جمعیت 12582 نفر است که با روش نمونه­گیری جدول مورگان، تعداد نمونه 373 نفر از افراد مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل رگرسیونی با کمک نرم­افزارهای ERDAS و SPSS استفاده شد. در طول دوره مورد پژوهش (1348 تا 1392)، 6/1721 هکتار از اراضی شهرستان خرمدره تغییر کاربری داده­اند. در این میان حدود 176 هکتار از اراضی شهرستان به کاربری صنعتی تغییر یافته و حدود 1545 هکتار نیز به کاربری کشاورزی تغییر پیدا کرده­اند. همچنین میزان رضایت جامعه آماری از عملکرد مدیریت محلی در مدیریت کاربری اراضی برابر 726/0 بوده است؛ به عبارت دیگر مدیریت محلی از نظر جامعه آماری تاثیر مستقیم و بالایی بر مدیریت کاربری اراضی و نظارت بر تغییر کاربری اراضی دارد. در بین شاخص­های عملکرد مدیریت محلی، بیشترین میزان رضایت از شاخص «نظارت بر کاربری اراضی روستا» (447/0=β) و کمترین میزان رضایت نیز از شاخص «توسعه اقتصاد روستا (کشاورزی)» (227/0=β) بوده است. برای مدیریت بهتر کاربری اراضی، افزایش نظارت، تغییر کاربری منطبق با توانمندی­های محیطی و تهیه کاداستر کاربری اراضی منطقه ضروری است.

کلیدواژه‌ها

  1. آبداری تفتی، مجتبی(1395).ارزیابی نقش دهیاری ها در فرایند توسعه روستایی(دهستان شیرکوه، استان یزد). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم‌اجتماعی، دانشگاه پیام‌نور.

    امیرنژاد، حمید(1392). بررسی عوامل موثر بر تمایل کشاورزان جهت تغییر کاربری اراضی در استان مازندران. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 5(4)، 106-87..

    براتی، علی‌اکبر، اسدی، علی، کلانتری، خلیل و آزادی حسین(1393). تحلیل آثار تغییر کاربری اراضی کشاورزی از دیدگاه کارشناسان سازمان امور اراضی کشاورزی در ایران. نشریه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 45( 4)، 650-639.

    پورجعفر، سمیرا(1395). نقش مدیریت اکولوژیکی در حفاظت از اراضی کشاورزی در روستاهای در معرض گسترش خانه­های دوم ویلاسازی، مورد مطالعه: شهرستان شمیرانات. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.

    حسنلو، لیلا، عزیزپور، فرهاد و جلالیان، حمید(1397). ارزیابی نقش مدیریت روستایی در پایداری روستاها، مورد مطالعه: دهستان دستجرده(شهرستان طارم). نشریه جغرافیاوتوسعه، 16(52)، 174-157.

    رضویان، محمدتقی(۱۳94). برنامه‌ریزی کاربری اراضی. تهران: انتشارات منشی.

    ریاحی، وحید، عزیزپور، فرهاد و نوری، آذر(1395). تحلیل سطح پایداری محیطی سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان خرمدره. فصلنامهراهبردهایتوسعهروستایی، 3(2)، 173-155.

    زاهدی‌فرد، ندا(١٣٨١). کاربرد داده‌های رقومیTM در تهیه نقشه کاربری اراضی در حوزه آبخیز بازفت. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

    سازمان امور اراضی(1393). مجموعه قوانین و مقررات  مرتبط با حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها. تهران: نشر سازمان آموزش کشاورزی.

    سجاسی‌قیداری، حمدالله و حاجیان، نرگس(1397). ارزیابی مدیریت محلی در مناطق روستایی با شاخصه‌های حکمروایی مطلوب، مورد مطالعه:: روستاهای توابع شهرستان چناران. نشریه آمایش جغرافیایی فضا،8(28)، 208-191.

    شیعه، اسماعیل و پورحیدری، سهیلا(1393). نقش عوامل کاربری زمین در کیفیت پایداری اجتماعی شهر. مجموعه مقالات اولین همایش ملی نظریه­های نوین در معماری و شهرسازی(1-12)، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین .

    صادقلو، طاهره، سجاسی‌‌قیداری، حمدالله و حسینی‌کهنوج، سیدرضا(1398).پیشران‌های کلیدی تغییر کاربری اراضی کشاورزی و اثرات آن بر نواحی روستایی، مورد مطالعه: دهستان میانجام در شهرستان تربت جام. فصلنامهاقتصادفضاوتوسعهروستایی،8(28)، 45-72.

    صدیقی، صابر، دربان‌آستانه، علیرضا و رضوانی، محمدرضا(1396). بررسی عوامل کالبدی و سیاسی حقوقی تغییرات کاربری اراضی در شهرستان محمودآباد. فصلنامه پژوهشی برنامه ریزی فضایی(جغرافیا)، 2(7)، 58-39.

     فیضی‌زاده، بختیار و حاجی‌میررحیمی، سیدمحمود (1387). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهرک اندیشه با استفاده از روش طبقه‌بندی شئ‌گرا، مجموعه مقالات همایش ژئوماتیک. تهران: سازمان نقشه برداری.

    قنبری، سیروس و بهرامی، کیوان(1395). مدیریت محلی و نقش آن در توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی، مورد مطالعه: شهرستان چناران. فصلنامهبرنامه‌ریزیمنطقه‌ای، 6‌(22) ، 135-146.

    کلالی‌مقدم، ژیلا(1394). بررسی عوامل موثر بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی، مورد مطالعه: مناطق روستایی شهرستان رشت). نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(9) ،132-113.

    مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی(1392) .آشنایی با طرح هادی و کنترل و نظارت بر ساخت‌وساز روستایی. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

    موسوی، سیدعارف و طالشی، مصطفی(1392). حقوق و قوانین روستایی. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

    مهرابی، علی(1392). ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی حوزه آبخیز طالقان، مجموعه مقالات کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.

    میردامادی، سیدمهدی و احمدی‌گرجی، حسین(1393). شناسایی عوامل تاثیرگذار بر تغییر کاربری زمین­های کشاورزی از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان ساری، استان مازندران. مجموعه مقالات سومین همایش ملی توسعه پایدار روستایی. همدان: موسسه آموزش عالی عمران و توسعه.

    نوروزی، اصغر، مهدوی، داوود و بدری‌زاده، زهرا(1396). ارزیابی عملکرد دهیاری‌ها در چارچوب شاخص‌های حکمروایی خوب روستایی، مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان اصفهان. فصلنامه پژوهش­های روستایی، 8(4)،649-662.

    1. Al Amin, M., Rashford, B. S., Bastin, C. T., and Aadland, D. M. (2013). Agricultural Land-Use in a Changing Climate. Imp;ications for Waterfowl Habitat in Prairie Canada, 59(2), 185-205.
    2. Atik,M., & Altan,T.,& Artar, M.(2010). Land Use Changes in Relation to Coastal Tourism Developments in Turkish Mediterranean, Polish J. of Environ. Stud, 19(1), 21-33.
    3. Beinat, E. & Nijkamp, P. (1997), "Land use planning and sustainable development, Research Memorandum", Vrije University, Amsterdam.
    4. Caldas, M., Simmons, C., Walker, R., Perz, S., Aldrich, S., Pereira, R., Leite, F. and Arima, E. (2010). Settlement Formation and Land Cover and Land Use Change: A Case Study in the Brazilian Amazon. Journal of American Latin Geography, 9(1), 125-144.
    5. Dempsey, Judith A., Andrew J. Plantinga, Jeffrey D. Kline, Joshua J. Lawler, Sebastian Martinuzzi, Volker C. Radeloff, and Daniel P. Bigelow.(2017). Effects of local land –use planning on development and disturbance in riparian areas. Land Use Policy, 60, 16-25.
    6. Geist, H. J. and Lambin, E. F.(2002). Proximate Causes and Underlying Driving Forces of Tropical Deforestation.Bioscience, 52(2), 143-150.
    7. Gupta, J.P. (2006) Land use planning in India, Journal of Hazardous Materials, 130(2), 300–306.
    8. Jansen,Hans G. P., & Pender,J.,&Damon, A., & Schipper, R.(2006).Rural Development Policies and Sustainable Land Use in the Hillside Areas of Honduras: A Quantitative Livelihoods Approach, international food policy research institute, washington DC.
    9. Jendoubia,Donia,Hossain, Md Sarwar, Giger, Markus(2020). Local livelihoods and land users’ perceptions of land degradation in northwest Tunisia. Environmental Development, 33 (2020), 1-16.
    10. Halfacree,k.(2012).Heterlocal identities?counter- urbanization, second home, and rural consumption in the era of mobilities. Population, Space and place, 18(2), 209-224.
    11. Kaymak, F. & Uyanik, N. (2012).Land Use And Land Use Problems In Turkey, dokuz eylul university press, Izmir.
    12. Khan, J. & Powell,T.(2012).Land Use in the UK, Office for National Statistics; Amii Harwood, University of East Anglia.
    13. Kumar singh, A.(1997). Land Use, Environment and Economic Growth in India, M.D. Publications, New Delhi.

    14. Long, H., Tang, G., Li, X., Heilig, G.K; (2007), Socio-Economic Driving Forces of Land-Use Change in Kunshan, the Yangtze River Delta Economic Area of China. Journal of Environmental Management, 83, 351- 364.
    15. Long, H.(2014).Land use policy in China: Introduction, journal of Land Use Policy. 40(2),  1-5.
    16. Lubowski, R. N., Bucholtz, Sh., Claassen, R., Roberts, M. J., Cooper, J. C., Gueorguieva, A., and Johansson, R.(2006).Environmental Effects of Agricultural land-Use Cahnge. Economic Research Service, United State Department of Agricultural, Economic Research Report, Number 25.
    17. Menconi, Maria Elena, David Grohmann, and Claudia Mancinelli. (2017). “European farmers and participatory rural appraisal: A systematic literature review on experiences to optimize rural  development.” Land Use Policy, 60,  1-1.  
    18. Morgan, R. P. C., & Quinton, J. N., & Rickson, R. J.(1993). EUROSEM user guide version 3.1 , silsoe College Crafield University, Silsoe College, UK.
    19. Oxford English Dictionary.(2012).3rd ed. "agriculture, n." Oxford University Press, Oxford.
    20. Preciado Jeronimo, R., & Rap, E., Vos, J.(2015). The politics of Land Use Planning: Gold mining in Cajamarca, Peru, journal of Land Use Policy, 49(12), 104–117.
    21. Sali, Guido. (2012).Agricultural Land Consumption in Developed Countries. International Association of Agricultural Economists .In 2012 Conference, August 18-24, 2012, Foz do Iguacu, Brazil, no. 126431.
    22. Sfalanga,M.&.Franchi,R.(1998).Relaziontra carica solida in suspensione, caratteristiche fisiografiche esollecitazioni energetiche in due piccolo bacini idrografici (Botrodell, Alpino Valdera).Annallidell , Istituto sperimentale perlo Studio Ela Difesadel Suolo, 9(2), 183-201.
    23. وب‌سایت اداره جهاد کشاورزی استان زنجان تاریخ 19/08/94  بازیابی: 

    Information website:  http://keshaavarz.ir/masaahi/webservice/rptpishraft.php

    1.  وب سایت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان 19/08/94 بازیابی:

    Information website:  http://zanjan.frw.org.ir/00/Fa/StaticPages/Page.aspx?tid=1891