نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مدیر گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد
2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، ایران
3 دانشجوی دکتری برنامه ریزی دانشگاه فردوسی مشهد
4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی
5 دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور
چکیده
امروزه زیستپذیری گفتمانی نیرومند را در توسعۀ شهری و طراحی شهری ایجاد میکند که در پیشینۀ برنامهریزی شهری رواج پیدا کرده است. زیستپذیری شهری از یک طرف گواه تاثیر و جذابیت قوی شهر است و از سوی دیگر ارتباطات و آثار شهری را از طریق جذب سرمایهگذاری بیشتر و منابع انسانی و فرهنگی شدت میبخشد. از این رو، زیستپذیری شهر با شهر سالم، شهر اکولوژیک و توسعه پایدار شهری ارتباط تنگاتنگی دارد. این پژوهش به دلیل ایجاد درک و دانش کاربردی برای مسئولان، مدیران برنامهریزی شهری کلانشهر مشهد در زمینۀ شناسایی و سطحبندی عوامل کلیدی و اثرگذار بر زیستپذیری شهری، از حیث هدفگذاری کاربردی، از حیث روش، توصیفی تحلیلی و از منظر روش جمعآوری داده، ترکیبی از روش اسنادی- پیمایشی است. برای انجام دادن این پژوهش با بررسی جامع پژوهش و همچنین با استفاده از نظر متخصصان، 22 عوامل موثر بر زیستپذیری در سه ابعاد شناسایی شدند؛ سپس با استفاده از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری و با استفاده از ابزار پرسشنامه، عوامل موثر در هشت گروه سطح بندی شدند. درادامه، پس از تشخیص سطوح هریک از عوامل و همچنین با در نظرگرفتن ماتریس در دسترس پذیری نهایی، مدل نهایی ساختار تفسیری ترسیم میشود .براساس نتایج، عواملی مانند توزیع عادلانه امکانات و خدماتزیرساختی، ایجاد حمل و نقل مطلوب و متنوع، تامین نیازهای روزمره، ایجاد اشتغال و درآمد پایدار، توسعۀ کاربریهای مختلط و تنوع و خلاقیت شهری، در ارتباط با موضوع زیستپذیری در کلانشهر مشهد، جزو متغیرهای کلیدی و تاثیرگذار هستند.
کلیدواژهها
ابراهیمزاده، عیسی، بذرافشان، جواد و حبیبزاده، لمسو (1389). تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی روستا-شهرهای کوچک در ایران با استفاده از GIS، مطالعه موردی: خوشرودپی بابل. مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، 2(5)، 111-138.
ابراهیمزاده، عیسی، بریمانی، فرامرز و نصیری، یوسف (1383). حاشیهنشینی: ناهنجاریهای شهری و راهکارهای تعدیل آن، موردشناسی؛ کریمآباد زاهدان.دو فصلنامهجغرافیاوتوسعه، 2(3) ، 121-143
آتشسوز، علی، فیضی، کامران، کزازی، ابوالفضل و الفت، لعیا(1395). مدلسازی تفسیری- ساختاری ریسکهای زنجیرۀ تامین صنعت پتروشیمی. مطالعات مدیریت صنعتی، 14(41)، 39-73.
ادیبی، مهدی، کشاورز، زهرا سادات و قنبری، محمد (1393). بررسی شاخصهای کیفیت زندگی در نواحی روستایی، مطالعه موردی: دهستانهای بخش مرکزی شهرستان اردستان استان اصفهان. مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و محلهای دانشگاه اصفهان، 6(22)، 163-182.
آذر، عادل و بیات، کریم (1387). طراحی مدل فرآیند محوری کسب و کار با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM). نشریه مدیریت فناوری اطلاعات، 1(1)، 13-18.
افشارکهن، جواد، بلالی، اسماعیل و قدسی، علی (1391). بررسی ابعاد اجتماعی مساله کنترل ترافیک شهری (مورد مطالعه: مشهد). مجله مطالعات شهر، 2(4)، 90-59.
اکبری، مجید، بوستان احمدی، وحید، موسوی، سیدچمران و حاجیپور، نازنین (1397). ارزیابی وضعیت زیستپذیری مناطق کلانشهر شیراز از منظر شهروندان. فصلنامه رفاه و توسعه اجتماعی، 10(37)، 154-124.
امینزاده گوهرریزی، بهرام و روشن، مینا (1392). ارائه روش سنجش تطبیقی زیستپذیری در محلات شهری با تاکید بر معیارهای برنامهریزی کاربری زمین (نمونه موردی: شهر قزوین). اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین، دانشگاه بین المللی امام خمینی.
ایراندوست، کیومرث، عیسیلو، علیاصغر و شاهمرادی، بهزاد (1394). شاخص زیستپذیری در محیطهای شهری(بخش مرکزی شهر مقدس قم). فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، 4(13)، 101-118.
بندرآباد، علیرضا(1390). شهر زیستپذیر از مبانی تا معنا. تهران: انتشارات آدرخش.
بندرآباد، علیرضا و احمدینژاد، فرشته (1393). ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی با تاکید بر اصول شهر زیستپذیر در منطقه 22 تهران. پژوهش و برنامهریزی شهری، 5(16)، 55-74.
بندرآباد، علیرضا (1389). تدوین اصول الگوی توسعه فضایی و شکل شهر زیستپذیر ایرانی (مطالعه موردی: مناطق 1،15،22 تهران). رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
پریزادی، طاهر و بیگدلی، لیلا (1395). سنجش سطح زیستپذیری محلات منطقه 17 شهرداری تهران. نشریه تحلیل فضای و مخاطرات محیطی، 3(1)، 65-90.
پورطاهری، مهدی، افتخاری، عبدالرضا رکنالدین و فتاحی، حداله (1388). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی. پژوهشهایجغرافیایانسانی، 76(2)، 13-31.
جعفری مهرآبادی، مریم، اکبری، مجید، عطایی، فرزانه و رزاقیچمازکتی، فرزانه (1396). مدلیابی ساختاری - تفسیری عوامل موثر بر توسعه گردشگری غذا (نمونه موردی: شهر رشت). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 12(3)، 681-698.
جمعهپور، محمود و طهماسبیتهرانی، شهرزاد(1392). تبیین میزان زیست پذیری و کیفیت زندگی در روستاهای پیرامون شهری (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان شهریار). فصلنامه برنامه ریزی توسعه کالبدی، 1(3)، 49-60
حبیبی، داود، قشقایی، رضا و حیدری، فرزاد(1391). نگاهی به ویژگیها و معیارهای شهر زیستپذیر. همایش بین المللی دانشگاه آزاد تبریز.
خراسانی، محمدامین (1391). تبیین زیستپذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی، مطالعه موردی: شهرستان ورامین. رساله دکتری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
خراسانی، محمدامین و رضوانی، محمدرضا (1392). شناخت و تحلیل تفاوت زیستپذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(3)، 55-74.
خراسانی، محمدامین، رضوانی، محمدرضا، مطیعیلنگرودی، سیدحسن و رفیعیان، مجتبی(1392). سنجش و ارزیابی مولفههای زیستپذیری در سکونتگاههای روستایی پیرامون شهری (شهرستان ورامین). توسعه روستایی، 5(1)، 11-90.
خراسانی، محمدامین، رضوانی، محمدرضا، مطیعیلنگرودی، سیدحسن و رفیعیان، مجتبی(1391). سنجش و ارزیابی زیستپذیری روستاهای پیرامون شهری(مطالعه موردی: شهرستان ورامین). نشریه پژوهشهای روستایی، 3(4)، 79-104.
رشیدی ابراهیمحصاری، اصغر، موحد، علی، تولایی، سیمین و موسوی، میرنجف (1395). تحلیل فضایی منطقه کلانشهری تبریز با رویکرد زیستپذیری. فصلنامه علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی، 16( 56 )، 155-176.
رضوانی، محمدرضا و منصوریان، حسن (1387). سنجش کیفیت زندگی: بررســی مفاهیم، شاخصها، مدلها و ارائه مدل پیشــنهادی برای نواحی روستایی. فصلنامه روستا و توسعه، 11(3) ، 1-26.
ساسانپور، فرزانه، تولایی، سیمین و جعفری اسدآبادی، حمزه(1394). سنجش و ارزیابی زیستپذیری شهری در مناطق بیست و دو گانه کلانشهر تهران. فصلنامهبرنامهریزیمنطقهای، 5( 18) ، 42-27.
ساسانپور، فرزانه و جعفریاسدآبادی، حمزه(1392).اصول و ویژگیهای شهر زیستپذیر. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران، اسفند 1392.
ساسانپور، فرزانه، تولایی، سیمین و جعفریاسدآبادی، حمزه (1393). قابلیت زیستپذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری(مورد مطالعه کلانشهر تهران). جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیای ایران)، 12(42)، 129-157.
سلیمانیمهرجانی، محمد، تولایی، سیمین، رفیعیان، مجتبی، زنگانه، احمد و خزائینژاد، فروغ (1395). زیستپذیری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخصها. پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری، 4(1)، 27-50.
شاهیوندی، احمد، قلعهنویی، محمود و علیپوراصفهانی، مریم (1393). بررسی ویژگیهای کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیستپذیری محلههای قدیم نمونه موردی؛ محله سنبلستان اصفهان. دو فصلنامه علمی-پژوهشی مرمت و معماری ایران، 5(9)، 13-26.
شماعی، علی، ساسانپور، فرزانه، سلیمانی، محمد و احدنژادروشنی، محسن (1394).ارزیابی قابلیتهای زیستپذیری بافت فرسوده و راهبردهای تقویت آن (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان). شهرپایدار، 2(2)، 19-34.
صادقلو، طاهره و سجاسیقیداری، حمدالله(1392). تبیین الگوی نظری نقش توسعه خدمات فضای سبز در زیستپذیری شهری. اولین کنفرانس ملیخدمات شهری و محیطزیست، مشهد.
علیاکبری، اسماعیل، مرصوصی، نفیسه و اکبری، مجید (1399). آسیبشناسی فرا روش پژوهشهای زیستپذیری در مقیاس کلانشهرهای ایران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقهای، 10(35)، 106-85.
علیزاده، سجاد (1393).سنجشعواملزیستپذیریباتاکیدبررویکردمشارکت(مطالعۀموردی:محلهبریانمنطقۀ10شهرداری تهران). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
عندلیب، علیرضا (1386). فرآیند نوسازی بافتهای فرسوده شهر تهران. تهران: انتشارات سازمان نوسازی شهر تهران و نشر ریپور.
عیسیلو، علی، بیات، مصطفی و بهرامی، عبدالعلی(1393). زیستپذیری رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی در جوامع روستایی (مطالعه موردی: شهرستان قم، بخش کهک). مسکن و محیط روستا، 146، 107-120.
فلاحمنشادی، الهام، روحی، امیر و فلاحمنشادی، افروز (1394). تحلیل و بررسی اقدامات لازم برای اجرایی شدن حمل و نقل یکپارچه شهری در کلانشهرها؛ نمونه موردی: شهر تهران. فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهر، 6(20)، 98-83.
قربانی، رسول و نوشاد، سمیه (1387). راهبرد رشد هوشمند در توسعه شهری اصول و راهکارها. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 6(12)، 180-163.
مرکز آمار ایران(1395 ). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرمشهد.
ملکحسینی، عباس و ملکپور، حسین (1395). ارزیابی زیستپذیری شهر کرمانشاه، مجله علمی تخصصی جغرافیا، عمران، شهرسازی و معماری، 1(20)، 53-62.
AAli Akbari, S. & Akbari, M. (2017). Interpretive-Structural Modeling of the Factors that Affect the Viability of Tehran Metropolis. Journal of Spatial Planning, 21(1), 1-31.
- Attri,Rajesh,Dev,Nikhil,Sharma,Vivek(2013), Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, Vol. 2(2), 3-8.
- Badland, Hannah. Whitzman, Lowe, Aye, Butterworth, Hes (2014) Urban Liveability: Emerging Lesson From Australian for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science and Medicine, 111, 64-73.
- Florida, R., The Rise of the creative class, NY: Basic Books/ Perseus Books, 2002.
- GGeng, Y., Fujita, T., Bleischwitz, R., Chiu, A., & Sarkis, J. (2019). Accelerating the Transition to Equitable, Sustainable, and Livable Cities: Toward Post-Fossil Carbon Societies. Journal of Cleaner Production, 239, 1-9.
- Herrera, Antonio, Segura, Inmaculada Valor, Expósito, Francisca(2012), Is Miss Sympathy A Credible Defendant Alleging Intimate Partner Violence In A Trial Murder?. The European Journal of Psychology Applied to Legal Context, 2012, 4(2): 179-196.
- Heylen, K. (2006). Liveability in social housing: Three case studies in Flanders. Paper presented at the ENHR conference on housing in an expanding Europe: Theory, policy, participation and implementation, Ljubljana, Slovenia.
- Heylen, K. (2006). Liveability in social housing: three case studies in Flanders.
- Inglehart, Ronald (1990). Culture shift in advanced industrial society. Princeton NJ: Princeton University Press.
- Kotkin, Joel (2001). The New Geography: How the digital revolution in reshaping the American landscape. NY: Random House Paper Backs.
- Larice, M, Z. (2005) Great neighborhoods: the Livability and morphology of high density neighborhoods in urban North America, PhD thesis in University of California, Berkeley.
- Leby, J.L., Hashim, A.H. (2010). Liveability Dimensions and Attributes: Their Relative Importance in the Eyes of Neighborhood Residents. Journal of Construction in Developing Countries, 12 (1), 76–31.
- Lennard, SH and HL Lennard (1995). liveable communities ties observed Carmel. Gondolier press.
- Maghsoodi Tilaki, M. J., Abdullah, A., Bahauddin, A. & Marzbali, M. H. (2014). The necessity of increasing livability for George Town world heritage Site: An analytical review. Modern Applied Science, 8(1), 123–133.
- Mccrea, Rod. Walters, Peter. (2012) Impacts of Urban Consolidation on Urban Liveability: Comparing an Inner and Outer Suburb in Brisbane, Australia, Jurnal Housing, 29)2(, 190-206.
- Nel, Etienne & Goldman, Ian (2005) A FRAMEWORK FOR MONITORING AND EVALUATION OF PRO-POOR LOCAL ECONOMIC DEVELOPMENT, Evaluating and Disseminating Experiences in Local Economic Development (LED) Program, Investigation of Pro -Poor LED in South Africa, 2005.
- Newton,P.(2012),Liveable and Sustainable? Socio-Tecchnical Challenges for Twenty-First- Cntury Cities. Journal of Urban Technology, 19, 81-102.
- Norris, Tyler and Mary Pittman (2000) The health community’s movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, 115, 118-124.
- Radcliff, Benjamin (2001) Politics, markets and life satisfaction: The Political economy of human happiness. American Political Science Review, 95(4), 939-955.
- Rakesh D,Raut,Balkrishna,Narkhede,Bhasker B,Gardas(2017), To identify the critical success factors of sustainable supply chain management practices in the context of oil and gas industries: ISM approach. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 68(2017), 33–47.
- RRuth, Matthias, and Rachel S. Franklin. 2013. Livability for All? Conceptual Limits and Practical Implications. AppliedGeography, 49,18–23.
- Salzano ( 2001) , livability and sustainability. journal of Australian science, Vol. 15.
- Shafer, C.S., Koo Lee, B., Turner, S., )2000(. A tale of three greenway trails: user perceptions related to quality of life. Landscape Urban Plann. 49, 163–178.
- Song, Yang (2011) A Livable City Study in China; Using Structural Equation Models, Thesis submitted in Statistics, Department of Statistics, Uppsala University.
- Van Kamp, Irene. Leidelmeijer, Kees. Marsman, Gooitske and De Hollander,.(2003)Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and Urban Planning, 5-18.
- Victorian Competition and Eficiency Commission (2008) A State of Liveability: An in Inquiry in to enhancing Victoria's Liveability, Final Report, p 10.
- Wheeler, S. (2014). Planning for Sustainability: Creating a Sustainable, Balanced and Ecological Society, Jomahi Poor and Ahmadi Translator, Social Science Publishing, Tehran.
- Wheeler, S.M. (2001). Livable communities: Creating safe and livable neighborhoods, towns and regions in California (Working Paper 2001–2004). Berkeley: Institute of Urban and Regional Development, University of California. http://www-iurd.ced.berkeley.edu/pub/WP-2001-04.PDF (accessed 8 July 2006).
- Zang Zarina, Shadi, Niroomand, Morteza, Heidari, Ali Akbari(2015), Physical and Social Aspects of Vitality Case Study: Traditional street and modern street in Tehran, Procedia - Social and Behavioral Sciences 170 ( 2015 ) 659 – 668.