با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

آسیب­های اجتماعی از مسائل مهم امروزی محسوب می­شود که  به­طور روز افزون در کشورهای مختلف افزایش می­یابد. بسیاری اعتقاد دارند بی‌نظمی‌ها، ناهنجاری­ها، بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی و طلاق از جمله آسیب­های اجتماعی­اند که منشأ آن­ها عوامل فردی، روانی، محیطی و اجتماعی است. گسترش آسیب­های اجتماعی و افزایش آسیب‌پذیری جوامع؛ هزینه­های گزافی را به حاکمیت­ها تحمیل کرده است. از این­رو، سیاستگذاران، مجریان، مدیران، ذینفعان و همچنین محققان دغدغه دارند که این موضوع را در اولویت قرار داده و تلاش می­کنند تا زمینه پیدایش و گسترش پدیده آسیب­های اجتماعی را بررسی کنند و مانع از پیدایش و کاهش گسترش آنها شوند. بنابراین، این تحقیق درصدد است عوامل مؤثر بر آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین شهر یزد را بررسی و  برای کاهش و کنترل این آسیب­ها راهکارهای مناسبی ارائه کند. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که آمار و اطلاعات آن، با پیمایش به دست آمده است. جامعه آماری این پژوهش را خانوارهای ساکن در محلات کشتارگاه، امیرآباد، سجادیه، نصرآباد، کسنویه، مهدی‌آباد، فهادان، مریم‌آباد، چرخاب و سیدالشهدا تشکیل می‌دهند که با استفاده از فرمول کوکران نمونه‌ای با حجم 284 خانوار با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بیکاری، پایین بودن سطح درآمدی خانواده (پدر و فرزند ذکور) و کیفیت مسکن مهمترین عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی در محلات حاشیه‌نشین شهر یزد بوده‌اند. بر اساس نتایج میان مهاجرت و آسیب‌های اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشته است و اعتماد و اطمینان به همسایه در مناطق حاشیه‌نشین مؤثرترین شاخص بر امنیت اجتماعی بوده است. به عبارتی در محلات مورد مطالعه به ازای یک واحد افزایش در متغیر اطمینان به همسایگان در محله، به مقدار 442/7 در میزان احساس امنیت تغییر ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها

‏‫ابراهیم‌زاده، ‌عیسی، بریمانی، ‌فرامرز و نصیری، ‌یوسف (۱۳۸۳). حاشیه‌نشینی؛ ناهنجاری‌های شهری و راهکارهای تعدیل آن: موردشناسی؛ کریم‌آباد زاهدان. جغرافیا و توسعه، 3(2)، 121-146.
‏‫احمدی، ‌حبیب و ایمان، ‌محمد‌تقی. (۱۳۸۴). فرهنگ فقر، حاشیه‌نشینی و گرایش به رفتار بزهکارانه در میان جوانان حاشیه نشین ده پیاله شیراز در سال 1383. جامعه شناسی کاربردی، 19(18)، 99-118.
‏‫بنی‌اسدی، ‌عبدالحمید (۱۳۹۵‌). بررسی رابطه حاشیه‌نشینی و بزهکاری. مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، 9(2)، 95-102.
‏‫بنی‌اسدی، ‌عبدالحمید (۱۳۹۵).ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺑﺰﻫﮑﺎری. مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، 10(2)، 92-99.
‏‫پیران، پرویز (۱۳۸۸). تحلیل جامعه‌شناختی مسکن شهری در ایران؛ اسکان غیررسمی. دانشگاه پیام نور.
‏‫تقوی‌گودرزی، ‌سعید، بیرانوندزاده، ‌مریم و فتحی‌بیرانوند، ‌محمد (۱۳۹۱). اسکان غیر رسمی چالشی فراروی مدیریت شهری: نمونه موردی محله فلک الدین شهر خرم آباد. نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 14(4)، 103-122.
‏‫ محمدی، جمال و آقاجانی، حسین (۱۳۹۴). تحلیل توزیع فضایی محل اسکان مجرمین درشهرمشهد با تأکید برمحدوده‌های حاشیه نشین. پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 1394،(10).
‏‫جمشیدی، ‌علی‌رضا، جمینی، ‌داود، جمشیدی، ‌معصومه و چراغی، ‌رامین (۱۳۹۲). اسکان غیر رسمی، اولویت‌بندی چالش‌های محله جعفرآباد شهر کرمانشاه. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 86(45)، 221-242.
‏‫حاتمی‌نژاد، حسین (۱۳۸۲). اسکان غیررسمی در جهان. ماهنامه شهرداری‌ها، 5(50)، 19-27.
‏‫حاتمی‌نژاد، حسین، موسوی، محمد‌حسین، حاجیان‌حسین‌آبادی، محمد، زرافشان، محمد‌رضا و یوسفی، وحید (۱۳۹۲). بررسی علل شکل‌گیری اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله کوی زینبیه شهر پاکدشت). جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(25)، 73-86.
‏‫حاج یوسفی، علی (۱۳۸۱). حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی). هفت شهر، 3(42)، 12-24.
‏‫حسین‌زاده‌دلیر، ‌کریم (۱۳۷۰). حاشیه نشینی: در جستجوی معنی و مفهوم. اطلاعات سیاسی - اقتصادی، 45-46(5)، 64-68.
‏‫حسینی‌پور، ‌محمد و پاک‌گوهر، ‌علیرضا. (۱۳۸۸). پدیده کوچه نشینی و تأثیر آن بر نظم و امنیت اجتماعی مطالعه موردی: پدیده کوچه‌نشینی زنان شهر یزد. پژوهش‌نامه نظم و امنیت انتظامی، 6(2)، 113-128.
‏‫رضایی، میثم، بلاغی، رسول، شمس‌الدینی، علی، شاعر، فاطمه و ماندنی، سعدی (۱۳۹۵). ارزیابی و تحلیلی ابعاد اجتماعی حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها (مطالعه موردی: محلات حاشیه‌نشین شهر شیراز). جغرافیای سرزمین، 13(52)، 57-75.
‏‫شریعت‌منش، محمد رضا (۱۳۹۵). بررسی تأثیر حاشیه‌نشینی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر جهرم در سال 1394. دو فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی، 1(2)، 42-61.
‏‫شکویی، حسین (۱۳۶۵). جغرافیای اجتماعی شهرها. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
‏‫شکویی، حسین (۱۳۹۲). جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر. تهران: انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
‏‫شیخی، محمد (۱۳۹۲). سکونتگاه‌های خودرو؛ گذار از حاشیه‌نشینی به الگویی از سکونتگاه پیرامون کلان‌شهرهای ایران. در همایش حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی. همایش حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
‏‫صرافی، مظفر (۱۳۸۳). مسئله‌ای به نام اسکان غیررسمی راه‌حلی به نام توانمندسازی. ماهنامه شهرداری ها، 6(66)، 33-35.
‏‫صفرآبادی، اعظم، مؤیدفر، سعیده، وارثی، حمیدرضا و بلاغی، رسول  (۱۳۹۵). رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری مورد شناسی: سکونتگاه غیر رسمی حسن‌آباد یزد. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، (19).
‏‫صنعت‌خواه، ‌علیرضا و ترکی‌زاده، ‌علی (۱۳۹۷). بررسی احساس امنیت در مناطق حاشیه‌نشین و عوامل مؤثر بر آن، با تأکید بر مناطق حاشیه‌نشین شهر بندرعباس در سال 1396. مطالعات آینده‌پژوهی و سیاستگذاری، 11(4)، 54-70.
‏‫ عبدی، حمیدمستجابی و تاج‌الدین‌کرمی، عطاالله. (۱۳۹۶). تبیین مفهومی پیامدهای امنیتی حاشیه‌نشینی شهری و مسئله تعلق مکانی. انتظام اجتماعی، (4)، 167-200.
‏‫قادری، ‌رضا، امیدوارفر، ‌سجاد، صمدی، ‌رضا و بدلی، ‌سجاد (۱۳۹۷). تحلیل تأثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی در فرایند شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشین و راهکارهای رویارویی با این پدیده با تأکید بر توانمندسازی. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 9(3)، 13-22.
‏‫کاتو، مایومی (۱۳۸۱). ارتقای شهری و مشارکت اجتماعی. (فصلنامه عمران و بهسازی شهری، مترجم). هفت شهر، 3(8)، 109-118.
‏‫کارگر، بهمن و سرور، رحیم (۱۳۹۰). شهر، حاشیه و امنیت. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
‏‫کمانداری، محسن، رضایی، رضا، نعمت‌شاه‌کرمی، محمد و خوشاب، علی (۱۳۹۳). بررسی نقش و تأثیر مهاجرت بر حاشیه‌نشینی و امنیت در شهرها مطالعه موردی: شهر کرمان. فصلنامه علمی دانش انتظامی خراسان رضوی، 6(26)، 95-110.
‏‫محمدی، اصغر، نورمحمدی، عبدالرضا و گراوندی، فرشید (۱۳۹۵). بررسی تأثیر حاشیه‌نشینی بر امنیت اجتماعی مطالعه موردی شهر کرمانشاه. اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، علوم انسانی و امنیت اجتماعی. دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان لرستان- موسسه عدالت گستر بارکه افلاک.
‏‫محمدی، ‌اصغر و زارع، ‌مریم (۱۳۹۵). بررسی امنیت اجتماعی در مناطق حاشینه‌نشین شهری. تحقیقات جدید در علوم انسانی، 23(3)، 139-161.
‏‫مقدس‌جعفری، ‌محمد‌حسن، ارجمند‌سیاهپوش، ‌اسحق و محمدی‌مهر، ‌معصومه (۱۳۹۰). بررسی علل بزهکاری در میان جوانان مناطق حاشیه‌نشین شهر اندیمشک در ده سال اخیر(1390-1380). توسعه اجتماعی، 21(6)، 29-52.
‏‫موسوی، ‌یعقوب و پاک‌خصال، ‌اعظم (۱۳۹۱). تحلیل جامعه شناختی رفتار شهرگرایی زنان شهر تهران. زن در توسعه و سیاست، 36(10)، 61-82.
‏‫نادری، تورج (۱۳۸۲). طرح‌های توانمندسازی: آزمون و خطا. ماهنامه شهرداری‌ها، 5(51)، 94-98.
‏‫هدایت، محمود (۱۳۸۰). ویژگیهای ساختار فضای کالبدی و بافت‌های مسکونی شهر اصفهان. تحقیقات جغرافیایی، 16(1 (پیاپی60))، 112-124.
Clifford, Shaw; & Henry, Mckay. (2017). The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Scienc.
Eldering, Lotty; & Knorth, Erik J. (1998). Marginalization of immigrant youth and risk factors in their everyday lives. The European experience, 27, 153-169. Presented at the Child and Youth Care Forum, Springer.
Lewis, Oscar. (1998). The Culture of
poverty. Society, 35(2), 7-9.
Naceur, Farida. (2013). Impact of urban upgrading on perceptions of safety in informal settlements: Case study of Bouakal, Batna. Frontiers of Architectural Research, 2(4), 400-408.
Pino, Andrea; & Hormazábal, Nina. (2016). Informal settlements: Reinterpreting rural imaginary in urban areas: The case of Valparaiso’s ravines. Habitat International, 53, 534-545.