با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای انسانی.دانشکده علوم زمین.دانشگاه شهید بهشتی

2 گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

امروزه، نگاه فضایی به توسعه در سطوح ملی، منطقه‌ای، ناحیه‌ای و محلی از چنان اهمیتی برخوردار است که غالب کشورها در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی خود به آن توجه ویژه‌ای دارند. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای مجموعه برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران از منظر برنامه‌ریزی فضایی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش سند برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران1390-1394 است. برای تدوین معیارها و شاخص‌های پژوهش علاوه بر تحقیقات مختلف پیشین و اسناد معتبر ازنظر اساتید نیز استفاده گردید. به‌منظور رسیدن به هدف، داده‌ها و اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از تحلیل محتوا و روش آنتروپی شانون استفاده شده است. یافته های پژوهش این نتیجه را حاصل نموده است که؛ سه مقوله تمرکزگرایی، ضعف مشارکت و مزیت نسبی، موانع تحقق نگرش برنامه‌ریزی فضایی در سند برنامه توسعه پنجم هستند. در بین این عوامل، تأکید بر مزیت نسبی مهم‌ترین عاملی است که سبب شده تا نگرش فضایی چندان موردتوجه نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کشور در تدوین برنامه توسعه قرار نگیرد. این نتیجه بر این نکته تأکید دارد که:
1-مناطقی که دارای پتانسیل برای توسعه هستند در اولویت برنامه‌ بود؛ و
2-با توجه به تسلط بخش‌های دولتی بر تدوین و اجرای طرح‌ها و برنامه و توجه ویژه به مناطق دارای پتانسیل مشارکت مردم در حد پایین قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

آذر، عادل(1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوی. فصلنامه علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 11(38)، 18-1.
افراخته، حسن، حجی‌پور، محمد، گرزین، مریم و نجاتی، بهناز (1392). جایگاه توسعه پایدار کشاورزی در برنامه­های توسعه ایران (مورد:برنامه‌های پنج‌ساله پس از انقلاب). فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، 1(1)، 62-43.
امیدی، رضا (1391). تحلیل برنامه­های عمران  توسعه ایران از منظر مؤلفه‌های برنامه­ریزی اجتماعی. فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه­ریزی و بودجه، 17(4)، 114-97.
ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمود رضا(1390). ارزیابی پارادایمی برنامه­های توسعه اقتصادی-اجتماعی جمهوری اسلامی ایران. مجله سیاسی-اقتصادی، 25(286)، 299-284.
ایمان، محمدتقی(1378). تنگناهای روش­شناختی در تدوین برنامه­های توسعه اقتصادی-اجتماعی ایران. مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (147و148)، 212-147.
پطروشفسکی، ایلیا پائولوویچ (1349). تاریخ ایران از دوره باستان تا پایان سده هیجدهم. ترجمه کریم کشاورز. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
پیران، پرویز(1367). مفهوم برنامه‌ریزی و ضرورت آن ایران(1). مجله سیاسی-اقتصادی، (24)، 39-36.
پیران، پرویز(1367). مفهوم برنامه‌ریزی و ضرورت آن ایران(3)، مجله سیاسی-اقتصادی، (26)، 46-44.
پیران، پرویز(1366). برنامه­ریزی و آینده. مجله سیاسی-
اقتصادی
، (12)، 9-4.
توفیق، فیروز(1371). تحلیل داده-ستانده در ایران و کاربردهای آن در سنجش پیش‌بینی و برنامه­ریزی. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
خاندوزی، احسان(1389). ارزیابی شیوه برنامه­نویسی توسعه در ایران(88-1368). دو فصلنامه برنامه‌و بودجه، 15(1)، 127-99.
دفتر مطالعات اقتصادی(1394). مجموعه مطالعات منطقه­ای و آمایش سرزمین در ایران(2) بررسی نظام برنامه­ریزی استانی در ایران با تأکید بر ساختار شورای برنامه­ریزی و توسعه استان.
دفتر مطالعات اقتصادی(1394). فرا تحلیل مطالعات مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی«درباره برنامه پنجم».
دفتر مطالعات اقتصادی(1393). مجموعه مطالعات منطقه­ای و آمایش سرزمین در ایران(1) فرا تحلیل نابرابری منطقه­ای در ایران.
دفتر مطالعات برنامه‌وبودجه(1391). مجموعه مطالعات الگوی مطلوب برنامه­ریزی برای ایران ارزیابی و مقایسه تطبیقی مستندات برنامه­های دوم، سوم، چهارم و پنجم توسعه.
دفتر مطالعات برنامه‌وبودجه(1389). ارزیابی کلی برنامه­های توسعه بعد از انقلاب.
دفتر مطالعات برنامه‌وبودجه(1389). بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه فصل ششم-توسعه منطقه­ای: توسعه منطقه­ای، محیط‌زیست، توسعه روستایی.
دفتر مطالعات برنامه‌وبودجه(1389). مروری بر اهداف برنامه چهارم توسعه.
رئیس‌دانا، فریبرز(1379). توسعه اقتصادی، اجتماعی و افت‌وخیزهای فرهنگی. مجله کلک، (121)، 22-9.
رضوانی، محمدرضا(1380). نگرشی بر نظام برنامه­ریزی توسعه روستایی در ایران. پژوهش‌های جغرافیایی، 33(41)، 38-25.
سرور، رحیم و اسماعیل‌زاده، حسن(1386). آمایش سرزمین پیش‌نیاز عدالت اجتماعی. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 4(14)، 88-75.
سعیدی، عباس(1392). پیوستگی توسعه روستایی-شهری در قالب منظومه­های روستایی. فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی-فضایی، 2(4)، 20-11.
سعیدی، عباس(1391). پویش ساختاری-کارکردی: رویکردی
بدیل در برنامه­ریزی فضایی. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 1(1)، 18-1.
سعیدی، عباس(1387). قطب رشد. دانشنامه مدیریت شهری-روستایی. تهران: سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور.
 سعیدی، عباس، رکن‌‌الدین افتخاری، عبدالرضا و دارابی، حسن(1385). نقش سرمایه­گذاری­های عمرانی دولت در تثبیت جمعیت روستایی(نمونه ناحیه کاشان). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 21(4)، 71-53.
سعیدی، عباس(1383). برخی الزامات دهگردانی. نشریه دهیاری‌ها، (9)، 14-10.
سیف‌الدینی، فرانک و پناهنده‌خواه، موسی(1389). چالش­ها و موانع برنامه­ریزی توسعه منطقه­ای در ایران. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 42(73)، 9-83.
صادقی‌شاهدانی، مهدی و غفاری‌فرد، محمد(1391). آسیب­شناسی سیاست‌گذاری در زدودن نابرابری‌های منطقه­ای در برنامه­های توسعه ایران. مجله سیاسی-اقتصادی، 26(290)، 137-124.
عظیمی‌آرانی، حسین(1391). اقتصاد ایران: توسعه، برنامه‌ریزی و فرهنگ. به کوشش خسرو نورمحمدی. تهران: نشر نی.
عظیمی‌آرانی، حسین(1378). اقتصاد در برنامه سوم(بخش اول). مجله تدبیر، 10(93)، 19-8.
عظیمی‌آرانی، حسین(1378). اقتصاد در برنامه سوم(بخش دوم). مجله تدبیر، 10(94)، 19-8..
غنی نژاد، موسی(1382). توسعه و نابرابری. فصلنامه مطالعات راهبردی، 6(19)، 333-227.
طالب، مهدی و نجفی‌اصل، زهره(1389). آموزه­هایی از روند مشارکت روستایی در ایران. فصلنامه پژوهش­های روستایی، 1(2)، 48-27.
طالب، مهدی و عنبری، موسی(1385). دلایل ناکامی نظام برنامه­ریزی توسعه در ایران عصر پهلوی دوم. فصلنامه علوم اجتماعی، (27)، 204-181.
فیروزنیا، قدیر و رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا(1382). جایگاه روستا در فرایند توسعه ملی از دیدگاه صاحب‌نظران. تهران: موسسه توسعه روستایی ایران.
مجموعه برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، اسفند1389.
مستندات برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی،1394.
مک‌لئود، تاس‌اچ(1377). برنامه‌ریزی در ایران بر اساس تجارب گروه مشاوره دانشگاه هاروارد در ایران. مترجم علی اعظم محمد بیگی. تهران: نشر نی.
نورمحمدی، خسرو(1391). آسیب‌شناسی توسعه اقتصاد ایران(ماهیت و روش) از دیدگاه حسین عظیمی. تهران: نشر نی.  developmentazimi.persianblog.ir
Edwards, M. (1994). Rethinking social development: The search for relevance. In D. Booth (Ed.), Rethinking Social Development: Theory, Research and Practice. London: Longman.
Goulet, D. (1989) .Participation in Development. New avenues World Development, 17, 165-178.
Hall, A. & Midgley, J. (1988). Development policies: Sociological Perspectives. New York: Manchester University Press.