با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 Ph.D. Student in Geography and Rural Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌آباد

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور

4 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌آباد

چکیده

ارزیابی و سنجش میزان تاب­آوری جوامع روستایی، یکی از مهم­ترین ابزارها در تشخیص پایداری سکونتگاه­های روستایی، هنگام بروز مخاطرات محیطی است. بر این اساس در بخش دهدز، سکونتگاه­های روستایی متعدد و بعضی مناطق عشایرنشین نیز وجود داشته و خطرات محیطی بسیاری در طول سال در این بخش رخ می­دهد و روستاها و ساکنین آن در زمنیه برخی از ابعاد تاب­آوری شرایط مناسب را ندارند. هدف پژوهش حاضر تبیین الگوی تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در بخش دهدز از توابع شهرستان ایذه است. چارچوب نظری بر اساس نظریه ها و رویکردهای متصور تبیین و سپس مدل مفهومی آن ارائه شده است. روش مطالعه این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری مورد پژوهش شامل کلیة سرپرستان خانوار نقاط روستایی بالای 20 خانوار به تعداد3003 نفر است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران به تعداد 341 نفر انتخاب شده که بر اساس جمعیت هر روستا و در سطوح ارتفاعی مختلف جایگذاری شده و ابزار پژوهش شامل پرسشنامه با 60 سوال است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌ افزار spss  و AMOS و آزمون کولموگروف-اسمیرنف، تحلیل عاملی تأییدی و معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که هر یک از ضرایب تأثیر شاخص­های محیطی- طبیعی،  اجتماعی- اقتصادی، نهادی- مدیریتی وکالبدی- فضایی بر تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی مستقر در قلمرو تحقیق به ترتیب برابر با 73/0،  40/0،  19/0 و 25/0 است. الگوی تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی بخش دهدز شهرستان ایذه در وضعیت متناسبی قرار دارد. در این الگو شاخص طبیعی نسبت به انسانی وزن بالاتری داشته و شاخص نهادی- مدیریتی که مستلزم اقدامات و کارایی سازمانی، نهادی و انسانی بوده، وزن کمتری دارد.

کلیدواژه‌ها

اصلی‌آزاد، مسلم، رجایی، رامتین، فرهادی، طاهره، آقاسی، آذر و شهیدی، لاله‌فر (1394). رابطه بین سخت­رویی و تاب­آوری با ابعاد فرسودگی شغلی مراقبین معلولین جسمی، ذهنی و چندگانه سازمان بهزیستی شهر اصفهان. نشریه سلامت جامعه،10(2)، 32-24.
افتخاری، عبدالرضا، موسوی، سیدمحمد، پورطاهری، مهدی و فرج‌زاده‌اصل، منوچهر ( 1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب­آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی (مطالعۀ موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان). فصلنامه پژوهش­های روستایی، 5(3)، 662-639.
تقی‌لو، علی‌اکبر و رحمانی، فرشاد ( ۱۳۹۷). ارزیابی تاب­آوری اقتصاد روستایی مطالعه موردی: دهستان چشمه سرا (شهرستان شوط). دومین کنفرانس ملی پژوهش­های نوین در مهندسی کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی، کرج، دانشگاه جامع علمی کاربردی سازمان همیاری شهرداری­ها.
حسینی، گلبرگ و اسمعیل‌پور، نجما (۱۳۹۶). تبیین مفهوم تاب­آوری و شاخص­های سنجش آن در سوانح طبیعی. دومین کنفرانس بین­المللی عمران، معماری و طراحی شهری، بانکوک، دبیرخانه دایمی کنفرانس، دانشگاه.
رضایی، محمدرضا( 1392). ارزیابی تاب­آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی. دو فصلنامه مدیریت بحران، 2(3)، 39-25.
رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، بدری، سیدعلی، علی‌عسگری، سلمانی، محمد و قدیری‌معصوم، مجتبی(1391). تاب­آوری روستاهای مناطق نمونه گردشگری در حوضه­های سیل­خیز بر اساس روش تصمیم­گیری چند شاخصه مطالعه موردی: روستاهای چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت. برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 3(1)، 97-78.
زارعی، بتول و لاجوردی، حسن(۱۳۹۶).بررسی رابطه بین سطح تاب­آوری اقتصاد ایران با توزیع درآمد. دهمین کنفرانس بین المللی اقتصاد و مدیریت، رشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.
سلمانی، محمد، بدری، علی، مطوف، شریف و کاظمی‌ثانی، نسرین( 1394 ). ارزیابی رویکرد تاب­آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان دماوند. دانش مخاطرات، 2(4)، 409-393.
سواری، مسلم و خسروی پور، بهمن(1397). تحلیل آثار تاب­آوری بر سر زندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی در شهرستان دیواندره. برنامه­ریزی فضایی، 8(3)، 19-40.
شیخ­الاسلامی، علیرضا و بیات، طاهره ( ۱۳۹۵). بررسی تاب‌آوری محله­های شهر در مقابل مخاطرات محیطی و زلزله مطالعة موردی: محله 2 ناحیه 1 شهر ازنا. دومین کنگره بین المللی زمین، فضا و انرژی­های پاک با محوریت مدیریت منابع طبیعی، کشاورزی و توسعه پایدار، تهران، شرکت کیان طرح دانش.
صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمدتقی و سرمدی، هاجر (1390). بررسی میزان تاب­آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت. مجله محیط شناسی، 59(37)، 99-75.
طالشی، مصطفی، جعفری، مصطفی و سیداخلاقی، سیدجعفر (۱۳۹۶). تدوین و بومی­سازی شاخص­های تاب آوری روستایی در برابر ریزگرد (مطالعه موردی: کانون ریزگرد جنوب شرقی اهواز). چهارمین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان های گردوغبار، یزد، انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران - پژوهشکده مناطق خشک و بیابانی دانشگاه یزد.
عظیمی‌آملی، جلال، مشکین‌فر، آدینه، شادمهر، نازنین و ثابتی کهنمویی، شهناز (۱۳۹۶). سنجش میزان   تاب­آوری اجتماعی- اقتصادی (مطالعه موردی: منطقه یک قزوین). کنگره ملی مدیریت و برنامه­ریزی شهری نوین، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس.
عنابستانی، علی‌اکبر، جوانشیری، مهدی، محمودی، حمیده و دربان‌آستانه، محمدرضا (1396). تحلیل فضایی سطح تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(4)، 38-17.
عوض­پور، لیلا، قربانی، مهدی و عرفان­زاده، رضا (۱۳۹۵). سنجش ضریب تأثیر ابعاد و شاخص­های تاب­آوری بهره­برداران در مواجه با تخریب مرتع منطقه مورد مطالعه: روستای نردین، شهرستان میامی، استان سمنان. اولین کنفرانس بین­المللی مخاطرات طبیعی و بحران­های زیست محیطی ایران، راهکارها و چالش­ها، اردبیل، شرکت کیان طرح دانش، مرکز تحقیقات منابع آب دانشگاه شهرکرد.
محمدی، سعدی و منوچهری، سوران( ۱۳۹۶). تبیین مفهوم تاب­آوری با تاکید بر نواحی روستایی. اولین همایش اندیشه­ها و فناوری­های نوین در علوم جغرافیایی، زنجان، گروه جغرافیای دانشگاه زنجان.
مدرومی، امیر، مبارکی، امید و اسمعیل‌پور، مرضیه( ۱۳۹۶). ارزیابی و تحلیل مولفه­های تاب­آوری اجتماعی و اقتصادی در شهر ارومیه. کنگره ملی مدیریت و برنامه­ریزی شهری نوین، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس.
مهدی­نیا، محمدهادی، پاکروان، آیلین و اسماعیلی، نیلوفر (۱۳۹۵). کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) در اجتماعات شهری با استفاده از تبیین تاب­آوری مطالعه موردی: حوزه جنوب شرق شهر مشهد. همایش ملی معماری شهرسازی و سرزمین پایدار، مشهد، مؤسسه آموزش عالی خاوران.
ARUP. (2012). Visions of a Resilient rural. Available at: http://publications. arup.com. [Accessed: June 2015].
Da Silva, J.; Kernaghan, S. and Luque, A. (2012). A systems approach tomeeting the challenges of rural.climate change. International Journal of Urban Sustainable Development. iFirst. 1–21.
Dunford, M. and L. Li. (2011). Earthquake reconstruction in Wenchuan: assessing the state overall plan and addressing the ‘forgotten phase’. Applied Geography, 31(3), 998-1009.
Marom, W. A. (2014). Mapping and Measuring Social Vulnerabilities of Coastal areas of Bangkok and Periphery. Proceedings of the Resilient rural.2014 congress. Bonn. Germany. 29-31. http:// resilient-cities.iclei.org/.
May, A. (2016). Information Technology in Urban Planning. Routledge, London.
Suarez, M.; Baggethun, E. G.; Benayas, J.; Tilbury, U. (2016). Towards an rural.Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability, 8,85-97.