با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

چکیده

   شناخت مسائل کیفیت مسکن در کنار سایر مسائل، از موارد اساسی در برنامه‌ریزی مسکن است. مسکن  مکانی فیزیکی است و به عنوان سر پناه، نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می‌آید.در این سرپناه کمیت و کیفیت مسکن گویای وضعیت اجتماعی_اقتصادی شهری است. مسکن به عنوان جزئی از توسعه اقتصاد ملی مطرح است. پرداختن به شاخص­های مسکن را می‌توان اصلی‌ترین ابزار برنامه‌ریزی واز حساس‌ترین مراحل برنامه‌ریزی دانست. عرصه مسکن به منظور تأمین رشد اجتماعی، علاوه بر واحد مسکونی، محیط پیرامون آن را نیز در برمی‌گیرد. مسلماً شناسایی سطوح کیفیت مسکن در مناطق مختلف شهری گامی موثر در تبیین سطوح کیفیت زندگی و حس رضایت‌مندی ساکنین شهرها است. شاخص‌های مورد بررسی در این پژوهش شامل مسکن امن با پایداری و دوام سازه‌ای و فضایی مناسب برای زندگی است. در مقاله حاضر تلاش بر این است که کیفیت مسکن در کلان‌شهر ارومیه بر اساس آمار موجود ارزیابی شود. بدین منظور از روش توصیفی و تحلیلی با استناد به داده­های موجود در مرکز آمار ایران استفاده شده است. پس از تبدیل داده­های خام به 35 شاخص، تحلیل عاملی در نرم‌افزار Spss انجام و چهار عامل به عنوان عوامل اصلی و چهار عامل به عنوان عوامل فرعی شناخته شد .نتایج تحلیل عامل­های در محیط GIS  نشان‌دهندۀ توزیع نابرابر و نامناسب شاخص­های کیفی مسکن در میان شهروندان شهر ارومیه است.بدین ترتیب که 21/18 درصد از حوزه­های شهری ارومیه جزو حوزه­های خیلی محروم، 18/18 درصد محروم، 53/53 درصد متوسط، 18/13 درصد برخوردار و 57/9 درصد کاملاً برخوردار هستند. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که خوشه‌های محروم در مناطق سه و دو و خوشه­های برخوردار در مناطق یک و چهار استقرار یافته اند. این وضعیت حاکی از وجود فاصله طبقاتی و دوگانگی در فضای شهری و تفاوت در برخورداری شاخص­های مسکن شهری ارومیه در سال 1395 است.

کلیدواژه‌ها

اسدی، احمد، (۱۳۸۷). ارزیابی سیاست­های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه­های کم درآمد شهری مطالع موردی زنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی. دانشگاه تبریز.
اوزسوی، احسن(1375). مدل ارزیابی کیفیت مسکن، نمونه موردی فضاهای بیرونی استانبول ترجمه: علی خورشید دوست، رحمت محمد زاده. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (11)43،134-119.
پرهیز، فرهاد، صمصام شریعت، جمالدین، کریمیان، مسعود و جمینی، داوود (۱۳۹۱). تحلیلی بروضعیت مسکن در استان لرستان بااستفاده از مدل­های تحلیل عاملی تاکسنومی عددی ویلیامسون. فصلنامه علمی_پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه­ای، (2)8 ۲۹_۴۲.
پور محمدی، محمد رضا (1393). برنامه ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: سمت
پوراحمد، احمد، گروسی، علیرضا ونوری، ابوالفضل (1392) ارزیابی شاخص­های مسکن شهرستان نظرآبادبارویکرد شهر سالم. نشریه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، (2)4 21-33.
­حبیب پورگتابی، کریم، صفری شالی، رضا­(۱۳۸۸). راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی تحلیل داده­های کمی. تهران :نشر لویه.
حکیمی، هادی، فاطمه، زادولی و زادولی خواجه، شاهرخ (1395). بررسی رابطه بین کیفیت مسکن و سرمایه روان شناختی در سکونت گاه های غیر رسمی مطالعه موردی محله یوسف آباد تبریز. نشریه پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، (4)1، 117.
دامادی، محمد، محمد، شیخی و ابراهیم نیا، سعید (1391). بررسی شاخص های مسکن در سکونتگاه های غیر رسمی. نشریه هفت شهر، (40) 111-95.
رضایی راد، هادی و رفیعیان، مجتبی (۱۳۹۱). سنجش کیفیت مسکن در شهر سبزوار، با استفاده از روش تحلیل عاملی . فصلنامه دانشگاه هنر، فصلنامه معماری و شهرسازی، (8)، ۱۰۹_۹۵.
رهایی، امید و پیروز، بهار و فیض بخش، مهناز (۱۳۹۲). راهی به سوی توسعه پایدار شهر. کنفرانس بین المللی مهندسی معماری و توسعه پایدار شهری.
زالی، نادر (۱۳۷۹). سطح‌بندی توسعه منطقه­ای نمونه موردی استان آذربایجان شرقی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه شهرسازی. دانشکده شهرسازی دانشگاه شیراز.
زنگنه، مهدی (۱۳۹۴). تحلیل فضایی وضعیت مسکن در کلان شهر مشهد باتأکید بر شاخص­های توسعه پایدار شهری. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، (7)27. ۱۳۷_۱۵۴.
زیاری، کرامت الله ، قرخلو، مهدی و حسین نژاد طوری، محمد (۱۳۸۹). مقایسه تطبیقی شاخص­های کمی وکیفی مسکن شهر بابل با نقاط شهری کشور با تأکید برشهر سالم. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (97) ۸۳_۱۱۶.
سجادی، ژیلا، کانونی ،رضا، خاوریان گرمسیر امیررضاو فیروزی ،ابراهیم(1395). سنجش توسعه یافتگی شهرستان های استان اردبیل در برخورداری از شاخص های کیفیت مسکن. نشریه برنامه ریزی منطقه­ای، (6)23، 31- 44.
سیف الدینی، محمد (1394). تحلیلی بر کیفیت مسکن محلات شهری راهکاری جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان مطالعه موردی محلات دهگلان. جغرافیا و توسعه، (40).
­سیف‌الدینی، فرانک و زیاری، کرامت الله و عظیمی، آزاده (۱۳۹۲). تحلیل شکاف جغرافیایی کیفیت مسکن درمناطق 22 گانه شهرتهران. جغرافیا فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران (11)39، ۲۱۲-۲۳۳.
صارمی، محمد رضا و ابراهیم پور، مریم (1391). بررسی شاخص های مسکن ایران و جهان مطالعه موردی ایران، فرانسه و انگلیس. نشریه هویت شهر، (6)10.
­عابدینی، اصغر و کرمی، رضا (۱۳۹۴). بررسی ورتبه بندی مناطق چهار گانه شهر ارومیه براساس شاخص­های کمی و کیفی مسکن. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، (6)24، ۴۹_۶۴.
­عسگری، علی (۱۳۹۰). تحلیل­های آماری فضایی با ArcGIS ، سازمان فناوری و ارتباطات شهرداری تهران.
علیزاده، شیوا(1395). سنجش عدالت فضایی کیفیت مسکن در حوزه های شهری مطالعه موردی شهر ارومیه. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه­ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
­غفاری، محسن بهرام و میر قادری، رسول (۱۳۷۳). توسعه کمی مسکن توأم با حفظ کیفیت. تهران :مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی .
قرخلو، مهدی و معصومه، مهدیان (1391). بررسی شاخص های اجتماعی اقتصادی و تاثیر آن بر کیفیت مساکن حاشینه نشین مطالعه موردی: محله حاشینه نشین شهر قم. نشریه چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، (7)18.
­لطفی، صدیقه و خیرخواه، زلیخا (۱۳۹۱). بررسی کمی و کیفی و پیش بینی مسکن مورد نیاز مطالعه موردی شهرساری افق 1400. فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، (4)12، ۴۱_۵۸.
لطفی، غدیر، احمدی ،علی و حسن زاده فرجود ،داوود (1388). شاخص ها و مولفه های ضروری در برنامه ریزی و سیاست گذاری مسکن روستایی در ایران، فصلنامه آمایش سرزمین، (7)، 105
محمدی، جمال و ایزدی، ملیحه (۱۳۹۲).تحلیلی برسطح توسعه فرهنگی شهر اصفهان با استفاده از روش تحلیل عاملی. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای، (4)16، ۸۹_۱۰۴.
مخبر، عباس (۱۳۶۳)،ابعاد اجتماعی مسکن. ترجمه مرکز مدارک اقتصادی اجتماعی. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
مدیری، مهدی و حسینی، سید احمد (۱۳۹۲). ارزیابی کمی و کیفی مسکن شهری استان خراسان رضوی. فصلنامه علمی _پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، (5)3، ۵۳_۶۹.
­ملکی، سعید و شیخی، حجت (۱۳۸۸). بررسی نقش شاخص­های اجتماعی مسکن در سطح استان­های کشور با استفاده روش شاخص ترکیبی توسعه انسانی. فصلنامه برنامه‌ریزی مسکن و محیط روستا، ۹۴_۱۰۷.
­ملکی، سعید (۱۳۹۰). بررسی وضعیت شاخص­های کمی و کیفی اجتماعی مسکن در شهرستان اهواز. فصلنامه علمی _پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر،36(11) ۱۰۳_۱۳۰.
­منصور فر، کریم(۱۳۹۱). روش‌های پیشرفته آماری همراه با برنامه‌های کامپیوتری. تهران: دانشگاه تهران.
­نادری، افشین (۱۳۹۲). ارزیابی ابعادکالبدی شهری با استفاده از روش­های ارزیابی چند معیاره و GIS مطالعه موردی محله اوج دکان اردبیل. دانشگاه زنجان دانشکده علوم انسانی گروه جغرافیا.
­وارثی، حمید رضا، ایزدی، ملیحه و محمودزاده، محمود (۱۳۹۴). تحلیل شاخص­های کمی و کیفی تأثیر گذار در برنامه ریزی مسکن استان­های کشور. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، (15)37 ۱۳۳_۱۵۴.
­وارثی، حمیدرضا و کمالی باغراهی، اسماعیل (۱۳۹۴). تحلیل شاخص­های کمی و کیفی در شهر جیرفت و پیش بینی مسکن مورد نیاز تا سال 1400. نشریه مطالعات نواحی شهری ،4(2) ۱۲۵_۱۴۹.
یزدانی، محمد، حسن پور، سحر، هاشمی معصوم آباد، رضا (1398). تحلیل فضای ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن در مناطق شهر اهواز. نشریه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، (4)2،51-66.
Baer, W. C. (2014). Using Housing Quality to Track Change in the Standard of Living and Poverty for Seventeenth-Century London. Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History, 47(1), 1-18
C,Warnock,Veronica, E.Warnock Franicis(2008), Markets and Housing Finance , Journal of Housing finance Journal of Housing Economics 11,pp.239_251.
Flavio,M.and Souza, D.(2001).The future of informal settlements:Lessons Land in recife, Brazil, Geoforum32:pp.483_492.
Gallent, Nick Shucksmith ,Mark and Tewdwr (2003); Housing  in the European Countryside ; Rural Pressure and policy in Western Europe ,Rutledge.
Huong ,Younqin & Leiwen Jiang (2009);” Housing Inequality  in    Transitional  Beijing “ ,International Journal of Urban and  Regional Research,Vol.33.4(December).
Knapp, E(1982), Housing Problem in   Third World ; University of Stuttgart Press,vol.
Lan Huong Le, Anh Dung Ta, Hoang Quyen Dang, (2016)”Building up asystem of Indicators to Measure Social Housing Quality in Vietnam”Sustainable Development of civil,Urban and Transportaion Engineering Conference,procedia Engineering142pp.115_122. www.Sciencedirect.com
Li B., Liu, M., & McKinnell, K. G. (2006) Impact of urbanization on building energy consumption and the role of BEE design codes in China: A position statement. Property Management, 24(3), 354-364.
Li, Y., & Qin, M. (2014) Study on urbanization process evaluation and provincial comparison. Grey Systems: Theory and Application, 4(1), 13-23
Liu Wen Tao,” Living conditions_The key issue of housing development in Beij in Fengtai District” , Housing and Building National Research Center HBRC Journal(2015)11pp.136_142.
Salehi , S, 2008, Characteristics of Urban Space Secure, Center for Urban Research and Architecture, Tehran
seyfodini, F; ziyari K and  Azimi, A (2013) analysis of the geographical gap between housing quality in 22 districts of Tehran. Geography (International Journal of Geographic Society's) Year 11, No. 39, Tehran, pp. 212-233
Sojar. (2001) "urbanization". www.water.tkk.fi/wr/tutkimus/glob/..../ urbanization.pdf. Retrieved on March 2, 2013
Tamer,A. and Shawket ,M.(2011),New Strategy of upgrding Slum areas in developing countries using vernacular trends to achieve a sustainable housing development,Energy procedia.6:pp.228_235.