با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه یزد

2 دانشجوی دکتری جغرافیا، دانشگاه یزد

چکیده

با توجه به تأکید روزافزون رویه و عمل برنامه‌ریزی در سطح بین‌المللی به توسعه اجتماعات محلی به منظور کاهش فقر، در نظام برنامه‌ریزی کشور ، نه‌تنها به توسعه اجتماعات محلی توجهی نشده است، بلکه برنامه‌ریزان و تصمیم سازان نیز درباره نوع و ویژگی‌های محلاتی که علاقه بیشتری در توسعه فعالیت‌های اجتماع‌محور دارند، اطلاعات کمتری دارند. بنابراین، می‌توان بیان کرد که مشارکت اهالی محلات شهر یزد درگذشته در امـور مـرتبط بـا محیط سکونت آن‌ها، نوعی توانمندسازی آنها در قالـب یک مهارت به‌منظور بر عهده گـرفتن مسـئولیت بیشـتر بوده که این امر، زمینه‌ای بـرای تقویت حیات اجتماعی و تقویت عملکردهـای محله‌ای بوده است؛ اما به دلیل مشکلات ناشی از توسعه فیزیکی شهر یـزد در چهل سال اخیر و درپی آن مهـاجرت سـاکنان بـومی از محـلات بافت قدیم طبیعتاً تعـاملات قـوی اجتماعی گذشته و حس همبسـتگی آن زمـان به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند ضمانت اجرایـی بـرای زمان‌های آتـی باشــد. بنابراین، درک درست این مفهوم در ارتباط با توسعه محله‌ای شهر یزد می‌تواند بسیار مهم تلقی شود. این پژوهش باهدف ظرفیت‌سازی بر زمینه‌ها و بنیادهای توسعه پایدار و همچنین ارزیابی ابزار مؤثر یا مانع مؤثر ظرفیت‌سازی در شهر یزد با توجه به دو معرف کلان و عمومی فقر و فضا- مکان جغرافیایی انجام‌شده است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل کلیه‌ سرپرستان خانوار شهر یزد است و نمونه‌گیری به روش تصادفی ساده و با حجم نمونه 500 نفر صورت گرفته است. نتایج پژوهش استنباط شده از آزمون تی تک نمونه‌ای، نشان داده‌ است که در هر چهار ظرفیت‌ پژوهش (ظرفیت‌سازی کالبدی- محیطی، ظرفیت‌سازی اقتصادی، ظرفیت‌سازی اجتماعی- فرهنگی، ظرفیت‌سازی سیاسی)، با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده که کوچک‌تر از 05/0 است و میانگین ظرفیت‌سازی‌ها در شهر یزد با میانگین متفاوت است زیرا سطوح بالا و پایین اختلاف‌ها کمتر از صفر است. بنابراین، میانگین ظرفیت‌سازی‌ها در توسعه پایدار شهر یزد و ابعاد آن تأثیر مثبت و معنی‌داری دارند. درمجموع نتیجه گرفته‌شد که بین مکانیسم ایجاد و برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری و ظرفیت‌های محله‌ای در شهر یزد رابطه معناداری وجود دارد. در ادامه، راهکارهایی جهت گرایش شهروندان به توسعه محله‌ای در دستیابی به توسعه پایدار شهری راهبری شده است.

کلیدواژه‌ها

ابراهیم‌زاده، عیسی؛ بریمانی، فرامرز؛ نصیری، یوسف، (1383)، «حاشیه‌نشینی و راهکارهای تعدیل آن (مورد شناسی: کریم‌آباد زاهدان)»، جغرافیا و توسعه، 2 (3)،صص 143-121.
احدنژاد روشتی، محسن؛ یاری قلی، وحید؛ اوجاقلو، روح الله، (1393)، «نقش سرمایه‌ی اجتماعی در توسعه‌ی پایدار محلی (موردمطالعه: محله‌ی نارمک تهران)»، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 4 (12)،صص 50-25.
اسکندری ثانی، محمد؛ سجادی، ژیلا؛ صرافی، مظفر، (1393)، «ظرفیت توسعه اجتماعات محلی در کاهش فقر شهری و عوامل مؤثر بر توسعه آن مورد شناسی: نعمت‌آباد تهران (محلات جنوبی شهر تهران)»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4 (15)،صص 21-1.
اسکندری دو رباطی، زهرا، (1387)، «فقرای شهری و دردسر تئوری»، رفاه اجتماعی، 2 (615)،صص 153-140.
جواهری پور، مهرداد، (1387)، «چالش‌های فقر شهری، رفاه اجتماعی»، 2 (6)،صص 128-111.
جواهری پور، مهرداد؛ داورپناه، بابک، (1384)، «سکونتگاه‌های ناپایدار اقشار کم‌درآمد شهری»، هفت شهر، عمران و بهسازی شهری، 3 (8)،صص 95-82.
رستم‌آبادی، سمیه، (1388)، «برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری با تأکید بر بعد اجتماعی»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نیا، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
رضازاده، راضیه؛ محمدی آیدغمیش، فاطمه؛ رفیعیان، مجتبی، (1392)، «نقش رویکرد دارایی مبنا در توسعة پایدار محلی (مطالعه موردی: محله امامزاده حسن تهران)»، مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، 10 (25)،صص 48-39.
رفیعیان، مجتبی؛ توکلی، مرتضی؛ هودسنی، هانیه، (1385)، «کاربرد متدلوژی گروه‌های بحث در مطالعات توانمندسازی محلات غیررسمی شهری»، هنرهای زیبا، 1 (26)،صص 56-47.
رفیعیان، مجتبی؛ خدائی، زهرا؛ داداش پور، هاشم، (1393)، «ظرفیت‌سازی اجتماعات محلی به‌مثابه‌ی رویکردی در توانمندسازی نهادهای اجتماعی»، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 1 (2)،صص 160-133.
سلاورزی‌زاده، محمد؛ شیخی، حجت؛ شکاری، زینب، (1397)، «تحلیل و ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محله‌ای (مطالعه موردی شهر ایلام)»، برنامه ریزی توسعه کالبدی، 3 (5)،صص 133-120.
شیرمحمدی، مینا؛ پیری، عیسی، (1395)، «ارزیابی شاخص‌های ظرفیت‌سازی توسعه پایدار اجتماع محلی (مطالعه موردی: شهرک کارمندان و اسلام‌آباد زنجان)»، دومین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی نوین، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت مرتضوی.
عارفی، مهیار، (1380)، «به‌سوی رویکرد دارای مبنا برای توسعه اجتماعات محلی»، ترجمه نوین تولایی ، نشریه هنرهای زیبا، 1 (10)،صص 33-22.
عبداللهی، محمد، (1380)، «توسعۀ اجتماعی از دیدگاه جامعه‌شناسی امروزی»، اولین همایش توسعۀ اجتماعی برگزارکننده: دفتر امور اجتماعی وزارت کشور، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
قرائی، آزاده؛ زبردست، اسنفندیار؛ ماجدی، حمید، (1397)، «تبیین ارتباط میان فرم شهر و پایداری اجتماعی (نمونه موردی: مناطق 22 گانه شهر تهران)»، برنامه ریزی توسعه کالبدی، 3 (7)،صص 93-79.
قناد، فاطمه؛ رئیس پور، شمسیه، (1394)، «برنامه‌ریزی توسعه اجتماع محلی محله سنگلج»، مطالعات شهر و منطقه، 1
(1)،صص 24-1.
کلهرنیا، بیژن، (1387)، «مطالعات ارتقاء و توانمندسازی بافت‌های فقر نشین شهری»، هفت شهر، 2 (22)،صص 48-30.
محمدی، علیرضا؛ روستا، مجید، (1387)، «توسعه اجتماع- محور سازوکاری برای ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی»، هفت شهر، 2 (23)،صص 105-88.
مرکز آمار ایران، (1395)، «سرشماری عمومی نفوذ و مسکن»، شهر یزد.
نصیری، اسماعیل، (1393)، «راهبردهای کاهش فقر شهری با تأکید بر اجتماعات محلی (مورد پژوهی: محله بی‌سیم شهر زنجان)»، مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 2 (7)،صص 125-107.
Akayo, F. (2010), "Slums in Africa", (new approach) World Bank, 20-32.
Andrews, R. (2008), "Civic Engagement, Ethnic Heterogeneity and social capital in urban areas: evidence from England", urban affairs review, 44 (3), 428- 440.
Arnstein, S. (1997), "A Ladder of Citizen participation", Journal of American Institute of Planners, 6 (9), 35- 89.
Baykal, N. (2010), "urban poverty in Asia", China, Sing no Press, 42-46.
 Bellah, R. (1963), "Reflection on the Protestant Ethic Analogy in Asia", Journal of Social Issue, Jan, 33-45.
Carmona, M., Punter, J., Chapman, D. (2002), "from Design policy to Design Quality", UCL & Cardiff University, 21-55.
Crayon, S. (2010), "The solution and problems for housing the poor", University of Sheffield, 79.
Detr and Cabe. (2000), "By Design, Urban Design in the Planning System: Towards Better Practice", London, Thomas Telford, 61-114.
Economic and Social Commission for Western Asia "ESCWA". (2004), "Community-Driven As an Integrated Social Policy at the Local Level", United Nation.
Geertz, C. (1956), "The Development of The Javanese Economy: A social- cultural Approach". Mass, MIT Center for International Studies.
Habermas, J. (1979), "Communication and The evolution Of Society", Boston: Beacon Press, Translated By: McCarthy.
Habermas, J. (1984), "On Reconstruction of Historical Materialism", Tr. By Shapiro Heinemann, London.
Harding, R. (2006), "ecologically sustainable development: origins", implementation and challenges, Desalination, 9 (187), 229- 239.
Harvey, D. (1973), "Social Justice and City", Oxford Press.
Jacobs, J. (1961), "the death and life of great American cities", New York.
Kallus, R. (2006), "What is a neighborhood? The structure and function of an idea Environment and planning", Planning and Design, 2 (27), 815-826.
Kaplan, R.S. (1999), "Transforming the balanced scorecard from performance measurement to strategic".
Karl, M. (1976), "Capital: A Critique of Political Economy", ed. Frederick Engels, New York: Modern Library, no date, first published, 21-25.
Land, B. (1976) "Our common future, report to UN".
Manfel, H. (2010), "Housing the urban poor policy", London and New Jersey, 74.
Marx, K. (1976), "Capital book, Translator: Eskandari Iraj".
Mattessich, P., Monsey, M. (2004), "Community Building: What Makes It Work", St. Paul, MN: Wilder Foundation, 1-66.
Musters C.G.M., De Graaf, H.J., Ter Keurs, W.J. (1998), "Defining socio-environmental systems for sustainable development", Ecological economic, 26.
Padina, B. (2008), "Third world and problems for housing", University of Sheffield. Delhi, 23.
Parsons, T. (1971), "The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East", Glee the System of Modern Societies, Englewood cliffs, NJ: Prentice - Hall, 91-102.
Pittman, R., Philips, R. (2009), "An Introduction to Community Development", A Framework for Community and Economic Development, Routledge Publications, 12-68.
Rogers, M. (1969), "Modernization Among: The Impact of Communication", Holt. Rinehart Winston.
Savar, S. (2010), "City and region", Delhi, Graven, 40-57.
Sen, A. (1999), "Development as freedom", Oxford university press.
Sen, A. (2009), "Penguin Books", Idea of Justice.
Shaughnessy, F.J. (1999), "The term capacity building, Publishers University of Notre Dame (South Bend, in)".
Smith, D. (1979), "Where the grass is greener-living in an unequal world", Penguin book.
 References in Persian
Abdollahi, Mohammad. (2001), "Social Development from the Viewpoint of Today's Sociology", First Conference on Social Development Organizer: Office of Public Affairs, Ministry of the Interior, Tehran, Scientific and Cultural Publishing.
Ahadnejad Roosti, Mohsen, Yari Gholi, Vahid, Ojaghloo, Roohollah. (2014), "The Role of Social Capital in Local Sustainable Development (: Tehran Narmak local)", Urban Sociological Studies, 4 (12), 25-50.
Arefi, Mahyar. (2001), "Towards an Approach Based on the Development of Local Communities", Fine Arts, 1 (10), 22-33.
Center for Statistics of Iran. (2016), "General Census of Infiltration and Housing", Yazd city.
Ebrahimzadeh, Isa, Barimani, Faramarz, Nasiri, Yousef. (2004), "Marginalization and its Adjustment Strategies (Case study: Karim Abad Zahedan)", Geography and Development, 2 (3), 121-143.
Eskandari Sani, Mohammad, Sajjadi, Jila, Sarafi, Mozaffar. (2014), "The Capacity of Local Communities Development in Reducing Urban Poverty and Its Effective Factors on Cultural Development: Tehran Nemat Abad (Southern Districts of Tehran)", Geographical studies of arid regions, 4 (15), 1-21.
Eskandari Do Robati, Zahra. (2008), "The Urban Poor and Theory Trouble", Social Welfare, 2 (615), 140-153.
Gharaye, Azadeh, Zebardast, Esfandiyar, Majedi, Hamid. (2018), "Explaining the relationship between city form and social sustainability (Case study: 22 districts of Tehran metropolitan)", Physical Development Planning, 3 (7), 79-93.
Javaheripour, Mehrdad. (2008), "Urban Poverty Challenges, Social Welfare", 2 (6), 111-128.
Javaheripour, Mehrdad, Davar Panah, Babak. (2005), "Unstable Settlements of Low-income Urban Populations", Seven Cities, Civil and Urban Improvement, 3 (8), 82-95.
Kalhornya, Bijan. (2008), "Studies on the Promotion and Empowerment of Urban Poverty Textures", Seven Cities, 2 (22), 30-48.
Mohammadi, Alireza, Roosta, Majid. (2008), "Community Development - The Axis And Work To Organize Informal Settlements", Seven Cities, 2 (23), 88-105.
Nasiri, Ismail. (2014), "Strategies for Reducing Urban Poverty with an Emphasis on Local Interests (Case Study: Wireless District of Zanjan City)", Urban Planning Studies, 2 (7), 107-125.
Rafiean, Mojtaba, Tavakoli, Morteza, Hudseni, Hania. (2006), "Methodological application of discussion groups in the study of the empowerment of informal urban neighborhoods", fine arts, 1 (26), 47-56.
Rafiean, Mojtaba, Khodaei, Zahra, Dadashpour, Hashem. (2014), "Capacity building of local communities as an approach to empowering social institutions", 1 (2), Sociology of social institutions, 133-160.
Rezazadeh, Razieh, Mohammadi Aydghamish, Fatemeh, Rafieian, Mojtaba. (2013), "The Role of the Basis of Asset Approach in Local Sustainable Development (Case Study: Imamzadeh Neighborhood of Hasan Tehran)", Research Center for Architectural and Urban Planning comment, 10 (25), 39-48.
Rostam Abadi, Somayeh. (2009), "Sustainable Urban Development Planning with Emphasis on Social Dimension", Master's Thesis for Urban and Regional Planning, Supervisor: Siavash Ansarinia, Shahid Beheshti University, Tehran city.
 Qanad, Fatemeh, Raeispour, Shamsieh. (2015), "Planning for Local Development in the Sangalaj Neighborhood", City and Region Studies, 1 (1), 1-24.
Salavarzi zadeh, Mohamad, Sheikhi, Hojat, Shekari, Zaynab. (2018), "Analyzing and evaluating the role of social capitals in sustainable development of neighborhoods (Case study: Ilam city)", Physical Development Planning, 3 (5), 120-133.
Shirimohamadi, Mina, Pierre, Isa. (2016), "Evaluation of Capacity Building Indicators for Sustainable Development of the Local Community (Case Study: Staff Town and Islamabad Zanjan)", Second National Conference on Geography and Planning, Modern Architecture and Urban Planning, Qom, Center for Studies and Islamic Research Soroush Hekmat Mortazavi.