نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
استادیار دانشگاه پیام نور
چکیده
پهنه‌بندی خطر رویکرد مهمی از فرایند مدیریت پیش از بحران است که به برنامهریزان و مدیران شهری در آمادهسازی و کاهش آسیب‌پذیری کمک فراوانی میکند. مسئله اساسی انتخاب معیارهای آسیب‌پذیری و نحوه ترکیب این معیارهاست و بهعلاوه انتخاب مدلی مناسب است که بتواند به بهترین شیوه نمایانگر میزان آسیب‌پذیری باشد. شهر تبریز بهعنوان بزرگترین مادر شهر شمال غرب کشور از نظر وسعت، شرایط صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اهمیت فراوان دارد، اما به دلیل همجواری با گسلی بزرگ و فعال، شرایطی نامساعد دارد. در این مقاله با استفاده از نرمافزارهای IDRISI و ARCGIS و انتخاب 15 معیار و ترکیب مدل‌های منطق Fuzzy و AHP میزان آسیب‌پذیری منطقههای شهری و جمعیت ساکن در آنها نیز تحلیل و استخراجشده است. نتایج نشان میدهد که مناطق 10 و 1 به ترتیب دارای بدترین شرایط ممکن هستند و تطبیق نتایج بهدستآمده با وضع موجود، حاکی از دقت بالای مدل انتخابشده در موضوع پهنه‌بندی خطر زلزله است.
کلیدواژه‌ها
آوازه، آذر و نسرین جعفری (1385)، بررسی توانمندی‌ها و محدودیت‌های بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان در مدیریت بحران (برنامه‌ریزی، سازه‌ای و غیرسازه‌ای)، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در حوادث و سوانح غیرمترقبه.
احمدی، حسن و شهابی، منیرالسادات (1387)، مشارکت محلی، ضامن بهسازی پایداری بافتهای فرسوده (بررسی تجربه بهسازی محله سیروس تهران)، اولین همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها.
احمدیان، آراسب (1380)، بررسی تطبیقی مدیریت بحران و پیشبینی زمینلرزه، پژوهشنامه زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شماره اول. 42-41.
ارجمندنیا، اصغر (1379)، بوم شهر، تبلور پایداری شهری، مدیریت شهری: زمستان 1379, دوره 1, شماره 4.
اسدی نظری، مهرنوش (1383)، برنامه‌ریزی و مکان‌یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله، نمونه موردی: منطقه 1 (ناحیه 6) شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی گروه شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
اسمیت، کیت (1382)، مخاطرات محیطی، ترجمه: ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، انتشارات سمت، چاپ اول.
اکبری، آزاده (1378)، رویکردی نو در احیا و بازیابی بافتهای مسکونی فرسوده، همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها. 83-82.
انزابی، علی (1384)، نگرشی نو به زلزلهخیزی شمال غرب ایران، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 173.
انصاری، حسین (1382)، پایش و پهنه‌بندی خشکسالی با استفاده از منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعه موردی استان خراسان، رساله دکتری آبیاری گرایش آبیاری و زهکشی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
ایوبی، شمس‌الله، جلالیان، احمد (1385)، برنامه‌ریزی اراضی (کاربری کشاورزی و منابع طبیعی)، انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان، چاپ اول.
بحرینی، سید حسین و همکاران (1375)، برنامه‌ریزی کاربری زمین در مناطق زلزلهخیز نمونه شهرهای منجیل، لوشان، رودبار، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ و نشر لیلی. 23-17.
ترابی، کمال، حبیبی، کیومرث و شیعه، اسماعیل (1389)، بررسی آسیب‌پذیری شبکه ارتباطی شهرها در مقابل زلزله با استفاده از روش IHWP و GIS مطالعه موردی منطقه 6 شهرداری تهران، باغ نظر، شماره 13، سال هفتم، صفحات 48-35.
تقی‌پور، علی‌کبر (1388)، ارزیابی سازمان فضایی شهر شاهرود با تأکید بر الگوهای کاربری زمین‌های آموزشی، پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
خوش‌نمک، زهره (1388)، «گزارش اولین همایش علمی تخصصی فضای سبز، شهرهای گرم خشک»، مجلة شهرداری‌ها، سال 4، شمارة 38.
داودپور، زهره (1384)، کلانشهر تهران و سکونتگاههای خودروی، چاپ اول، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، 35-50.
زارع، مهدی (1380)، خطر زمینلرزه و ساختوساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسلهای زمینلرزهای ایران، پژوهشنامه زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شماره دوم و سوم، تابستان و پاییز. 48.
شکری فیروزجاه، پری (1396)،تحلیل فضایی میزان تاب آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی، نشریه علمی – پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 2 (سری جدید ) پیاپی6، 22 تابستان 96 (44-27).
صادقی، ارژنگ (1384)، بررسی اثرات آسیب‌پذیری پلهای شهری تبریز در هنگام زلزله، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 924.
عبدی، خالد (1385)، مکان‌یابی و مدلسازی پراکنش فضای سبز شهری، پارک در مقیاس محله، مطالعه موردی: منطقه یک شهری سنندج، دانشگاه تبریز، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. 77-89.
عرب، محمد، زراعتی، حجت، اکبری حقیقی، فیض‌اله و روانگر رامین، میزان آگاهی و عملکرد مدیران اجرایی و آمادگی در مقابل زلزله (بیمارستان‌های دولتی دانشگاه علوم پزشکی تهران)، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت سلامت، شماره 34.
عزیزپور، ملکه (1375)، توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر، پژوهش موردی الگوی مناسب توسعه شهر تبریز، رساله دوره دکتری جغرافیای انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی. 59-58.
عشقی چهاربرج، علی، نظم فر، حسین، غفاری، عطا (1396)، ارزیابی تاب‌آوری کالبدی شهر در برابر زلزله‌های احتمالی؛ نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، نشریه علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 4، سری جدید (پیاپی 8)، زمستان 1396(26-11).
عنابستانی، علیاکبر (1384)، نقش گسل درونه در استقرار سکونتگاههای انسانی منطقه کاشمر و پیامدهای آن، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1075.
فخیم‌حاجی آقایی، نسیم (1385)، مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری در مرحله قبل از وقوع با استفاده از SDSS، مطالعه موردی منطقه 10 شهرداری تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی. 18.
قربانی، رسول و باقری، کریم (1384)، تأثیرات طراحی مناسب شهرسازی در کاهش تلفات زلزله با تاکید بر نمونه بم، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1205.
قنبری، سیروس و قاضی عسکری نائینی، آرمان (1384)، اصول و شیوههای مدیریت مقابله با پیامدهای ناشی از وقوع زلزله با تأکید بر ایران، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1259.
کاتبی، هوشنگ (1384)، استفاده از ساختمانهای چوبی در مناطق زلزلهخیز، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1308.
کیالی، امیر و عقیلی مهدیه (1388)، طراحی شهری دانشگاه طراحی شهر بر مبنای توسعه پایدار (نمونه موردی: شهر مصدر در امارات متحده عربی)، اولین همایش معماری پایدار، کد COI مقاله. NCSUSTAINARCH01_044.
گلی، علی (1383)، تحلیل فرایند گذار از روستا به شهر و طراحی مدلی برای شناسایی روستاهای در حال گذار ایران، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
مالچوفسکی، یاچک (1385)، سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، ترجمه اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده، انتشارات سمت. 315 – 314.
محمدزاده، رحمت (1384)، نقش برنامه‌ریزی شهری در کاهش اثرات ناشی از زلزله، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1404.
معصوم‌زاده، سیدمحسن، تراب زاده، اقدس (1383)، رتبه‌بندی تولیدات صنعتی کشور، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره ٣٠، بهار 83.
ملکی، سعید، امانپور، سعید، صفایی‌پور، مسعود، پورموسوی، سیدنادر، مودت، الیاس (1396)، ارزیابی طیف تاب آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های برنامه‌ریزی (نمونة موردی شهر ایلام)، نشریه علمی – پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره (1سری جدید)، پیاپی 5، بهار 1396.
موسوی، ناصر (1380)، اولویت‌بندی و انتخاب مکان مناسب برای شعب بانک کشاورزی با استفاده از تکنیک تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
مهدوی، داوود، هزاریان، الهام (1396) ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری کالبدی سکونتگاههای روستایی در برابر زلزله مطالعه موردی: روستاهای شهرستان یزد، نشریه علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 4 (سری جدید)، پیاپی 8، زمستان 1396(45-27).
میرزا گل تبار روشن، علیرضا و جانعلیزاده، عسکر (1384)، مقاومسازی ساختمانها در برابر زلزله، کنفرانس بینالمللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آنها، دانشگاه تبریز. 1540.
نوچیان، آرش (1384)، ارائه الگوی مناسب مکان‌یابی پایانه‌های مسافربری برون شهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
Abdalla, Rifaat and Tao, Vincent (2005), Integrated Distributed GIS Approach for Earthquake Disaster Modeling and Visualization, Geo-information for Disaster Management, Library of Congress Control Number: 2005920463, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. 1189-1190.
Akhondzadeh, Mehdi & Sadeghian, Saied(1384), Role of Remote Sensing and Geographic Information System (GIS) in Natural Disaster Management, The International Conference On Geohazards, Natural Disasters and Methods of Confronting with Them, September 27-29, 2005, Tabriz-Iran. 1736.
Alegra and others (2011), Application of Density Analysis for Landmine Risk Mapping, 978-1-4244-8350-1/11. IEEE.
Alexander, David, 2002, Principles of Emergency and management, oxford university press.
Batty, Michael (1976), Urban Modelling Algorithms, Calibrations, Predictions, Cambridge University Press. Xxii,4-6
C.Gatrell, Anthony and Löytönen, Markku (2003), GIS and Health, published in the Taylor & Francis e-Library.
Campagna, Michele (2006), GIS for Sustainble Development, Taylor & Francis Group. 15.
Coburn, Andrew and Spence, Robin (2002), Earthquake Protection, Second Edition, John Wiley & Sons, Ltd. 8-263-233
Dubhashi M. Ghrachorlou A. Najaf. Malek Ali.The investigation of the methods of
natural disasters & socio-economic systems, The International Conference On Geohazards, Natural Disasters and Methods of Confronting with Them, September 27-29, 2005, Tabriz-Iran. 1193.
Eastman, J. Ronald (2006), IDRISI Andes, Guide to GIS and Image Processing, Published by Clark Labs, Clark University.
Feng Li & Rusong Wang & Juergen Paulussen & et al. “Comprehensive concept planning of urban greening based on ecological principles: a case study in Beijing, china”; J. Land scape and urban planning. 2005, 72. 325-336.
Grossi, Patricia & Kunreuther, Howards (2005), CATASTROPHE MODELING: A NEW APPROACH TO MANAGING RISK, Springer Science and Business Media, Inc. 3-23-26.
Gundogdu, Ismail Bulent (2009),Spatial analyst methods for urban planning, Scientific Research and Essay Vol.4 (12), 1531-1535.
Lin, Yu-Pin and others (2011), Hotspot Analysis of Spatial Environmental Pollutants Using Kernel Density Estimation and Geostatistical Techniques, International Journal of Environmental Research and Public Health, 8, 75-88, 75-76.
Murgante, Beniamino & others (2009), Geocomputation and Urban Planning, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. 42.
Özdağoğlu,Güzin & Özdağoğlu, Aşkın (2007), Comparison of AHP And Fuzzy Ahp for The Multicriteria Decision Making Processes with Linguistic Evaluations, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yıl: 6 Sayı:11Bahar 2007/1 s. 65-85.
Rachedi, Azzeddine & others (2005), Alsat-1: First Member of the DMC, Geo-information for Disaster Management, Library of Congress Control Number: 2005920463, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. 500.
Rosli, Er, A.C. and others(2010),Spatial Mapping of Dengue Incidence: A Case Study in Hulu Langat District, Selangor,Malaysia, International Journal of Human and Social Sciences 5:6. 412.
Smith, Keith and David N. Petley(2008), Environmental Hazards, Assessing Risk and Reducing Disaster,Taylor & Francis e-Library, Fifth Edition.
Zadeh, L.A (1965), Fuzzy Sets, Information and Control, Volume 8, Issue 3, June 1965, 338-353.
)