با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران

چکیده

امروزه بیشتر شهرها و جوامع سکونت‌گاهی در مکان‌هایی بنا شده‌اند که در معرض وقوع انواع سوانح طبیعی و یا به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژی در معرض انواع سوانح انسان‌ساخت هستند از این­رو،  توجه به مسائل کالبدی بافت­های مسکونی در شهرها و تبیین مفهوم "تاب‌آوری"  و به تبع آن مقاوم­سازی این بافت‌ها در مواجهه با حوادث و مخاطرات احتمالی اهمیت بسیاری دارد. قلمرو مطالعه حاضر،  بافت مرکزی شهر همدان که با جمعیت 55387 نفر و تعداد 13663 ساختمان مسکونی با مساحت 29722351 مترمربع می باشد. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش­شناسی توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات کالبدی-سازه­ای است و شاخص­های منتخب اسکلت ساختمان، جنس مصالح، ، تعداد طبقات، دانه­بندی، قدمت ساختمان، نفوذ­پذیری، کیفیت ابنیه و تعداد واحد استخراج می­باشند.  برای کشف روند الگوها از ابزار رگرسیون و برای وزن دهی به لایه­ها در داده­های فضایی از روش خودهمبستگی فضایی استفاده شده است. همچنین برای بررسی توزیع فضایی اولویت­بندی تاب‌آوری بافت مسکونی از روش خودهمبستگی فضایی موران(Anselin local Morans) در نرم‌افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج مکانی در پژوهش حاضر نشان می­دهد که 22147924 مترمربع یعنی 52/74 درصد از کل مساحت که تعداد 7280 بلوک ساختمانی را در بر می­گیرد در گروه تاب­آوری نسبتاً کم تا غیرتاب­آور قرار دارند که نیازمند برنامه­ریزی سریع­ برای این بخش­ها از بافت در شاخص­های اسکلت ساختمان، نفوذپذیری، کیفیت ابنیه و قدمت ابنیه است.

کلیدواژه‌ها

پرویزیان، علیرضا (1395). ارزیابی الزامات پدافند غیرعامل در هم­جواری در صنایع نمونه موردی شهر همدان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.
حبیبی، کیومرث؛ احمد پوراحمد؛ ابوالفضل مشکینی (1391). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. نشر انتخاب، تهران.
زیاری، کرامت الله؛ مصطفی محمدی ده چشمه؛ احمد پوراحمد؛ محمدباقر قالیباف (1391). اولویت‌بخشی به ایمن‌سازی بافت فرسوده کلان­شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چندمعیاره. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 44 شماره 79: 14- 1.
سلما­نی مقدم، محمد؛ ابوالقاسم امیر احمدی؛ فرزانه کاویان (1393). بررسی نقش برنامه­ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب­آوری لرزه­ای جوامع شهری (نمونه­ی موردی: شهر سبزوار). فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم، شماره هفدهم: 34- 17.
شکری فیروزجا، پری (1396). تحلیل فضایی میزان تاب­آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 2 (سری جدید)، پیاپی 6: 44- 27.
عشقی چهاربرج، علی؛ حسین نظم­فر؛ عطا غفاری (1396). ارزیابی تاب­آوری کالبدی شهر در برابر زلزله­­های احتمالی (نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران)، فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 4 (سری جدید)، پیاپی 8: 26- 11.
علیزاده، مهدی (1395). ارزیابی آسیب­پذیری زیرساخت­های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل، پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر سعید امانپور، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.
عندلیب، علیرضا (1387). فرآیند نوسازی بافت­های فرسوده شهر تهران. نشر ری پور، تهران.
فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ محمدعلی کی نژاد؛ محمدتقی پیر بابای؛ علی عسگری (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان­شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3: 42- 33.
ملکی، سعید؛ سعید امانپور؛ مسعود صفایی­پور؛ سید نادر پورموسوی؛ الیاس مودت، (1396). ارزیابی طیف تاب­آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل­های برنامه‌ریزی (نمونۀ موردی شهر ایلام)، فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 1 (سری جدید)، پیاپی 5: 20- 9.
نادری، کاوه؛ علی موحد؛ محمدعلی فیروزی؛ مسلم حدیدی؛ ایوب ایصافی (1393). شناسایی و اولویت‌بندی مداخله بافت فرسوده شهری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) (محدوده مرکزی شهر سقز)، فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 18، شماره 1: 180- 153.
نظرپور، محمدتقی؛ مهشید منظوری (1393). ارزیابی تأثیر طرح‌های جامع و تفصیلی تهران در شکل­گیری بافت‌های فرسوده مطالعه موردی محله سیروس تهران، دومین کنگره بین‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری، تبریز، دبیرخانه دائمی کنگره بین­المللی سازه، معماری و توسعه شهری.
نوری، محمد؛ جمال محمدی (1393). تحلیل ساختار فضایی– کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دوگنبدان). فصلنامه برنامه­ریزی فضایی، دوره 4، شماره 2: 128- 105.
نیکمردمین، سارا؛ ناصر برک پور؛ مجید عبداللهی (1393). کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری نمونه موردی منطقه 22 تهران،فصلنامه مدیریت شهری،شماره 37،زمستان 1393، 34-19
 Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: are they related?. Progress in human geography, 24(3), 347-364.‏
Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036-1039.‏
Alberti, M. (2005). The effects of urban patterns on ecosystem function. International regional science review, 28(2), 168-192.‏‏
Boon, H. J., Cottrell, A., King, D., Stevenson, R. B., & Millar, J. (2012). Bronfenbrenner’s bioecological theory for modelling community resilience to natural disasters. Natural Hazards, 60(2), 381-408.‏
Bromley, R. D., Tallon, A. R., & Thomas, C. J. (2005). City centre regeneration through residential development: Contributing to sustainability. Urban Studies, 42(13), 2407-2429.‏
Folke, C., Carpenter, S., Walker, B., Scheffer, M., Elmqvist, T., Gunderson, L., & Holling, C. S. (2004). Regime shifts, resilience, and biodiversity in ecosystem management. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics, 35.
Holling,C.S., L.H.,Gunderson .(2002). Resilience and adaptive cycles. In: L H Gunderson and C SHolling (editors).
   Panarchy: Understanding Transformations in Human and Natural Systems.
Kärrholm, M., Nylund, K., & de la Fuente, P. P. (2014). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Cities, 36, 121-130.‏
Khoo, T. C. (2012). The CLC framework: for liveable and sustainable cities. Urban Solutions (1), Centre for Liveable Cities, Singapore, 58-63.‏
Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-based approach. Summer academy for social vulnerability and resilience building, 1, 16.‏
Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: A risk management approach. ODI Background Note. Overseas Development Institute: London.‏
Nelson, V., Lamboll, R., & Arendse, A. (2008). Climate change adaptation, adaptive capacity and development discussion paper. DSA-DFID policy forum 2008.‏
UN/ISDR. 2002. Disaster reduction and sustainable developement: understanding the links between vulnerability and risks to disasters related to developement and environment. World Summit on Sustainable Developement (Johannesburg, 26 august- 4 september 2002) 24 pp.