با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نویسنده

استاد گروه جغرافیای انسانی و عضو قطب "توسعة پایدار محیط جغرافیایی"، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

توسعة پایدار روستایی فرایندی است که ارتقای همه‌جانبة زندگی روستایی را از طریق زمینه‌سازی و ترغیب فعالیت­های همساز با قابلیت­ها و تنگناهای محیط (به مفهوم عام آن) مورد تأکید قرار می‌دهد. بر این بنیاد، توسعة پایدار روستایی جنبه‌های گوناگونی را شامل است، اما زمینه‌سازی­های ساختاری در چهار جنبة عام می‌تواند به کارکرد مناسب این فرایند بیانجامد. این جنبه‌ها عبارتند از: محیطی ـ اکولوژیک، اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی ـ سیاسی و کالبدی ـ فضایی. یکپارچگی فضایی در قالب رویکرد نظاموار، سکونتگاه­های روستایی را در مقیاس­های گوناگون نقطه‌ای، محلی، ناحیه‌ای و منطقه‌ای و ملی، و البته همه جا به‌عنوان نظام­های باز، مورد توجه قرار می‌دهد. بدینسان،  هر سکونتگاه روستایی نه تنها به‌لحاظ کنش و واکنش­های بین اجزا و نیروهای مختلف درونی خود، بلکه از نظر تعامل با دیگر نظام­های سکونتگاهی (دیگر سکونتگاه­ها، اعم از روستایی و شهری) نیز پیوسته در روندی پویا قرار دارد. در این بین، آنچه که اهمیتی تعیین‌کننده دارد، امکانات و قابلیت­های محیط نظام است که به‌صورت امکانِ برپایی رابطة تعاملی با سیاستگذاری­ها، برنامه‌ریزی­ها و تخصیص اعتبارات و مانند آن تجلی می‌یابد. از سوی دیگر، با عنایت به رویکردهای نوین در جغرافیای کاربردی و توجه به نقش جوامع در ایجاد فضاهای گوناگون، بسیاری از اهداف برنامه‌ریزی فضایی و ابعاد پایداری در پیوندی تنگاتنگ مورد توجه قرار دارند. این مقاله کوشش دارد تا نشان دهد، هرگونه پایداری در روند توسعة روستایی، مستلزم نگرشی یکپارچه در قالب پارادایم فضایی است و این مهم میسر نخواهد شد، مگر با رویکردی مبتنی بر شبکه‌های منطقه‌ای در قالب پویش ساختاری ـ کارکردی.

کلیدواژه‌ها

ابن بلخی، فارسنامه، به کوشش علی­تقی بهروزی، شیراز، اتحادیة مطبوعاتی فارس، 1343ش.##ابن رسته، ابوعلی احمدبن عمر، اعلاق النفیسه نفیسه، لیدن، 1891م.##ابوالفدا، ابن شاهنشاه بن ایوب، تقویم البلدان، پاریس، 1840م.##اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1347)، مسالک و ممالک (ترجمه فارسی قرن 5ق)، به کوشش ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.##حدودالعالم من‌المشرق الی‌المغرب. به کوشش منوچهر ستوده، دانشگاه تهران، 1340ش؛##سعیدی، عباس (1373)، استقرار بهینة روستاهای پراکندة کهگیلویه و بویراحمد، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، جلد 3، تهران.##ـــــ  (1375الف)، سطح‌بندی سکونتگاه­های روستایی (گزارش نهایی)، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، تهران.##ـــــ  (1375ب)، "ضرورت آرایش مکانی ـ فضایی سکونتگاه­های روستاییمجموعه مقالات ساماندهی روستاهای پراکنده، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##ــــــ (1375ج)،"جایگاه روستاهای کوچک در برنامه‌ریزی توسعه سرزمینفصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 11، ش 43، زمستان(39-18).##ـــــ (1377الف)، "توسعه پایدار و ناپایداری توسعه روستایی در ایرانمجله مسکن و انقلاب، ش87، تابستان(22-17).##ـــــ  (1381)، "ساماندهی" (سرمقاله)، مجله مسکن و انقلاب، شماره 98، تابستان(5-1).##ـــــ  (1382)، "روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی ـ شهری (یک بررسی ادارکی)"، جغرافیا (نشریه علمی ـ پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید شماره1، پاییز و زمستان 1382 (چاپ 1384)(38-24).##ـــــ (1383)، "نگاهی به فراز و فرود طرح­های هادی روستایی". مجله دهیاری­ها، سال دوم، شماره10، آبان(11-4).##ـــــ (1384)، "ناکارآمدی ساختاری- عملکردی نظام­های فضایی ناحیه‌ای. مطالعه موردی: ناحیه باغملک (شرق خوزستان)"، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 5، پاییز و زمستان(25-14).##ـــــ  (1385)، مکان‌گزینی و مکان­یابی سکونتگاه­های روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، تهران(11-2).##ـــــ  (1386)، امکان‌سنجی استقرار روستاهای جدید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، تهران.##ـــــ  (1387الف)، "شالوده انتظام فضایی و ضرورت مکانیابی سکونتگاه­های روستایی در ایرانفصلنامه آبادی، سال 18، شماره59، تابستان(42-28).##ـــــ  (1387ب): "برخی معیارهای مکانیابی سکونتگاه­های روستایی". فصلنامه تخصصی مسکن و انقلاب، شماره124، زمستان(11-2).##ـــــ  (1387الف)، "مفهوم  فضا"، سعیدی، عباس (سرویراستار و مدیرعلمی)، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی و سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران، (617-614).##ـــــ  (1387ب)، "ساماندهی فضاییدانشنامه مدیریت شهری و روستایی، ... (449-452).##ـــــ  (1387ج)، "برنامه‌ریزی فضاییدانشنامه مدیریت شهری و روستایی، ... (142-140).##ـــــ  (1387د)، "راهبرد شبکه منطقه‌ایدانشنامه مدیریت شهری و روستایی،(503-505).##ـــــ  (1387ه)، "مفهوم ناحیهدانشنامه مدیریت شهری و روستایی، (797).##ـــــ  (1387و)، "مفهوم منطقهدانشنامه مدیریت شهری و روستایی، (775).##ـــــ  (1388الف)، الگوهای خدمات‌رسانی روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##ـــــ  (1388ب)، سطح بندی روستاهای کشور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##ـــــ  (1389)، "محیط، فضا و توسعه: بحثی در ضرورت توسعه یکپارچه روستایی ـ شهری"، مجله مسکن و محیط روستا، سال 29، (12-3).##ـــــ  (1390الف)، "روابط شهر و روستا و پیوندهای روستا ـ شهری"، سعیدی، عباس، روابط و پیوندهای روستایی- شهری در ایران، نشر مهرمینو، تهران، (100-71) چاپ نسخة اولیة این مقاله در: مجله علمی ـ پژوهشی جغرافیا، دوره جدید، شماره 1، 1382 (چاپ 1384).##ـــــ  (1390ب)، "پویش ساختاری ـ کارکردی ـ رویکردی نظاموار در مطالعات مکانی ـ فضاییجغرافیا، نشریة علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، دورة جدید، سال نهم، شماره 29، (16-7).##ـــــ  (1390ج)، روابط و پیوندهای روستایی ـ شهری در ایران، نشر مهرمینو، تهران؛##ـــــ  (1391الف)، "پویش ساختاری ـ کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه‌ریزی فضاییفصلنامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، سال یکم، شمارة 1، (18-1).##ــــــ (1391ب)، "مفاهیم بنیادین در برنامه‌ریزی کالبدی ـ فضایی (بخش نخست)" در: فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی ـ فضایی، سال اول، شماره اول (29-6).##ـــــ  (1392)، طرح پیشنهادی توسعة فضایی منظومه‌های روستایی کشور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، تهران)؛##ـــــ  (1393)، "جایگاه منظومه‌های روستایی در برنامه‌ریزی توسعة پایدار کالبدی- فضاییمجموعه مقالات اولین همایش برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی توسعة پایدار روستایی، اردبیل.##مستوفی قزوینی، حمدالله، نزهتالقلوب، به کوشش گایلی سترانج، تهران، 1362.##
Douglass, M (2006), “A Regional Network Strategy for Reciprocal Rural-Urban Linkages: An Agenda for Policy Research with Reference to Indonesia”,  Tacoli, Cecilia (Editor), The Earth scan Reader in Rural-Urban Linkages, Earth scan Reader Series, London (January 8, 2006), pp.124-155;##Douglass, M (2013), “Integrated Regional Planning for Sustainable Development in Asia: Innovations in the Governance of Metropolitan, Rural-Urban, and Trans border Riparian Regions”, UNCRD Expert Group Meeting on Integrated Regional Development Planning, 28-30 May (2013).##