با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو علمی دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری آب وهواشناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

یکی از معیارهای توسعة رفاه اجتماعی، افزایش سطح ایمنی جامعه و دسترسی مناسب و مطلوب شهروندان به زیر ساخت­های ایمنی در زمان بروز مخاطرات و بحران­های شهری است. مکانیابی مطلوب مراکز خدمات امداد در کنار سایر کاربری­های اساسی، یکی از عوامل مهم در پایداری عملکرد مراکز خدمات­رسان در مواقع بروز مخاطرات شهری و افزایش ضریب ایمنی شهری به شمار می­رود.
گسترش همه­جانبه و پرشتاب شهر کرج، به­عنوان یک کلان شهر در دهه­های اخیر، و عدم فرصت کافی در ساماندهی بافت­های شهری و فراهم­سازی زیرساخت­های مناسب شهری سبب شده که پیامدهای نامطلوب و اثرگذار در افزایش توسعة فضای شهری و منطقه­ای و ناکارآمدی رفاه شهروندان را در پی داشته باشد.
در پژوهش حاضر، با توجه به تنوع ملاک­های مکانیابی برای هر یک از مراکز امدادرسانی و نقش­های مختلف هر یک از آنها در هنگام وقوع حادثه، ایستگاه­های آتش­نشانی به­عنوان یکی از مهم­ترین مراکز در تأمین ایمنی شهرها انتخاب شده است. در پی آن، الگوی مکان­یابی مراکز آتش­نشانی بر اساس چهار معیار تأثیرگذار اصلی ـ به ترتیب اهمیّت جمعیت، شبکة معابر، شعاع عملکرد و کاربری اراضی شهری ـ سنجش می­شود. از سوی دیگر، چهارده زیر معیار و شش گزینه طرح­ریزی و با استفاده از منطق فازی در چهار چوب تحلیل سلسله مراتبی و بهره­گیری از ابزارهای تحلیل مکانی جهت دستیابی به الگوی توزیع و پراکنش بهینة این کاربری در سطح منطقة چهار کرج طرح­ریزی می­شود. در ادامه، با وزن­دهی و امتیازبندی معیارها زیرمعیارها و گزینه­ها، بهترین مکان­ها و اولویت­های بعدی برای احداث مراکز آتش­نشانی مشخص شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که مدیران شهری، به­هنگام مواجهه با تغییرات و توسعة آتی فضای شهری و تغییر ترتیب اهمیّت معیارها و زیرمعیارها قابلیّت انتخاب گزینه مناسب و اولویت­های بعدی را خواهند داشت.

کلیدواژه‌ها

اکبری، نعمت ا. و مهدی زاهدی کیوان (1387). کاربرد روش­های      رتبه­بندی و تصمیم­گیری چند شاخصه. چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور. تهران.
امینی فسخودی، عباس (1384). “کاربرد استناج منطق فازی در مطالعات برنامهریزی و توسعه منطقه­ایی”، مجله روش و توسعه، شمارة 17.
بیاتانی، علی(1387).“تهیه نقشه پتانسیل معدنی ذخایر مس پرفیری با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی جنوب غربی مشکین شهر، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی ضیائیان پرویز؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
پرهیزکار، اکبر (1376). ارائه الگوی مناسب مکان گزینی مراکز خدمات شهری با تحقیق در مدلها و سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری”، رساله دکتری به راهنمایی شکویی حسین. تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
پورمحمدی، محمدرضا (1385). کاربری اراضی شهری. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها، چاپ دوم.
جعفری خالدی، وحید سادات میروکیلی ، محبوبه (1388). “ مقدمهای بر منطق فازی و کاربرد آن”. مجله روشن. سال شانزدهم، شمارة 108.
خورشید، صدیقه و رضا رنجبر (1389).  “تحلیل استراتژیک و انتخاب استراتژی مبتنی بر سوات و تکنیک های تصمیم گیری چند شاخص فازی”، فصلنامه مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی، دانشکده آزاد اسلامی، واحد سندج ، سال ششم ، شمارة 12.
رمضانی، محمد (1389).  “مکانیابی تأسیسات شهری در شرایط بحرانی”، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی مصطفی طالشی ومشاوره اسماعیل علی اکبری. تهران: دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه پیام نور.
زبردست، اسفندیار (1381). «کاربرد فرایندتحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری ومنطقه ای» نشریه هنرهای زیبا. تهران: دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران، دورة دهم، شمارة 6، 48-49.
شریف زادگان ، محمد حسین و حمید فتحی(1384). “ارزیابی آسیب پذیری زیست محیطی برای منطقه­ای در حوزه­های سه گانه مدیریت محیطی”، مجله علوم محیطی. شمارة 10.
عطایی، محمد (1389).  تصمیمگیری چند معیاره فازی، چاپ اول. شاهرود: انتشارات دانشگاه صنعتی.
قبادی، اسداله (1390).  “الگوسازی برای مکانیابی کاربریهای امداد شهری با بهرهگیری از منطق فازی مطالعه موردی:منطقه 4 شهر کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی مصطفی طالشی ومشاوره اسماعیل علی اکبری. تهران: دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه پیام نور.
قدسی پور، سید حسن (1385).  فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. تهران: انتشارات دانشگاه امیر کبیر،چاپ پنجم.
معصوم، جلال و جواد علی آبادی، (1380).  “ضوابط و مقررات ایمنی و آتشنشانی، ضرورت ها و تنگناها”. مجله فرهنگ ایمنی. تهران: انتشارات سازمان شهرداری های کشور، چاپ اول.
نوذرپور، علی (1379). مجموعه مباحث پنجمین گردهمایی مدیران آتشنشانی شهرهای کشور. تهران: انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، چاپ اول.
شجاع عراقی، مهناز (1388).  ”مکانیابی بهینه پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی تولایی سیمین. تهران: دانشگاه خوارزمی.
صمدزادگان، فرهاد (1384)“ .مکانیابی اماکن اسکان موقت به منظور مدیریت حوادث غیرمترقبه بر مبنای بکارگیری سیستم های اطلاعات مکانی (GIS)  هوشمند، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه. تهران، 23-25. تهران.
قدسی پور، حسین (1383). مجموعه دستورالعمل های مدیریت بهره برداری و نگهداری پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر تهران (ویژه و چندمنظوره ). سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران. تهران.
 
Bertolini.M, M, Braglia (2006). Aplication of the AHP Metodology in Making a Propozal for a Public Work Contract, 17 January. International Journal of Project Management,Volume 24, Issue 5, PP422-430.
Chen, S. J., Hwang, C.L., (1992). Fuzzy Multiple Attribute Decision Making. New York, Methods and Applications, Springer.
[14] Olcer, A. I., Odabast, A.
Copus , A. K., & Crabtree, J. R. (1999). Indicators of Socio Economic Sustainability: An Application to Remote Rural Scotland. Rural Studies, 12 (1).
Kaufmann, A., Gupta, M. M., (1985). Introduction to Fuzzy Arithmetic: Theory and Application. New York, Von Nostrand Reinhold.
Lin, F. and H. Ying, (2007). Decision making in fuzzy discrete event systems. Information Sciences, 177, 3749-3763.
Gupta, S.M., K.V. Sagar and P.K. Kishore, (2003) Evaluation of production facilities in a closed-loopsupply chain: A fuzzy TOPSIS approach.Proceedings of the SPIE International Conference on Environmentally Conscious ManufacturingIII, Providence, Rhode Island, 125-138, October 29-30.
Hui, Y. T, Bao, H. H & Siou, W (2008). Combining ANP and TOPSIS Concepts for Evaluation the Performance of Property
Liability Insurance Companies. Science Publications, Journal of Social Sciences 4 (1), Yuanpei University, Taiwan: pp 56-61.
O. Jadidi, T.S. Hong, F. Firouzi, R.M. Yusuff, N. Zulkifli (2008). Post-Mao China in GIS Environment. Eurasian Geography and Project Selection by Using Fuzzy AHP and TOPSIS Report 2005. New York
Petroni A. and A.Rizzi, (2002). Fuzzy logic based methodology to rank shop floor dispatching rules.International Journal of Production Economics, 76, 99-108.
Sun, Ch.Ch. and Lin, G.T.L.(2008). Application of Fuzzy TOPSIS for Technique.World Academy of Science, pp333338. Tehcnology, National Chiao Tung University, Taiwan
Taleshi, M , Ghobadi, A . (2011) .Assessment of Sustainability urban land uses by consistency matrix Case study: Karaj city district 4, International Conference of Sustainable Development, Sustainable Social and Human Development Session, Putra jaya ,Malasia,-52-58.
Tuzkaya .G, Semih.O , Umut .R (2008). An analytic network process approach for locating undesirable facilities: An example from Istanbul, Turkey  Original Research Article. Journal of Environmental Management, Volume 88, Issue 4, 970-983.
Yu, D, & Yehua D. W. (2003). Analyzing Regional Inequality in Post-Mao China in GIS Environment. Eurasian Geography and Economics, 44 (7), 514-534.
Saaty, Thomas.L (2008). Relative Measurment and its Generalization in Decision Making: Why Pairwise Comparisons are Central in Mathematics for the Measurement of Intangible Factors-The Analytic Hierarchy. Net work Process, Vol102, pp251-318
WEI Lai, LI Han-lun , LIU Qi, CHEN Jing-yi, CUI Yi-jiao . (2011) . Study and implementation of fire sites planning based on GIS and AHP, Original Research Article.Procedia Engineering, Volume 11, 486-495.