با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو علمی دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

چکیده

وقوع خشکسالی در طی سالهای اخیر و نیز برداشتهای بی رویه از آبهای زیرزمینی، کاهش شدید سطح آب سفره­های زیرزمینی را به همراه داشته است. این موضوع در مناطق نیمه بیابانی که زندگی گیاهی و جانوری وابستگی شدیدی به برداشت از آبهای زیرزمینی دارد به خوبی احساس می­شود. دشت نمدان در شمال استان فارس یکی از دشت­های حاصلخیز استان محسوب میشود که در طی سالهای اخیر در اثر کمبود نزولات جوی و نیز برداشتهای بی رویه از سفره­های آب زیرزمینی به وسیله چاه­های کشاورزی، با کاهش شدید سطح آب زیرزمینی روبرو بوده است. این کاهش سطح، در تمام محدوده مورد مطالعه از شدت و ضعف متفاوتی برخوردار است. بنابراین شناسایی محدوده­های با کاهش شدید سطح آب به منظور اعمال سیاست­های مناسب جهت تقویت سفرههای آب زیرزمینی از بدیهی­ترین اولویت­های پژوهشی این محدوده بحساب می­آید. در پژوهش حاضر سعی بر آن شده است تا با پایش سالیانه و میانیابی دادههای مربوط به تغییرات سطح آب چاههای مشاهدهای دشت نمدان از سال1376 تا 1388، به وسیله سیستم اطلاعات جغرافیایی، محدوده­های مجاز، مشروط و ممنوع برداشت آب زیرزمینی تعیین شود. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر ارتباط مستقیم بین موقعیت قرارگیری چاههای عمیق موجود در دشت نمدان و محدوده­های ممنوع و مشروط برداشت آب زیرزمینی است. به گونه­ای که از 1311حلقه چاه عمیق موجود، 1131 حلقه چاه (برابر87 درصد) در محدودههای ممنوع و مشروط به لحاظ برداشت واقع شده­اند که این امر توجه جدی مسئولین را به کنترل بیشتر در این محدوده­ها ملزم می­دارد.

کلیدواژه‌ها

-  آباده، محمود و همکاران(1385)، بررسی اثر افت سطح ایستابی در شوری آب زیرزمینی منطقه زید آباد سیرجان، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال سیزدهم، شماره دوم، خرداد.
-  ابراهیمی، روح الله، بنفشه زهرایی و محسن ناصری(1390)، پیش بینی میان مدت خشکسالی هواشناسی با استفاده از روش استنتاج فازی، آب و فاضلاب، شماره2.
-  اکبری و همکاران (1388)، بررسی افت سطح آب های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد)، مجله پژوهش های حفاظت آب و خاک، جلد 16، شماره4، گرگان، صص78-63.
-  انصاری، حسین و کامران داوری (1386)، پهنه بندی دوره­های خشک با استفاده از شاخص بارندگی استاندارد شده در
محیطGIS  (استان خراسان)، نشریه پژوهش­های جغرافیایی موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران، شماره108، صص97-60.
-  حسینی صفا، حمیده و سعید مرید (1387)، تحلیل احتمالات خصوصیات مکانی شدت خشکسالی در استان تهران، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد پانزدهم، شماره پنجم.
-  خوش اخلاق، فرامرز و همکاران (1386)، بررسی الگوهای ماهانه خشکسالی و ترسالی در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره45.
-  رجایی، عبدالحمید (1382)، کاربردی جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی، انتشارات سمت.
-  رمضانی گورابی، بهمن و فرزاد شیرزاد (1388)، مطالعة تأثیر خشکسالی بر رشد قطری درختان صنوبر در شهرستان صومعه سرای گیلان، پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره67، بهار، صص117-107.
 - شرفی، لیدا و کیومرث زرافشانی(1390)، سنجش آسیب پذیری، نقطه آغاز مدیریت ریسک در خشکسالی مطالعه موردی: سر پل ذهاب، اسلام آباد غرب، جوانرود، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال اول، شماره اول، بهار.
-  شعبانی، محمد(1388)، ارزیابی کاربرد روش های زمین آمار در پهنه بندی شدت های خشکسالی استان فارس، مجله ی مهندسی آب، سال دوم، بهار.
-  صبوحی، محمود، غلامرضا سلطانی و منصور زیبایی(1386)، ارزیابی راهکارهای مدیریت منابع آب زیر زمینی: مطالعه موردی دشت نریمانی در استان خراسان، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال یازدهم، شماره اول(ب)، بهار.
-  طاوسی، تقی، پیمان محمودی و فرزانه سرگلزایی مقدم(1389)، مقایسه گسترش مکانی اقلیم های خشک و نیمه خشک در ایران طی دوره 2005-1976، فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 17، شماره1، صص105-94.
-  علیزاده، امین(1386)، اصول هیدرولوژی کاربردی، دانشگاه امام رضا، چاپ بیست و سوّم.
-  فاطمی، مهسا و عزت الله کرمی (1389)، مطالعه موردی واکاوی علل و اثرات خشکسالی، فصلنامه ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد ششم، شماره دوم.
-  محتشم، محسن، امیر احمد دهقانی، ابوالفضل اکبرپور، مهدی فتاح حلقی و بهروز اعتباری (1389)، پیش­بینی سطح ایستایی با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه مودی: دشت بیرجند)، مجله آبیاری و زهکشی ایران، شماره1، جلد چهارم، صص10-1.
-  مقامی، یاسر، رضا قضاوی، عباسعلی ولی و سیامک شرفی(1390)، ارزیابی روشهای مختلف درون یابی به منظور پهنه بندی کیفیت آب با استفاده ازGIS  (مطالعه موردی: شهرستان آباده)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 22 ، شماره پیاپی 42 ، شماره 2، تابستان.
-  مهندسین مشاور فارساب صنعت(1389)، مطالعات بهنگام سازی اطلس منابع آب حوزه آبریز دریاچه های طشک - بختگان و مهارلو، گزارش بیلان محدوده مطالعاتی نمدان.
 
-  یزدانی، وحید، حمید زارع ابیانه و مجتبی شادمانی(1390)، تحلیل فراوانی و پهنه بندی خشکسالیهای ایران با کاربرد نمایه شاخص استاندارد شده بارش، مجله مهندسی آب، سال چهارم، بهار.
 
- Ashok k.mishra, vijay P.singh(2010), A review of drought concepts, Journal of Hydrology, 391,pp 202–216.
- Bimal Kanti Paul (1998), coping mechanisms practiced by drought victims (1994/5) in North Bengal, Bangladesh, Applied Geography, Vol. 18, No. 4, pp. 355–373.
- H.J. Fowler, C.G. Kilsby(2002), A weather-type approach to analyzing water resource drought in the Yorkshire region from 1881 to 1998, Journal of hydrology 262.
- H.R. Moradi. a, M Rajabi. B, M Faragzadeh(2011). Investigation of meteorological drought characteristics in Fars province, Iran, Catena 84, pp 35–46