با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه علوم اقتصادی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم اقتصادی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.30473/psp.2024.68877.2693

چکیده

در سال‌های اخیر محققین، جریان‌های مهاجرتی را با استفاده از روش‌های تجربی متعدد تحلیل کرده­اند. این پژوهش نیز شاخص­های اقتصادی (سرانه تولید ناخالص داخلی، نرخ بیکاری و شدت فقر ) و محیطی ( شاخص خشکسالی (CI)) مؤثر بر مهاجرت داخلی در 31 استان ایران را طی سال­های 95-1390 در نظرگرفته است. نتایج آمار توصیفی توسط نرم افزار ArcMap نمایش داده شده است. از طرفی با توجه به اینکه بعد مکان در اطلاعات آماری مهاجرت داخلی و متغیرهای توضیحی براساس آزمون موران و در مدل­های فضایی طبق آماره­ها rho و lambda مورد تأیید بوده، لذا پس از آزمون مدل­های مختلف فضایی در نهایت مدل فضایی SEM برای بررسی الگوی تحقیق انتخاب گردید. در این راستا از دو نرم افزارGeoDa و Stata استفاده شد. نتایج رگرسیون فضایی داده­های مقطعی نشان داد، شاخص­های اقتصادی سرانه تولید ناخالص داخلی، بیکاری و شدت فقر بر خالص مهاجرت در استان­های کشور از لحاظ آماری تأثیرگذار است. بطوری که بیکاری و شدت فقر تأثیر منفی و درآمد (سرانه تولید ناخالص داخلی) اثر مثبت بر خالص مهاجرت در استان­ها دارد. این نتایج با انگیزه­های اقتصادی مطرح در نظریات نئوکلاسیک و نظریه محرومیت نسبی در مهاجرت داخلی مطابقت دارد. از طرفی افزایش CI (دوری از خشکسالی) به عنوان عامل محیطی تأثیر مثبت و معنی­دار بر خالص مهاجرت در استان­ها داشته است. با تجمیع این نتیجه با آمار توصیفی می­توان اظهار داشت مهاجرت یکی از چندین استراتژی بالقوه خانوارها برای مقابله با تغییرات محیطی (خشکسالی) است.

کلیدواژه‌ها

اسفندیاری، ساسان، دهقانی‌دشتابی، مریم، نبیئیان، صدیقه و میرزایی‌خلیل‌آبادی، حمیدرضا (1398). بررسی رابطه علیت بین فقر و مهاجرت از روستا به شهر در ایران. روستا و توسعه، 22(8)، 71-89.
اکبری، نعمت‌الله (1384). فضا و چگونگی اندازه‌گیری آن در مطالعات منطقه‌ای. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران،
7(23)، 39- 68.
حسینی، قربان، مشفق، محمود و زارع‌مهرجردی، راحله (1395). توصیف و تحلیل مهاجرت‌های بین‌استانی در ایران و تعیین‌کننده‌های آن طی دوره 1385 تا1390». فصلنامه علمی -پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)، 6(4)، 44-19.
حیدری، خلیل ، فرامرزی، ایوب، قصوری، شکوفه و ایرا، عبدالرحیم (1394). برآورد خط فقر و شاخص‌های نابرابری در ایران 1383-1392. تهران: پژوهشکده آمار، گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی.
صادقی، رسول و شکریانی، محسن (1396). تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی‌ـ بین‌شهرستانی در ایـران. توسعـه محلـی (روستـائی-شهری)، 8(2)، 245-270.
صباغ‌کرمانی، مجید (1397). اقتصاد منطقه‌ای (تئوری و مدلها). چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.
عزیزی، علی و صادقی، رسول (1402). تحلیل فضایی مهاجرت و پدیده خشک‌سالی در کشور با استفاده از تحلیل لکه داغ و شاخص استاندارد بارش. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 12(46)، 81-100 .
قاسمی‌نژاد، سعید، سلطانی، سعید و سفیانیان، علیرضا (1390).  بررسی رابطه بین وقوع خشکسالی و پدیده مهاجرت در استان اصفهان، هفتمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 102-109.
متقی، سمیرا (1394). تأثیر عوامل اقتصادی بر مهاجرت در ایران؛ تأکید بر شاخص‌های درآمد و بیکاری. فصلنامه سیاستهای راهبردی و کلان، 3(11)، 63-74.
مصطفائی، شعبان، خدادادکاشی، فرهاد و موسوی‌جهرمی، یگانه. (1398). بررسی تاثیر بخش صنعت بر کاهش فقر در کل استان‌های ایران. فصلنامه برنامهریزی و بودجه، 24(1)،51-75.
Akabari, N. (2005). The Concept of Space and its Measurement in Regional Studies. Iranian Journal of Economic Research, 7(23), 39-68. (In Persian)
Allers, M., & Elhorst , J. (2005). Tax mimicking and yardstick competition among governments in the Netherlands.
Int Tax Public Finance, 12
(4), 493–513.
Arbia, G. (2014). A Primer for Spatial Econometrics with Applications in R. New York: Palgrave Macmillan.
Azizi, A., & Sadeghi, R. (2023). Spatial Analysis of Migration and Drought in Iran using Hot Spot Analysis and
Standardized Precipitation Index. Journal of Geography and Environmental Hazards, 12(46), 81-100. (In Persian)
Black, R., Adger, W., Arnell, N., & Dercon, S. (2011). 2011. The effect of environmental changeon human migration. Global Environmental Change, 21(1), 3–11.
Boarnet, M., Chalermpong, S., & Geho, E. (2005). Specification Issues in Models of Population and Employment Growth. Papers in Regional Science,, 84(1), 21–46.
Brueckner , J. (2003). Strategic interaction among local governments: An overview of empirical studies. Int Reg Sci Rev, 26(2), 175–188.
Deshingkar, P., & Natali, C. (2008). Internal Migration, Chapter7. in World Migration Report 2008. 173-199: International Organization for Migration.
Du, L., Tian, Q., Yu, T., Meng, Q., & Jancso, T. (2013). A comprehensive drought monitoring method integrating MODIS and TRMM data‏. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 23, 245-253.
Eakin, H. (2005). Institutional change, climate risk, and rural vulnerability: Cases from Central Mexico. World development, 33(11), 1923-1938.
Esfandiari, S., Dehghani Dashtabi, M., Nabieyan, S., &  Mirzaei Khalilabadi,  H.R. (2022). Study of Causal Relationship between Poverty and Migration from Rural to Urban Areas in Iran. Village and Development, 22(8), 71-98. (In Persian)
Elhorst, J. (2014). Spatial econometrics: from cross-sectional data to spatial panels (Vol. 479, p. 480). Heidelberg: Springer.
Elhorst, J., Piras , G., & Arbia, G. (2010). Growth and convergence in a multi-regional model with space-time
dynamics. Geogr Anal, 42(3), 338–355.
Farzanegan, M., Gholipour, H., & Javadian, M. (2023). Air pollution and internal migration: evidence from an Iranian household survey. Empirical Economics, 64(1), 223-247.
Foster, J., Greer, J., & Thorbecke, E. (1984). A class of decomposable poverty measures. Econometrica: journal of the econometric society, 761-766.
Ghasemi Nezhad, S., Soltani, S., & Sefianian, A. (2011). Investigating the relationship between drought occurrence and migration phenomenon in Isfahan province. In the 7th National Conference on Watershed Sciences and Engineering in Iran (pp. 102-109).
Halleck Vega S, S., & Elhorst , J. (2012). On spatial econometric models, spillover effects, and W. University of Groningen, Working paper.
Harris, J., & Todaro, M. (1970). Migration, Unemployment, and Development:A Two-Sector Analysis. American Economic Review, 60, 126-142.
Hermans, K., & McLeman, R. (2021). Climate change, drought, land degradation and migration: exploring the linkages. Current opinion in environmental sustainability, 50, 236-244.
Heydari, Kh,  Faramarzi, A, Kasuri, S & Ira, A (2014). Estimation of poverty line and inequality indicators in Iran 1383-1392. Tehran: Research Institute of Statistics, Economic Statistics Research Group. (In Persian)
Hosseini,  Gh., Moshfegh, M., & Zare Mehrjard,  R. (2017). Describing and analyzing the interprovincial migrations through Iran, and its determinants, during 2006-2010. Spatial Planing, 6(4), 19-44. (In Persian
Huntington, E. (1922). Civilization and Climate. New Haven: Yale University Press.
Jeanty, P. (2010). SPMLREG: Stata
module to estimate the spatial lag, the spatial error, the spatial durbin, and the general spatial models by maximum likelihood. (r. 2. 2013, Ed.) Statistical Software Components S457135.
Katz , E., & Stark, O. (1986). Labor migration and risk aversion in less developed countries. Journal of labor Economics, 4(1), 134-149.
Kogan, F. (1995). Application of vegetation index and brightness temperature for drought detection. Advances in space research, 15(11), 91-100.
Kubursi, A. (2006). The economics of migration and remittances under globalization.. Full and Productive Employment and Decent Work–Dialogues at the Economics and Social Council. New York, 159-174.
Kurekova, L. (2011). Theories of migration: Conceptual review and empirical testing in the context of the EU East-West flows. In interdisciplinary conference on migration. Economic change, social challenge, (pp. 6-9).
Lee, L., & Yu, J. (2010). Estimation of spatial autoregressive panel data models with fixed effects. Journal of Econometrics, 154(2), 165-185.
Lesage, J. (1999). Spatial econometrics. Morgantown, WV: Regional Research Institute, West Virginia University.
Massey, D., Arango, J., Hugo, G., & Kouaouci, A. (1993). Theories of international migration: A review and appraisal. Population and development review, 431-466.
Mostafaei S, khodadad-Kashi F, Mosavi Jahromi Y. (2019). The Impact of Industrial Sector on Poverty Reduction in all Provinces of Iran.The Journal of Planning and Budgeting , 24(1), 51-75(In Persian)
Motaghi, S. (2016). The impact of economic factors on migration in Iran (Emphasis on income and employment
indicators). Quarterly Journal of The Macro and Strategic Policies, 3(11), 63-74. (In Persian)
Pacheco, G., Rossouw, S., & Lewer, J. (2013). Do non-economic quality of life factors drive immigration? ‏. Social indicators research, 110, 1-15.
Radu, D. (2008). Social interactions in economic models of migration: A review and appraisal. Journal of Ethnic and Migration Studies, 34(4), 531-548.
Ravenstein, E. (1889). The laws of migration. Journal of the royal statistical society, 52(2), 241-305.
Rhee, J., Im, J., & Carbone, G. (2010). Monitoring agricultural drought for arid and humid regions using multi-sensor remote sensing data. Remote Sensing of environment, 114(12), 2875-2887.
Sabbagh Kermani, M (2018). Regional economics (Theory and Models). 6th edition, Samt Publications, Tehran. (In Persian(
Sadeghi, R., & Shokryani, M. (2016). Spatial analysis of the development impact on internal migration -between counties- in Iran. Journal of Community Development, 8(2), 245-270. (In Persian)
Semple, E. (1911). Influences of Geographic Environment, on the Basis of Ratzel's System of Anthropo-geography. H. Holt.
Sjaastad, L. (1962). The costs and returns of human migration. , Journal of political Economy, 70((5, Part 2)), 80-93.
Stark , O., & Bloom, D. (1985). The new economics of labor migration. The american Economic review, 75(2), 173-178.
Stark, O., & Taylor, J. (1989). Relative deprivation and international migration. Demography, 26, 1–14.
Stark, O., Micevska, M., & Mycielski, J.
(2009). Relative poverty as a determinant of migration: Evidence from Poland. Economics Letters, 103(3), 119-122.
Tsai, Y. (2005). Quantifying urban form: compactness versus' sprawl'. Urban
studies, 42
(1), 141-161.
Viton, P. (2010). Notes on spatial econometric models. City and regional planning, 870 (03), 9-10.