با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری، واحد امارات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.30473/psp.2024.69931.2704

چکیده

مکانمندی خصوصیتی است که وابسته بودن به مکان را نشان می‌دهد. ا اصول نگرش به مکان و مکانمندی هر بنایی وابسته به چهار خصوصیت پیکره و سیما، نظم، هویت و خاطره است که از برداشت‌های ذهنی- درونی و فیزیکی – بیرونی نشأت می‌گیرد. پژوهش حاضر با تأکید بر رویکرد پدیدارشناسانه، به دنبال بازخوانی اصول مکانمندی در بناهای تاریخی و یافتن ارتباط میان عوامل کالبدی و ادراکی با نگرش مکان در بناهاست که با استفاده از روش تحقیق ترکیبی (کیفی-کمی)، انجام ‌شده است. جامعه آماری پژوهش را دو گروه بناهای تاریخی و صاحب‌نظران، اندیشمندان و متخصصان تشکیل داده است که در این تحقیق نمونه آماری گروه اول شامل دو بنای تاریخی در شهر تهران (کاخ صاحبقرانیه) و (باغ فردوس) و گروه دوم، شامل 20 نفر از صاحب‌نظران، اندیشمندان و کارشناسان مجرب و مطلع پیرامون موضوع تحقیق است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی، با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام پذیرفته است. شاخص‌های کالبدی به‌دست‌آمده از یافته‌های نظری شامل «مصالح»، «فرم و تناسبات»، «رنگ»، «نورپردازی» و «عناصر طبیعی» است که بر اساس نظرسنجی میان جامعه آماری از طریق آزمون AHP و با استفاده از نرم‌افزار Expert Choice اولویت‌بندی شده است. یافته‌های حاصل از سنجش شاخص‌های موردمطالعه در دو بنای تاریخ کاخ صاحبقرانیه و باغ فردوس نشان می‌دهد که میان هیچ‌کدام از این شاخص‌ها رابطهٔ معناداری وجود ندارد و از میان شاخص‌های کالبدی شاخص «عناصر طبیعی (گیاه و آب)» بالاترین درصد تأثیر را در ادراک بنا دارند. نتایج این تحقیق بیانگر این موضوع است که اصل هویتمندی از طریق شاخص‌های کالبدی در بناها همچون فرم و تناسبات، نورپردازی همراه با اصل پیکره و سیما به‌واسطۀ شاخص‌های کالبدی (مصالح، رنگ و تناسبات) که موجب برانگیختن ادراکات مخاطبان از این بناها شده‌اند. لذا با بازیابی این دو اصل مهم می‌توان مکانمندی بناها را بهبود بخشید.

کلیدواژه‌ها

ابی‌زاده، الناز (1401). ارزیابی سطوح حس مکان در بناهای تاریخی و تأثیر آن در ماندگاری آثار تاریخی- فرهنگی. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4(4)، 73-84.
پورمند، حسنعلی و فلاح، حسین (1392). پدیدارشناسی مکان بازخوانی هویت مکانی بافت تاریخی. ماه هنر، 181، 61-72.
پیوسته‌گر، یعقوب و اکبری، زهرا (1400). بررسی تأثیر و ارتباط دل‌بستگی به مکان و هویت مکانی در افراد بومی و غیربومی در سه مقیاس: شهر، محله و خانه. برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 3(1)،45-62.
تابان، محسن، پورجعفر، محمدرضا و پورمند، حسنعلی (1395). هویت مکان. رویکردی پدیدارشناسانه. هویت شهر، 10(12)، 79-90.
جیحانی، حمیدرضا و غفاریان، حریر(1398). مطالعه سیر تحول تاریخی و بازیابی طرح اصیل باغ صاحبقرانیه در نیاوران . معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 28(12)، 21-34.
حبیب‌زاده کوزه‌کنانی، سیدجواد، عبدالله‌زاده طرف، اکبر، ستاری ساربانقلی، حسن و پاکدل فرد، محمدرضا (1401). تحلیلی بر عوامل تبیین‌کننده‌ حس مکان در بافت‌های تاریخی (مورد پژوهی: شهر تبریز). معماری و شهرسازی پایدار، 10(2)، 95-106.
رحیمی، محمدعلی و ایزدی‌زمان‌آبادی، سمانه(1401). تبیین رابطه مفاهیم حس امنیت بانوان و حس تعلق به مکان در بافت تاریخی شهری نمونه موردی: (محله جو باره شهر اصفهان). برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 2(8)، 75-92.
سامانیان، صمد، حجت، مهدی و محتشم، عادله (1396). واکاوی تاریخی و انتظام زمانمند ارزش‌ها در حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی با استناد به آراء اندیشمندان و اسناد جهانی. تاریخ و فرهنگ، 49(1)، 9-36.
سخاوت‌دوست، نوشین و البرزی، فریبا (1398). بازتاب نقش نشانه‌شناسی در فرآیند گذر از فضا به مکان در مجموعه تاریخی سعد السلطنه قزوین. مطالعات شهری، 22 (8)، 66-47.
سلیمی، مینا، شریف‌زاده، محمدرضا و بنی‌اردلان، اسماعیل (1399). پدیدارشناسی مکان‌های مقدس با تکیه‌بر معماری ایرانی-اسلامی (نمونه موردی: مسجد تاریخی شیخ لطف‌الله اصفهان). عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، 16(63)، 251-267.
شریفیان، محمدامین و طهوری، نیر، اعتصام، ایرج و ذبیحی، حسین (1398). مطالعه تطبیقی پدیدارشناسی معماری در نظریات یوهانی پالاسما و استیون هال، کیمیای هنر، 8(33)،80-63.
عزیزمقدم، محمدامین و هاشمی طغرالجردی، سیدمجید (1401). معماری به‌مثابه فرهنگ؛ تحلیلی بر کاراکتر زاویه بصری در تطبیق‌پذیری فرهنگ و معماری فضاهای بینابین. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4(2)، 130-154.
علی‌الحسابی، مهران، رضازاده، راضیه و چربگو، نصیبه (1396). ارائه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص‌های تداوم آن (تحلیل پدیدارشناسانه تفسیری تجربیات زیسته افراد). باغ نظر، 52(14)، 17-26.
مظفر، فرهنگ، ندیمی، هادی و صالحی، ابوذر (1396). هستی‌شناسی مکان تاریخی (تأملی هستی‌شناسانه در مکان تاریخی در پرتو اصالت وجود). پژوهش‌های معماری اسلامی. 5(2)، 33-20.
نگین‌تاجی، صمد، انصاری، مجتبی و پورمند، حسنعلی (1396). تبیین نسبت رابطه انسان و مکان در فرآیند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 22(4)، 80-71.
وحدت، سلمان، کریمـی‌مشـاور، مهـرداد و بخشـی ‌بالکانلو، عادل (1396). تحلیل فضایی مکانی عوامل مؤثر در ایجاد معنای مکان از دیدگاه کاربران و شهرسازان. نمونـه موردی: شهر ارومیه. آمایش جغرافیایی فضا، 26(3)، 130-144.
Abizadeh, Elnaz.(2023), Evaluating the levels of the sense of place in historical monuments and its effects on the durability of historical - cultural heritage. Sociology of Culture and Art, 4(4):73-84, [In Persian]
Alalhesabi, Mehran. & Rezazadeh, Razieh, Charbgoo, Nasibeh.(2017). Presenting a Conceptual Model for Place Meaning and Continuity Indexes (Interpretative Phenomenological Analysis of Lived Experiences). Bagh-e Nazar, 14(52):17-26. [In Persian]
Azizghadam, M.A, and Hashemi Togharjardi, S.M.(2023). Architecture as culture; An analysis of the character of the visual angle in the versatility of culture and architecture of the spaces in between. Sociology of Culture and Art, 4(2): 130-154. [In Persian]
Habibzadeh kouzekonani, S.J; Abdollahzade Taraf, A. Sattari Sarbangholi, H. & Pakdel Fard, M.R.(2022). An Analysis of the Factors Explaining the Sense of Place in Historical Textures (Case Study: Tabriz). Sustainable Architecture and Urban Design, 10(2): 95-106, [In Persian]
Jeyhani, H. Ghafarian, H. (2019). Study on the Historical Evolution and Authentic Layout of Sahebqeraniyeh Garden in Niavaran. Armanshahr Architecture & Urban Development, 12, (28): 21-34. [In Persian]
Mashhadi, A. (2022). Explaining the Principles of Attitude to Place in the Ancient Historical Monuments of Damghan (A Study of the Tarikhaneh Mosque of Damghan). Interdisciplinary Studies of Iranian Architecture, 1(1): 31-41.[In Persian]
Mozafar, F; Nadimi, H; Salehi, A.(2017). The Ontology of Historic Places: An Ontological Contemplation on Historic Places in the Light of the Doctrine of Principality of the Existence. JRIA, 5 (2):20-33. [In Persian]
Negintaji, S. Ansari, M. & pourmand, H.(2018). Explanation of the relationship between human and place in architecture design process by a phenomenological approach. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 22(4):71-80, [In Persian]
Newell, R. & Canessa, R. (2018). From sense of place to visualization of place: examining people-place relationships for insight on developing geovisualizations. Heliyon, 4(2) e00547
Newell, R. & Canessa, R. (2018). From sense of place to visualization of place: examining people-place relationships for insight on developing geovisualizations. Heliyon, 4(2) e00547
Peyvastehgar, Y. & akbari, Z.(2021). Investigating the effect and relationship between attachment to place and spatial identity in indigenous and non-indigenous people in three scales: city, neighborhood and home. Urban Environmental Planning and Development, 1(3):45-62, [In Persian]
Pourmand, H; Fallah, H.(2012). Phenomenology of place, rereading the identity of place, historical context. Mah –e- Honar 181: 61-72. [In Persian]
Rahimi, M & Izadi Zamanabadi, S.(2023). expressing the relationship of women's safety based on the sense of place attachment to urban historical texture. for instance: (Isfahan's jubareh neighborhood). Urban Environmental Planning and Development, 2(8): 75-92, [In Persian]
Relph, E.(1976). Place and placelessness. London: Pion.
Relph, E.(1976). Place and placelessness. London: Pion.
Salimi, M, Sharifzadeh, M, and BaniArdalan, E. (2020). Phenomenology of holy places based on Iranian-Islamic architecture (case example: Sheikh Lotfollah historical mosque of Isfahan). Islamic Mysticism (Religions and Mysticism), 16(63): 251-267. [In Persian]
Samanian, S. Hujjat, M. & Mohtasham, A.(2017). Historical Exploration into and Chronological Order of Values in
Preservation and Restoration of Historico-Cultural Monuments with Reliance on the Thinkers’ Opinions and Universal Documents. Journal of History and Culture, 49(1): 9-36, [In Persian]
Schultz, C. N. (2000). Architecture: Presence, Language, Place, Milan: Akira.
Schultz, C. N. (2000). Architecture: Presence, Language, Place, Milan: Akira.
Sekhavat doust, N. & Alborzi, F.(2019). Reflection of semiotics ideas in the process of moving from space to place in the historical Complex of Qazvin Saad-al-saltaneh. Motaleate Shahri, 32(8):47-64, [In Persian]
Sharifian, M.A, Tahuri, N, Etisam, I, and Zabihi, H.(2018). A comparative study of architectural phenomenology in the theories of Johanni Pallasma and Steven Hall. Alchemy of Art, 8, (33): 63-80. [In Persian]
Taban, M, Pourjafar, M, & Pourmand, H. (2012). Identity and Place; Phenomenological Approach. Hoviatshahr, 6(10): 79-90. [In Persian]
Vahdat, S; Karimi Moshaver, M; Bakhshi Balkanlou, A. (2018). Factors contributing to this sense of place and urban planners from the user perspective (Case Study: Orumiyeh Revolution Square and the supreme leader). Geographical Planning of Space, 26(7):129-144. [In Persian]