با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.30473/psp.2024.64942.2624

چکیده

شهر ایرانی_اسلامی همچون بسیاری از شهرهای جهان در برخورد با مدرنیته دچار تحولات نامطلوب ازجمله پراکندگی شهری و آثار آن شده است. در اواخر قرن بیستم رشد فشرده شهری به‌عنوان الگوی توسعه جایگزین پراکندگی مطرح شد که علاوه بر آن از راهبردهای مطرح جهت ارتقاء زیست‌پذیری شهرها نیز است. این پژوهش باهدف شناسایی و مقایسه مؤلفه‌های الگوی رشد شهر ایرانی- اسلامی در دورهٔ گذشته و معاصر با الگوی رشد فشرده شهر است تا بتوان از مؤلفه‌های آن جهت افزایش زیست پذیری شهر کاشان استفاده کرد. داده‌های پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی جمع‌آوری شده  و با روش تحلیل محتوا با رویکرد استقرایی با استفاده از نرم‌افزار تحلیل کیفی.Ti Atlas تحلیل‌شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد پژوهشگران بر این باورند که در ایجاد شهر فشرده مؤلفه‌های تراکم بالا، کاربری ترکیبی، تشویق به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل عمومی کارآمد و بازآفرینی و احیای مجدد مراکز شهری نقش پررنگ‌تری دارد. در کاشان قدیم 24 مورد از 26 مؤلفه موردبررسی (دارای مرز مشخص، تعامل اجتماعی بیشتر، اجتماعی مختلط، حفظ اراضی کشاورزی، کاربری ترکیبی، امکانات رفاهی و عمومی با بهره‌وری مناسب، تشویق به پیاده‌روی و تراکم بالا) مطابق ویژگی‌های رشد فشرده شهر است. همچنین تحلیل یافته‌ها تضاد شهر کاشان معاصر با کاشان قدیم ازلحاظ الگوی رشد، به‌جز پاره‌ای موارد در رابطه با بافت قدیم را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

بیرشک، ثریا(1376). چگونگی روند توسعه و تکامل شکل‌گیری شهر کاشان در بستر تاریخ. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی کشور.
پوراحمد، احمد و وفایی، ابوذر(1396). تأثیر مدرنیسم بر ساختار کالبدی - فضایی شهر ایرانی – اسلامی (مطالعه موردی: شهر کاشان). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، (4)7، 63-76.
پورمحمدی، محمدرضا و قربانی، رسول(1382). ابعاد و راهبردهای پارادایم متراکم‌سازی فضاهای شهری. مدرس، (2)7، 85-108.
حائری، محمدرضا(1388). پویش شهرنشینی در کاشان(حسامیان، فرخ و همکاران(شهرنشینی در ایران). چاپ هفتم، تهران: نشر آگاه.
خانی‌آرانی، فاطمه(1390). کاشان مهد تمدن و هنر. کاشان: نشر همگام با هستی.
زرگری، رحمت‌الله(1388). کاشان از دیدگاه سیاحان. اصفهان: نشر پرسش.
زینی‌نژاد موثق، سعید، خوش‌رنگی مقدم، سعیده و پرمحمدی، فاطمه(1392). شهر فشرده الگویی برای آینده پایدار(بازبینی شهرهای کویری ایران)، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین.
ساطع، محمود(1389). کاشان در گذار سیاحان. کاشان: نشر دعوت.
سعیدی، عباس(1385). جغرافیای تاریخی شهر کاشان.(زیر نظر حسین محلوجی). بنیاد فرهنگ کاشان.
شیخ‌زاده، فاطمه(1393). سنجش گسترش شهر کاشان با تأکید بر سیاست‌های رشد هوشمند. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
فیروزنیا، قدیر، موسی کاظمی، سید مهدی و صادقی طاهری، اعظم(1390). تحلیل تأثیر فاصله در میزان ادغام روستاهای الحاقی به شهر(مطالعه موردی: روستاهای الحاقی در شهر کاشان). فصلنامه پژوهش‌های روستایی، (4)2، 123-152.
محسنی، ملیحه و زمانی‌فرد، علی(1398). رهیافتی برخوانش روابط اجتماعی در بافت تاریخی (بررسی موردی: گذر تاریخی آقابزرگ کاشان). فصلنامه نامه معماری و شهرسازی، (11)22، 71-90.
محمودزاده، حسن، واحدی آقجه، علی و هریسچیان، مهدی (1399). کاربرد سناریوی پایه مدل اسلوس در شبیه‌سازی توسعه شهری (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، (3)7، 553-580.
سرایی، محمدحسین و یاراحمدی، منصوره(1401). شناسایی زیست‌پذیری ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر زیست‌پذیری در نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر اسفراین). جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامه جغرافیایی)، (45)12، 23-35.
مخلصی، محمد و یساولی، جواد(1378). کاشان مروارید کویر. تهران: نشر فرهنگسرای یساولی.
موسوی، میرنجف، زارع، علیرضا، منوچهری میاندوآب، ایوب و آهار، حسن(1396). تحلیل اثرات رشد پراکنده‌رویی شهری بر زیست‌پذیری محلات شهری مورد: شهر مراغه. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، (31)8، 1-18.
مهندسین مشاور نقش جهان پارس(1389). مطالعات طرح جامع شهر کاشان.
نراقی، حسن(1374). آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز. تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
نیک‌پور، عامر، رضازاده، مرتضی و الهقلی‌تبار ‌نشلی، فاطمه(1397)، ظرفیت‌سنجی فرم محلات براساس الگوی شهر فشرده(مطالعه موردی: شهر بابلسر). فصلنامه شهر پایدار، (2)1، 79-95.
نیک‌سرشت، مهدی، تردست، زهرا و مشکینی، ابوالفضل(1398). تبیین الگوی سازمان‌یابی فضایی زیست‌پذیری شهری(نمونه موردی: شهر ایلام). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، (20)6، 105-125.
وارثی، حمیدرضا، زنگی‌آبادی، علی، وفایی، ابوذر و شاطریان، محسن(1392). تحلیلی بر ساختارهای اقتصادی اجتماعی بافت قدیم شهر کاشان. فصلنامه آمایش محیط، (23)6، 1-26.
Adelfio, M., Kain, J-H., Thuvander, L., & Stenberg, J. (2018). Disentangling the compact city drivers and pressures: Barcelona as a case study. Norsk Geografisk Tidsskrift–Norwegian Journal of Geography, 72 (5): 287-304.
Ahlfeldt, G., & Pietrostefani, E. (2017). The Compact City in Empirical Research: A quantitative literature review. SERC[1] discussion paper: 215.
Ahsani, Kh., & Asgharzadeh, A. (2016). readout the principles of compact city in the neighborhoods of the Iranian cities (case studies: Nazi Abad neighborhood of Tehran). The Turkish Online Journal of Design. Art and Communication: 1410-1419.
Anabtawi, S. (2018). The Compact City: Utopian Vision or Practical Solution to Medium-sized Cities in Developing Countries - The Case of Jenin/State of Palestin. to obtain the academic degree of doctoral engineer. Technical University of Munich.
Burton, E. (2000). The Compact City: Just or Just Compact? A Preliminary Analysis. Urban Studies, 37 (11): 1961-2001.
Daneshpour, A. & Shakibamanesh, A. (2011). Compact city dose it create an obligatory context for urban sustainability? Iran University of Science & Technology, 21(2): 110-118.‏
Dessì, V. (2015). Environmental sustainability vs livability of the compact city? TECHNE-Journal of Technology for Architecture and Environment, 10: 77-84.‏
Jabareen, Y. R. (2006). Sustainable urban forms: Their typologies, models, and concepts. Journal of planning education and research, 26(1): 38-52.‏
Jenks, M. & Burgess, R. (2000). Compact Cities: Sustainable Urban Forms for Developing Countries. London and New York. Spon Press.
Jenks, M. (2019). compact city. TheWiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies.
Matthey-Doret, A. (2015). The Compact City: A Dead-end for Urban Sustainability? An analysis of the compact city’s desirability dimension a case study of Geneva. Master thesis series in environmental studies and sustainability science. Lund University.
Moratidis, K. (2018). Is compact city livable? The impact of compact versus sprawled neighbourhoods on neibourhood satisfaction. Journal of urban studies, 55(11): 2408-2430.
Neglia, G.A. (2018). Water Channels, Routes and Urban Landscape, Interpreting the Urban Fabric of the Traditional City of Kashan. (Gaube, H., Petruccioli, A., & Rafipoor, F. (2018). Kashan an Iranian city in change. Zwickau. Westermanndruck).
Neuman, M. (2005). The compact city fallacy. Journal of planning education and research, 25(1): 11-26.‏
Russo, A., & Cirella, G. (2018). Modern Compact Cities: How Much Greenery Do We Need? International journal of environmental research and public health, 15(2180): 1-15.
Sarram, A., & Utaberta, N., & Asif, N. (2019). Mosque in compact cities: Impact of urbanization on planning and design of contemporary mosques in Nusantara. International Journal of Engineering & Technology, 8 (1.9): 598- 601.
Shirazi, M.R., & Falahat, S. (2012). Compact urban form, question or solution? Examining the compact city in the Middle Eastern context: challenges and opportunitie. International Journal of Urban Sustainable Development, 4(2): 246-259.
Tsai, Y. H. (2005). Quantifying urban form: compactness versus' sprawl. Urban studies, 42(1): 141-161.‏
Van Nes, A. (2003). The Configurable Urban Sustainability. In what ways a morphological or configurational approach contributes to our understanding of urban sustainability? International Conference on open building, dense living urban structure. University of Hong Kong.
Williams, K., Burton, E., & Jenks, M. (1996). Achieving the compact city through intensification: An acceptable option? (Jenks, M., Burton, E., Williams, K. (1996). "The compact city: An sustainable urban form?". London. Spon press).
World Urbanisation Prospects The 2018 Revision (2019). United Nations (Department of Economic and Social Affairs).
ZhongZhen, Y., & Yoshitsugu, H. (2000). Analyzing Job Location's Effect on Formation of Compact City. In Traffic and Transportation Studies (2000): 370-377.‏
https://fa.wikipedia.org (available at: 1401/02/20)
[1] . Spatial Economics Research Center