با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

3 گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.30473/psp.2023.64733.2617

چکیده

در ‌‌سال‌های اخیر با توجه به رشد نرخ جمعیت سالمند‌‌‌‌، مفهوم شهر دوستدار سالمند به یکی از پایه‌ای‌‌ترین مفاهیم در ‌‌برنامه‌ریزی شهری مبدل شده و ابزارها و راهکارهای متعددی برای سنجش و بهینه سازی ساختارهای شهری و اجتماعی در ‌‌سال‌های اخیر به ویژه توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است‌‌‌‌. این سازمان یک مجموعه شاخص هشت‌گانه برای سنجش وضعیت شهر دوستدار سالمند در ‌‌‌کلان‌شهر‌‌‌ها ارائه داده است‌‌‌‌. تحقیقات زیادی در شهرهای مختلف دنیا بر حسب این شاخص‌‌‌ها انجام شده و در این پژوهش شاخص ‌‌‌حمل‌ونقل از شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های هشت‌گانه شهر دوستدار سالمند با ده مؤلفۀ اصلی در ‌‌‌کلان‌شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفته است‌‌‌‌. روش تحقیق توصیفی تحلیل و با تکنیک پیماشی است‌‌‌‌. جامعه آماری در بعد اول سالمندان ‌‌‌کلان‌شهر مشهد هستند که نمونه با روش تصادفی از دو منطقه یک (پربخوردار) و سه (کم برخوردار) شهری انتخاب شده‌‌اند‌‌‌‌. داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تحقیق با استفاده از پرسشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های استاندارد سازمان بهداشت جهانی گردآوری و نتایج تحقیق نشان‌‌ می‌دهد‌‌‌‌، مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فراوانی وسایل ‌‌‌حمل‌ونقل عمومی‌‌‌‌، کیفیت وسایل نقلیه عمومی‌‌‌‌، شرایط رانندگی‌‌‌‌، ایمنی و اطلاع‌رسانی در ‌‌‌حمل‌ونقل عمومی تفاوت ‌‌معناداری با ‌‌معیار میانگین دارند‌‌‌‌. از سوی دیگر مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مورد بررسی از حیث اهمیت برای شهروندان سالمند رتبه‌بندی شده است‌‌‌‌. در بعد دوم تحقیق وضعیت اعمال مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شاخص ‌‌‌حمل‌ونقل در شهر دوستدار سالمند در پروژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شهری مورد بررسی قرار گرفته است‌‌‌‌. در این بعد تحقیق جامعه هدف مدیران شهری دخیل در ‌‌برنامه‌ریزی شهری در پنج سال گذشته انتخاب شد که با ‌‌نمونه‌گیری تصادفی‌‌‌‌، داده‌‌‌ها از نمونه 40 نفری از مدیران با پرسشنامه ‌‌محقق‌ساخته ‌‌جمع‌آوری و تحلیل شد‌‌‌‌. نتایج این تحلیل حاکی از آن است که در پروژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شهری اخیر توجهی به مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ده‌گانه شاخص ‌‌‌حمل‌ونقل شهر دوستدار سالمند نشده است‌‌. 

کلیدواژه‌ها

تبریزی‌‌‌‌، نازنین‌‌‌‌، نوذر اصل‌‌‌‌، سهند‌‌‌‌، نقوی‌‌‌‌، مریم و اسماعیلی‌‌‌‌، مجید‌‌‌‌ (1397)‌‌‌‌. سنجش نگرش گردشگران سالمند به شهر مشهد از نظر شاخص‌های شهر دوستدار سالمند‌‌‌‌. گردشگری شهری‌‌‌‌، 3(5)‌‌‌‌، 51-63‌‌.
حسینقلی زاده‌‌‌‌، علی‌‌‌‌، جلوخانی نیارکی‌‌‌‌، محمدرضا‌‌‌‌، نخستی روحی‌‌‌‌، مهسا‌‌‌‌ و حاجیلو‌‌‌‌، فخرالدین‌‌‌‌ (1399)‌‌‌‌. تحلیل مکانی و ارزیابی فضاهای شهری از منظر شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی منطقه 6 تهران‌‌‌‌. پژوهش‌های جغرافیای ‌‌برنامه‌ریزی شهری‌‌‌‌، 8(2)‌‌‌‌، 371-389‌‌.
حیدری‌‌‌‌، محمدتقی‌‌‌‌، محمدی‌‌‌‌، شهرام‌‌‌‌ و رحمانی‌‌‌‌، مریم‌‌‌‌ (1400)‌‌‌‌. پایش نظریه حق به شهر در بازتولید فضای شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان. پژوهش‌های جغرافیای انسانی‌‌‌‌، 53(1)‌‌‌‌، 195-212‌‌.
جوهری‌‌‌‌، لیلا و خوارزمی‌‌‌‌، امیدعلی (1393)‌‌‌‌. ارزیابی وضعیت شهر مشهد جهت تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند‌‌‌‌، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت امور شهری دانشگاه فردوسی مشهد‌‌.
دفتر ‌‌برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن‌‌‌‌. (1388)‌‌‌‌. فصلنامه اقتصاد مسکن‌‌‌‌، 33‌‌‌‌، وزارت مسکن و شهرسازی‌‌‌‌، سازمان ملی زمین‌‌.
زرقانی‌‌‌‌، سمیه‌‌‌‌، خوارزمی‌‌‌‌، سیدهادی‌‌‌‌ و جوهری‌‌‌‌، امیدعلی‌‌‌‌ (1383)‌‌‌‌. ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تاکید بر شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی‌‌‌‌. پژوهش‌های جغرافیای انسانی‌‌‌‌، 47‌‌‌‌، 673-688‌‌.
زنجری‌‌‌‌، بهناز و پاکشیر‌‌‌‌، عبدالرضا (1399)‌‌‌‌. بررسی و تحلیل کیفیت فضاهای عمومی شهری با تاکید بر مفهوم شهر دوستدار سالمند، نمونه موردی: محله منتخب منطقه یک شهر شیراز‌‌‌‌، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد ‌‌برنامه‌ریزی شهری‌‌‌‌، موسسه آموزش عالی آپادانا‌‌.
شرقی‌‌‌‌، علی‌‌‌‌، ضرقامی‌‌‌‌، اسماعیل‌‌‌‌، الفت‌‌‌‌، میلاد‌‌‌‌ و صالحی‌ کوسالاری‌‌‌‌، فرزانه‌‌‌‌ (1395)‌‌‌‌. سنجش وضعیت شاخص‌های جهانی شهر دوستدار سالمند در ‌‌‌کلان‌شهر تهران (AFC)‌‌‌‌. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای‌‌‌‌، 28(8)، 1-22‌‌.
ضابطیان‌‌‌‌، الهام‌‌‌‌ و تقوایی‌‌‌‌، علی‌اکبر‌‌‌‌ (1388)‌‌‌‌. شاخص‌های
مناسب‌سازی فضاهای شهری دوستدار سالمند با استفاده از رویکرد مشارکتی‌‌‌‌. فصلنامه مسکن و محیط روستا‌‌‌‌، 28(128)‌‌‌‌، 60-71‌‌.
غفاری‌گیلانده‌‌‌‌، عطا‌‌‌‌، محمدی‌‌‌‌، چنور‌‌‌‌، داوری‌‌‌‌، الهام‌‌‌‌ (1401)‌‌‌‌. ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی: شهر ساری‌‌‌‌. فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط‌‌‌‌، (15)56‌‌‌‌، 213-234‌‌.
فتاحی‌‌‌‌، فروزان و کاظمیان‌‌‌‌، غلامرضا (1397)‌‌‌‌. ارزیابی تناسب شهر تهران برای تحقق شهر دوستدار سالمند‌‌‌‌، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه علامه طباطبایی‌‌.
متینی‌‌‌‌، مریم‌‌‌‌، رضوانی‌‌‌‌، سعید‌‌‌‌ و احمدیان‌‌‌‌، رضا‌‌‌‌ (1394)‌‌‌‌. معیارهای طراحی محلات مبتنی بر رویکرد شهر دوستدار کودک، مطالعه موردی: محله فرهنگ مشهد‌‌‌‌. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک‌‌‌‌، 15(4)‌‌‌‌، 91-112‌‌.
Aboderin I., Kano M., & Vincent HA. (2017). Toward age-friendly slums? Health challenges of older slum dwellers in Nairobi and the applicability of the age-friendly city approach. Int J Environ Res Public Health, 14 (10), 12-59.
Annear M., Keeling S., Wilkinson T., Cushman G., Gidlow B., & Hopkins H. (2014). Environmental influences on healthy and active ageing: a systematic review. Ageing Soc., 34, 590–622.
Buffel, T., Phillipson, C., & Scharf, T. (2012). Ageing in urban environments: Developing ‘age-friendly’cities. Critical Social Policy, 32(4), 597-617.
Bloomberg, M. & Quinn, C. (2009). Age Friendly NYC: Enhancing Our City’s Livability for Older New Yorkers. New York.
Clarke, P. (2009). Nieuwenhuijsen ER. Environments for healthy ageing: A critical review. Maturitas, 64, 14–26.
Keijzer, C., Bauwelinck, M., Dadvand, P. (2020). Long-term exposure to residential greenspace and healthy ageing: A systematic review. Curr Environ Heal Reports, 7, 65–88.
Fatahi F., & Kazemian Gh. (2018). Assessing the suitability of Tehran city for the realization of an elderly-friendly city. Ms. C. Thesis, Allameh Tabatabaei University.
Federal/Provincial/Territorial. (2007). Ministers Responsible for Seniors. Age-Friendly Rural and Remote Communities: A Guide. Toronto.
Garin, N., Olaya, B., Miret, M., Ayuso-Mateos, JL., Power, M., Bucciarelli, P., et al. (2014). Built environment and elderly
population health: A comprehensive literature review. Clin Pract Epidemiol Ment Heal, 10, 103–115.  
Hajjar, R., Atli, T., Al-mandhary, z., Oudrhiri, M., Balducci, L., and Silbermann, M. (2013). Prevalence of aging population in the Middle East and its implications on cancer incidence and care. Annals of Oncology, 24 (7).
Joy M. (2018). Problematizing the age friendly cities and communities program in Toronto. Journal of Aging Studies, 47, 49-56.
Kabisch, N., van den Bosch, M., Lafortezza, R. (2017). The health benefits of nature-based solutions to urbanization challenges for children and the elderly – A systematic review. Environ Res, 159, 362–73.
National Institutes of Health, WHO Geneva. (2016). Global health and aging.
Steels, S (2015). Key characteristics of age-friendly cities and communities: A review, Cities, 47(4), 1-8.
Tuckett, AG,. Banchoff, AW., Winter, SJ., King, AC. (2018). The built environment and older adults: A literature review and an applied approach to engaging older adults in built environment improvements for health. Int J Older People Nurs, 13, 1–9.
Van Hoof J., Marston H. R., Kazak J. k., & Buffel T. (2021). en questions concerning age-friendly cities and communities and the built environment. Building and Environment, 199, 107-130.
Wang, Y., Gonzales, E., Morrow-Howell, N. (2017). Applying WHO’s age-friendly communities framework to a national
survey in China. J Gerontol Soc Work, 60, 215–235.
WHO (2007). Checklist of Essential Features of Age-friendly Cities.
WHO (2015). Measuring the Age-friendliness of Cities (A Guide to using core indicators).
WHO (2015). Global Age-friendly Cities: A Guide.
World Urbanization Prospects (2018). Highlights (ST/ESA/SER. A/421). New York City.
Xue Pei, C., Sedini, F., Zurlo. (2019). Building an Age-friendly City for Elderly Citizens through Co-designing an Urban Walkable Scenario. Conference Proceedings of the Academy for Design Innovation Management.