با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام‌نور، گروه مهندسی فضای سبز

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی فضای سبز، دانشگاه تبریز

3 مربی گروه مهندسی فضای سبز، دانشگاه تبریز

چکیده

توجه به شاخص‌های کیفـی شکل‌دهی پارک­ها می تواند به پایداری اجتماعی و همبستگی‌های شهرها منجر شود. از این رودر پژوهش موردنظر بر آن است تا با ارزیابی عوامل موثر بر کیفیت پارک‌های منطقه‌ای تبریز راهکاری مناسب و کاربردی را در اختیار مدیران و طراحان فضاهای سبز قرار دهد. داده ها با استفاده از پرسشنامه‌ جمع آوری شده  و درمجموع ۳۰۰ نفر به پرسشنامه ها پاسخ داده اندروشهای مختلفی از جمله آنالیز توصیفی، همبستگی پیرسون، و رگرسیون گام به گام برای تحلیل داده ها استفاده شد و با انجام تحلیل عاملی یازده زیر مؤلفه (دسترسی، مبلمان، امکانات و خدمات، امنیت، گروه‌های اجتماعی، فعالیت‌های اجتماعی مختلف، دیدار گاه بودن، محیط‌زیست، کیفیت مدیریت، کیفیت نگه‌داری، کیفیت طراحی ) با بار عاملی بالای 7/0 از مؤلفه‌های اصلی تحقیق (دسترسی و ارتباطات، جامعه‌پذیری، آسایش و منظر، کاربر و فعالیت) استخراج شد. نتایج آنالیز نشان داد که دسترسی ، جامعه‌پذیری، کاربر و فعالیت‌ها و آسایش و منظر به ترتیب بیشترین تا کمترین کیفیت را به خود اختصاص دادند. در زیر مؤلفه‌ها نیز محیط‌زیست مهمترین عامل در کیفیت پارکها بوده و گروه‌های اجتماعی، دسترسی به پارک، امنیت، دیدارگاه بودن، انواع فعالیت‌های اجتماعی، مبلمان و امکانات به ترتیب در رتبه های بعدی اهمیت قرار داشتند. نتایج آزمون پیرسون نیز نشان داد که بین مؤلفه‌های مستقل (دسترسی و ارتباطات، جامعه‌پذیری، آسایش و منظر، کاربر و فعالیت) پژوهش با متغیر وابسته (کیفیت پارک منطقه ای) رابطه‌ای مستقیم و معنادار وجود دارد همچنین این مؤلفه‌ها مجموعاً قادر به تبیین و تعریف ۶/۵۴ ٪ از کیفیت پارکهای منطقه ای (متغیر وابسته) هستند.

کلیدواژه‌ها

ایزدی، حسن و کرامتی، زینب (۱۳۹۵). بررسی وضعیت دسترسی به پارک‌های شهری و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه کاربران، نمونه موردمطالعه: شهر شیراز. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7 (26)، ۵۲-۳۷.
بخشی­زاده، مهدی‌رضا، مهدی‌زاده، لیلا و بخشی­زاده، امیر (۱۳۹۵). تحلیل فضایی مکانی پارک‌های شهری ازنظر شاخص‌های موفقیت فضای شهری مطالعه موردی پارک ناحیه‌ای بهاران تبریز. دومین کنگره بین‌المللی علوم زمین و توسعه شهری تبریز، تبریز.
برهمند، المیرا و قدوسی، جمال (۱۳۹۵). ارائه الگویی جهت ارزیابی وضعیت بهداشت و ایمنی محیط‌زیست پارک‌های شهری. علوم تکنولوژی محیط‌زیست، 18 (4)، ۱۰۲-.۸۰.
پایداری، حسن، یغفوری ، ابوذر و ارسلان سنجری، امیر (۱۳۹4). توزیع پارک‌ها و ارزیابی کیفیت آن‌ها در سطح شهرها با استفاده از مدل VIKOR نمونه موردی: شهر عنبرآباد، استان کرمان. آمایش محیط، 8 (31)، ۱۴۵-۱۲۳.
تیموری، راضیه و روستایی، شهریور (۱۳۹4). ارزیابی میزان سازگاری و مطلوبیت پارک‌های محل‌های با استفاده از GIS مورد نمونه: پارک‌های محله­ای منطقه ۲شهرداری تبریز .آمایش جغرافیایی فضا، 5 (15)، ۱۲-۲.
جودکی، حمیدرضا و عزیزی، مرتضی (۱۳۹4). معیارهای ارزیابی کیفی فضای سبز در طراحی فضای شهری. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‌های شهری، تبریز.
حاتمی­نژاد، حسین، شریفی، امیر، صالحی، عبداالله و حمزه‌پور، رزگار (۱۳۹2). تحلیلـی از وضعیت دسترسی به پارک‌های شهری در شهر تهــران. اولــین همــایش جغرافیــا، شهرســازی و توسعه پایدار، ۸ اسفند، تهران.
حامی، احمد و فهام، الهام (1396). توسعه کالبدی پارک‌های بانوان بر اساس اولویت­سنجی انگیزشی (پارک بانوان شهر سهند). فصلنامه برنامه­ریزی و توسعه کالبدی، 2 (4)، 65- 56.
حمیدی، حسن و اسماعیل­زادگان، نعیمه (۱۳۹4). عوامل مؤثر بر کارایی پارک شهری با تأکید بر عملکرد و سرزندگی آن نمونه موردمطالعه: پارک ائللرباغی شهر ارومیه. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 17 (1)، ۱۰۲-۹۱.
خضری، جعفر، آقاربیع، محمدرضا، قیاسی، سیما و فرازمندی، سمانه (۱۳۹۴). بررسی امنیت در پارکهای شهری با رویکرد CPTED نمونه موردی: پارک مشروطه تبریز. ششمین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد، مدیریت و علوم مهندسی، بلژیک، مرکز بین‌المللی ارتباطات دانشگاهی.
دیناروندی، مرتضی، جعفری، حمیدرضا، صالحی، اسماعیل، رضایاوری، حمید و تاسا، حمید (۱۳۹۵). مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست در پارک‌های شهری، منطقه‌ی موردمطالعه: منطقه‌ی 6 شهرداری تهران. فصلنامه محیط‌شناسی، 39 (3)، ۹۰-۷۵.
راد جهان‌بانی، نفیسه و پرتوی، پروین (۱۳۹0). بررسی تطبیقی کیفیت محیط در محله‌های شهری با رویکرد توسعه پایدار، نمونه موردی: محله‌های خیابان و الگلی تبریز. نشریه‌نامه معماری و شهرسازی، 3 (6)، ۴۹-۲۵.
راست‌بین، ساجد، جعفری، یاسر و امیرمحمد معززی، یاسمن (۱۳۹1). رابطه همبستگی بین کیفیت‌های محیطی و تداوم حیات شهری در عرصه‌های عمومی: جلفای اصفهان. باغ نظر، 9 (21)، ۴۶-۳۵.
رشیدپور، نازیلا و سعیدی رضوائی، نوید (۱۳94). مقایسه تطبیقی عوامل مؤثر بر موفقیت فضاهای عمومی (خیابان و (پارک) در ذهن و رفتار شهروندان آنکارا و تهران با تأکید بر نقش نظام برنامه‌ریزی فضای عمومی در شهرهای مذکور. فصلنامه مطالعات شهری، 4 (14)، ۱۸-۶.
رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی‌اکبر، خادمی، مسعود و علی پور، روجا (۱۳۹1). بررسی تطبیقی رویکردهای سنجش کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری. نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران،1(4)، ۴۳-۳۵.
سادات، یاسر، معرب، مهدیس و صالحی، اسماعیل (۱۳۹۵). تحلیل و بررسی سرزندگی پارک‌های جدید شهری، مطالعه‌ی موردی: پارک آب‌وآتش تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 6 (20)، ۲۰۸ -۱۹۴.
سازمان پارک­ها و فضای سبز تبریز (۱۳۹۴). معرفی پارک‌ها به تفکیک مناطق:    www.park.tabriz.ir
شجاعی، دلآرام و پرتوی، پروین (۱۳۹4). عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس‌های مختلف شهر تهران نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران. باغ نظر،  12 (34)، ۱۰۸-۹۳.
طبیبیان، منوچهر و قضات، انیسه (۱۳۹۵). تحلیل عملکردی فضاهای شهری بر اساس معیارpps  نمونه موردی: پارک ایرانشهر. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، دانشگاه آزاد تبریز. ۲۷-۲۸ آذرماه.
عزت‌پناه، بختیار، کحگلو، افسانه (۱۳۹3). بررسـی الگوهای توزیـع و پـراکنش فضـایی پارک‌های درون‌شهری، مطالعه مـوردی: منـاطق شـهرداری ارومیه. فصـلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4 (14)، ۱۳۲-۱۲۱.
علوی، سید علی و احمدی، فرزانه (۱۳۹3). مدل‌سازی کمی دسترسی به پارک‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی، پارک‌های منطقه ۶ تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14 (34)، ۸۸-۷۰.
فیضی، محسن، مظفر، فرهنگ، رعیتی دماوندی، مهرانه و عظیمی، مریم (۱۳۹4). مقایسه ترجیح و ادراک مردم از پارک‌های شهری طبیعی – ارگانیک و منظم – هندسی، مطالعه موردی: پارک لاله و دانشجو. فصل‌نامه مطالعات شهری، 4 (13)، ۱۶-۵.
لطفی، صدیقه، منوچهری، ایوب، آهار، حسن و سالکی، محمدعلی (۱۳۹1). سنجش میزان دسترسی به تسهیلات شهری با استفاده از منطق فازی؛ نمونه موردی: شهر تبریز. نشریه مدیریت شهری، 10 (30)، ۱۱۳-۱۳۰.
لطیفی، امین و سجادزاده، حسن (۱۳۹4)، ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک‌های شهری مطالعه موردی: پارک مردم همدان. فصلنامه مطالعات شهری، 3 (11)، ۲۰-۱.
مافی، عزت­الله، خاکپور، براتعلی، کارگر، رضا و قاسمی، مریم (۱۳۹۵). مبلمان شهری و گذران اوقات فراغت شهروندان، مطالعه موردی: سبزوار. مجله علوم جغرافیایی،  12(24)، ۱۰۹-۹۴.
منصوری، تاج الدین ، جهان بخش، حیدر (1392). چگونگی ارتقای کالبد  منظر شهری از طریق احیای ارزشهای فرهنگی – تاریخی شهر. نشریه برنامه­ریزی توسعه کالبدی،  1(3)، 103- 89.
نقیبی رکنی، سیده نرگس  (۱۳۹1). بررسی وضعیت مبلمان پارک‌ها و فضاهای سبز در شهر اهواز (نیمکت و سطل زباله) مطالعه موردی: پارک‌ها و فضاهای سبز سواحل رود کارون. چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه مشهد.
Abbasi, A., Alalouch, C., & Bramley, G. (2016). Open space quality in deprived urban areas: user perspective and use patternProcedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 216, 194-205.
Akbari Neisiani, B., Seyedan, S. M., & Radfar, E. (2016). Urban green spaces assessment approach to health, safety and environment. International Journal of Human Capital in Urban Management,   1(2), 123-132.
Annerstedt, M., Östergren, P. O., Björk, J., Grahn, P., Skärbäck, E., & Währborg, P. (2012). Green qualities in the neighbourhood and mental health–results from a longitudinal cohort study in Southern Sweden. BMC public health, 12 (1), 2-12.
Breuste, J., & Rahimi, A. (2015). Many public urban parks, but who profits from them? The example of Tabriz. Iran. Ecological Processes, 4 (1), 6-1.
Brown, G., Schebella, M. F., & Weber, D. (2014). Using participatory GIS to measure physical activity and urban park benefits. Landscape and Urban Planning, Vol. 121, 34-44.
Chiesura, A. (2004). The role of urban parks for the sustainable city. Landscape and urban planning,  68(1), 129-138.
Colesca, S. E., & Alpopi, C. (2011). The quality of Bucharest's green spaces. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 6 (4), 34-44.
Hami, A., Fazle Moula, F., Sayyah, Z., & Emami, F. (2014). Factors affecting people preferences toward environment landscape case study: shopping mall in Kuala Lumpur. Journal of Current Research and Science, 4 (2), 216-225.
Lee, Y. C., & Kim, K. H. (2015). Attitudes of citizens towards urban parks and green spaces for urban sustainability: The case of Gyeongsan city. Republic of Korea, Sustainability, 7 (7), 8240-8254.
Loukaitou-Sideris, A. (2006). Southern California Environmental Report Card, 2006: Urban Parks. UCLA: Institute of the Environment and Sustainability.
Maas, J., Van Dillen, S. M., Verheij, R. A., & Groenewegen, P. P. (2009). Social contacts as a possible mechanism behind the relation between green space and health. Health & place, 15 (2), 586-595.
Pasaogullari, N., & Doratli, N. (2004). Measuring accessibility and utilization of public spaces in Famagusta. Cities. 21 (3), 225-232.
Sakip, S. R. M., Akhir, N. M., & Omar, S. S. (2015). Determinant factors of successful public parks in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 170, 422-432.
Serifi, O., & Georgi, J. N. (2005). Landscape evaluation for an urban park in Athens. WSEAS Transactions on
Environment and Development
, 1 (1), 101-106.
Tabassum, S., & Sharmin, F. (2013). Accessibility Analysis of Parks at Urban Neighborhood: The Case of Dhaka. Asian Journal Of Applied Science And Engineering, 2 (2), 148-160.
Yao, Y., Zhu, X., Xu, Y., Yang, H., Wu, X., Li, Y., & Zhang, Y. (2012). Assessing the visual quality of green
                                            landscaping in rural residential areas: the case of Changzhou. china. Environmental monitoring and assessment, 184 (2), 951-967.
Yin, H., & Xu, J. (2009). Measuring the accessibility of parks: a case study in Shanghai. China, In Fuzzy Systems and Knowledge Discovery, FSKD'09. Sixth International Conference, Vol. 1, 232-236.