با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور

2 مدرس رشته جغرافیا، دانشگاه پیام نور

3 عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور

چکیده

در میان شاخص­های مختلف توسعه، شاخص بهداشت از مهم‌ترین شاخص­های پیشرفت هر کشور به شمار می­آید و میزان موفقیت برنامه­های توسعه ملی نیز تا اندازه زیادی در گرو دستیابی به هدف­های این بخش است. نابرابری در بهداشت و درمان در بین مناطق، بیانگر ا­ختلاف و تفاوت‌ها در میزان توسعه امکانات بهداشتی و درمانی در بین شهرها، روستاها، مناطق و کشورها می‌باشد­. هدف این پژوهش بررسی پراکنش فضایی شاخص بهداشتی- در­مانی در شهرستان­های استان کرمانشاه و مشخص شدن شهرستان­های برخوردار و محروم در شاخص بهداشتی – درمانی می‌باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام، توصیفی– تحلیلی و جامعه‌ی آماری آن 14 شهرستان استان کرمانشاه می‌باشد. داده­های مورد نیاز از سرشماری عمومی نفوس و مسکن و سالنامه آماری 1394 استان کرمانشاه استخراج شده است.  به منظور تعیین سطح توسعه شهرستان‌های استان، 41 متغیر در بخش بهداشتی – درمانی که سرانه سازی شده­اند برای تعیین اهمیت هر یک از متغیرها از روش آنتروپی شانون استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل از مدل­های کمیSAW و TOPSIS و برای ادغام نتایج از روش­های میانگین رتبه­ها، بردا و کپلند استفاده و ­ همچنین برای بررسی همبستگی بین نرخ شهرنشینی و فاصله از مرکز استان با وضعیت توسعه خدمات بهداشتی- درمانی از همبستگی پیرسون استفاده شده است نتایج پژوهش نشان می­دهد چهار شهرستان قصرشیرین، پاوه، سنقر و کرمانشاه در رتبه‌های اول تا چهارم و توسعه­یافته هستند، سه شهرستان جوانرود، کنگاور و صحنه در رتبه­های پنجم تا هفتم و در سطح نیمه توسعه­یافته، پنج شهرستان دالاهو، هرسین، گیلانغرب، اسلام آبادغرب و سرپل ذهاب در رتبه‌های هشتم تا دوازدهم و درحال توسعه هستند و دو شهرستان روانسر و ثلاث­باباجانی در رتبه‌های سیزده و چهارده و محروم از توسعه هستند. با توجه به نتایج مشخص شد در توزیع خدمات بهداشت و درمان و میزان برخورداری در سطح شهرستان­های استان کرمانشاه، تفاوت و نابرابری وجود دارد و وضعیت شهرستان­ها نسبت به هم متفاوت است  و دیگر پژوهش حاکی از آن است بین نرخ شهرنشینی و فاصله از مرکز با وضعیت توسعه خدمات بهداشتی- درمانی همبستگی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

آهنگری، عبدالمجید و بغلانی، مریم (1395). تعیین درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خوزستان از نظر شاخص‌های بهداشتی – درمانی در دو مقطع زمانی 1387 و 1392. مجله اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، 23 (11)، 151 – 131.
اسلامی، سیف­اله (1391). تعیین و محاسبه درجه توسعه‌یافتگی استان‌های کشور طی دو مقطع (1385-1375). مجله اقتصادی- ماهنامه بررسی و سیاست­های اقتصادی، 12(1) ، 68-41.
بهرامی، رحمت الله (1394). تحلیلی بر میزان توسعه‌یافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستان­های استان کردستان با استفاده از روش تاپسیس خطی. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 24 (96)، 49- 39.
بهرامی، رحمت الله و نوری، کامران (1396). تحلیل ادراکی از شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی – درمانی در استان کردستان. فصلنامه اندیشه جغرافیایی، 9 (17)، 137- 119.
تقدیسی، احمد، پیری، سیامک و بهاری، عیسی (1391). تحلیل و سطح­بندی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی – درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه‌ای(مطالعه موردی: شهرستان‌های استان گیلان). فصلنامه آمایش محیط، 5 (18)، 176- 145.
توکلی­نیا، جمیله، کانونی، رضا، خاوریان گرمسیر، امیررضا و پاسبان عیسی‌لو، وحید (1394). تحلیل نابرابری‌های توسعه منطقه‌ای در بخش بهداشت و درمان استان اردبیل. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه‌ای، 5 (18)، 14- 1.
رهنما، محمدرحیم و امیرفخریان، مصطفی (1392). تحلیل دسترسی فضایی به خدمات بهداشتی درمانی در شهر مشهد. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 1 (3)، 4- 61.
رضایی، محمدرضا، مختاری، صادق و کشتکار، لیلا (1396). ارائه­ مدل تلفیقی جهت اولویت­بندی زیرساخت­های توسعه گردشگری مطالعه موردی: شهرستان­های استان چهار محال و بختیاری، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 6(22)، 17-1.
سالنامه آماری سال (1394). سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان کرمانشاه.
سلطان‌حسینی، محمد، سلیمی، مهدی،  سلیمی، منصوره و لطفی، مجتبی (۱۳۹۲). اولویت­بندی اثرات اجتماعی واقتصادی اماکن ورزشی بر محیط شهری (مطالعه موردی: شهر یزد). مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، 4 (16)، ۸۸-65.
صادقی­فر، جمیل، سیدین، سیدحسام، انجم‌شعاع، مینا، رجبی اسوکلایی، قاسم، موسوی، سید‌میثم و آرمون، بهرام (1393). تعیین درجه توسعه­یافتگی شهرستان­های استان بوشهر از نظر شاخص­های بهداشتی درمانی با استفاده از روش تاکسونومی عددی. مجله علوم پزشکی رازی، 21 (118)،   91-81.
صارمی، حمیدرضا و توتزاری، سهیلا (1393). سنجش و ارزیابی سطوح برخورداری مناطق شهری کلان­شهر تهران با استفاده از تکنیک TOPSIS. فصلنامههویت شهر، 18(8)، 60 -47.
عطایی، محمد (1389). تصمیم­گیری چند معیاره. شاهرود: دانشگاه صنعتی شاهرود.
غیاثوند، ابوالفضل و معزی­فر، حسن (1390). مقایسه روش‌های تعیین درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان جنوبی. فصلنامه علوم اقتصادی، 5(17)، 188- 165.
غضنفر­پور، حسین، کاکادزفولی، امین و کاکا دزفولی، انیس (1396). ارزیابی و تحلیل فضایی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی و درمانی شهرستان­های استان فارس با استفاده از روش­هـای تـرکیبـی چنـد شـاخصـه SAW)،VIKOR ،(TOPSIS.  فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه­ای)، 7 (2)، 110 – 91.
کلانتری، خلیل (1394). مدل­های کمی در برنامه­ریزی (منطقه­ای، شهری و روستایی). تهران: انتشارات فرهنگ صبا.
محمدی، جمال، احمدیان، مهدی، علی­زاده، جابر و جمینی، داوود (1391)­. تحلیل فضایی توسعه شاخص‌های بهداشتی درمانی در استان آذربایجان غربی. فصلنامه رفاه اجتماعی،    12(47)، 180-153.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی، پرویزیان، علیرضا و مهدی علیزاده (1396). استخراج و سنجش شاخص­های شهر سالم در مناطق هشت گانه شهر اهواز. نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 8 (29)،­ 178-161.
مختاری، محمد و هندیانی، عبداله (1397). اولویت­بندی درجه توسعه­یافتگی شهرهای جدید استان تهران (پرند، پردیس، اندیشه، هشتگرد) به روش تاکسونومی. مجله علوم جغرافیایی، 14(28)، 248- 229.
مرکز آمار ایران (1394). ( (www.amar.org.ir.
مقیمی، معصومه و تقی­زاده یزدی، معصومه (1396). به کارگیری روش­های تصمیم­گیری چند شاخصه برای رتبه­بندی اقتصادی مناطق شهری جهت احداث مراکز تجاری(مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 5 (20)، 51- 39.
منتظر، فرامرز و شاهرخی­فر، زینب (1397). سنجش میزان برخورداری از شاخص­های بهداشتی - درمانی با تأکید بر رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهرستان­های استان اردبیل. مجله جغرافیا و روابط انسانی، 1 (1)، 217- 197.
ملکی، سعید و احمدی، رضا (1394). تأثیر فاصله از مرکز بر میزان توسعه­یافتگی شهرستان­های استان خوزستان. فصلنامه آمایش محیط، 9 (32)، 22-1.
نامدار اردکانی، محمد جعفر و هوشیاری، ابراهیم (1395). سطح­بندی شهرستان­های استان فارس از نظر شاخص­هایبهداشتی و خدمات شهری با استفاده از روش اسکالوگرام. مجله علوم پزشکی زانکو، 17 (52)، 54- 45.
یزدانی، محمدحسن و فرامرز منتظر (1396). بررسی شاخص­های بهداشتی و درمانی استان­های و مناطق ده­گانه کشور ایران. مجله بهداشت و توسعه، 6 (4)، 301- 290.
 Alvaredo, F. and Gasparini, L. (2013). Recent Trends in Inequality and Poverty in Developing Countries. Documento de Trabajo Nro 151, Universidad Nacional De Laplata.
Barton, H., & Tsourou, C. (2004). “Urbanisme et santé”, Un guide de l'OMS pour un urbanisme centré sur les habitants, Rennes: Association internationale pour la promotion de la Santé et du Développement Durable.
El-Zein, A., Jabbour, S., Tekce, B., Zurayk, H.,Nuwayhid, I., Khawaja, M., ... & Hogan, D. (2014). Health and ecological sustainabilityin the Arab world: a matter of survival.
Fang, P., Dong, S., Xiao, J., Liu, C., Feng, X., & Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: evidence from China. Health Policy, 94(1), 14-25.
Haroon, Jamal. (2015). Spatial disparities in socioeconomic development: the case of Pakistan. Pakistan Development Review, vol. 55 (4), 421-435.
Chen, T., Tsao, C. (2008). The interval-valued fuzzy TOPSIS method and  experimental analysis. Fuzzy Setsand Systems, 159 (11), 1410 –1428.
Nilsson, T. and Bergh, A. (2012). Income Inequality and Individual Health: Exploring the Association in a Developing Country. Reserch Institute of Industrial Economics,
 IFN Working Paper No. 899, Stockholm, Sweden, 1-32.
Schumpeter, J. (2012). The theory ofeconomic development. Transaction publisher London.
Sun, S. Jiaying, Ch. Magnus, J. Paul, K. Ling, X. Yaoguang, ZH. Kristina, B. (2011). Regional differences in health status in China: Population health-related quality of life results from the National Health Services Survey 2008. Health & Place, 17 (2), 671.
Whitead, M. & Dahlgren, G. (1991). What can we do about inequalities in health. The lancet, Vol 338, 1059–1063.